«Пахавальнае бюро палітычных ініцыятыў». Як у Беларусі выступалі за рэферэндум

"Салідарнасць" успамінае аб папярэдніх спробах правядзення рэферэндумаў у Беларусі, ініцыяваных грамадзянамі, а таксама іх выніках.

З моманту прыходу да ўлады Аляксандра Лукашэнкі, а канкрэтна з лета 1994-га, усе рэферэндумы ў краіне, якія скончыліся галасаваннем, былі ініцыяваныя выключна самой уладай.

"Народны рэферэндум" (2013-2015)

Як гэта было. Ініцыятарамі кампаніі, якая стартавала 20 траўня 2013 года, сталі Рух «За Свабоду», Партыя БНФ, і грамадзянская кампанія «Гавары праўду», а таксама шэраг іншых партый і грамадскіх арганізацый.

Пытанні, якія хацелі вынесці на рэферэндум, былі ў некаторых пунктах падобныя да тых, якія прапануе Віктар Бабарыка.
- Ці згодныя вы, што кіраўнікі выканкамаў гарадоў, раёнаў, абласцей павінны выбірацца прамым галасаваннем грамадзян?
- Ці падтрымліваеце вы курс на эканамічную інтэграцыю, асацыяцыю і стварэнне бязвізавай прасторы з Еўрапейскім Саюзам?
— Ці згодныя вы, што для забеспячэння нейтральнага статусу Беларусі ў краіне павінна быць забаронена размяшчэнне замежных ваенных аб'ектаў, ядзернай зброі, а беларускія вайскоўцы не павінны несці службу за мяжой?
- Ці згодныя вы, што адзін і той жа чалавек не можа займаць пасаду прэзідэнта больш за два тэрміны?
- Ці згодныя вы, што ў дзяржаўных установах адукацыі і аховы здароўя ўсе паслугі грамадзянам Беларусі павінны аказвацца бясплатна?
- Ці згодныя вы, што грошы, атрыманыя ад запланаванай урадам прыватызацыі, у першую чаргу павінны пайсці на кампенсацыю ўкладаў, страчаных падчас дэвальвацыі 2011 года, і стварэнне працоўных месцаў?
Сабралі подпісаў каля 100 тысяч. Шэраг зборшчыкаў у працэсе кампаніі былі затрыманыя праваахоўнымі органамі, а подпісы — канфіскаваныя.
Што адказаў ЦВК. Лідзія Ярмошына ацаніла дзеянні арганізатараў як парушэнне дзеючага заканадаўства, паколькі яны не выконваюць працэдуру збору подпісаў для правядзення рэферэндуму, а менавіта рэгістрацыю ініцыятыўнай групы ў ЦВК і экспертызу пытанняў рэферэндуму ў Мінюсце.
Арганізатары не пагадзіліся з гэтай ацэнкай, паколькі, на іх думку, ніякі закон не забараняе дзейнічаць праз Палату прадстаўнікоў ці прэзідэнта, перадаўшы ім подпісы, сабраныя па-за працэдурай ініцыявання рэферэндуму грамадзянамі. Кіраўнік кампаніі "Гавары праўду "Андрэй Дзмітрыеў назваў ЦВК "пахавальным бюро палітычных ініцыятыў".
Чым скончылася. 8 снежня 2015 года Партыя БНФ, Рух "За Свабоду" і Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада) выйшлі з кампаніі "Народны рэферэндум". Прадстаўнік Руху "За Свабоду" Юрась Губарэвіч заявіў, што ў іх узніклі прэтэнзіі да кампаніі "Гавары праўду" ў сувязі з дзеяннямі кандыдата ў прэзідэнты Беларусі на выбарах у кастрычніку 2015 Таццяны Караткевіч, якая прадстаўлялася кандыдатам кааліцыі "Народны рэферэндум".

Рэферэндум за змяненне выбарчага заканадаўства (2012)

Як гэта было. Кандыдат у прэзідэнты на выбарах 2010 года Дзмітрый Ус хацеў зарэгістраваць ініцыятыўную групу па падрыхтоўцы рэферэндуму.
Пытанні, якія хацелі вынесці на рэферэндум, тычыліся таго, каб выбарчыя камісіі пры правядзенні галасавання фармаваліся празрыста і адкрыта.
Што адказаў ЦВК. Тагачасны сакратар ЦВК Мікалай Лазавік, каментуючы рашэнне аб адмове ў рэгістрацыі ініцыятыўнай групы, назваў пададзеныя палітыкам дакументы "мадэллю непісьменнасці" і "элементарным разгільдзяйствам".
Чым скончылася. Усу не ўдалося дамагчыся разгляду законапраекта ў Палаце прадстаўнікоў Беларусі. У Мінюсце заявілі, што законапраект "патрабуе істотнай дапрацоўкі і таму не можа быць унесены на разгляд у Палату прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу".

Рэферэндум аб "кітайскім парку" (2012)

Як гэта было. Вясной 2012 года пра спробу правядзення мясцовага рэферэндуму загаварылі жыхары Смалявіцкага раёна. Яны пратэставалі супраць будаўніцтва ў іх рэгіёне кітайскага тэхнапарку. Указ аб яго будаўніцтве падпісаў Лукашэнка.
Пытанні, якія хацелі вынесці на рэферэндум. У мясцовы райвыканкам было пададзена заява з патрабаваннем зарэгістраваць ініцыятыўную групу па правядзенні рэферэндуму. Жыхары раёна павінны былі адказаць на адно пытанне: "Ці згодныя вы з размяшчэннем на тэрыторыі Смалявіцкага раёна Кітайска-беларускага індустрыяльнага парку?".
Што адказаў ЦВК. Нічога. Адказ прыйшоў з Мінюста. У ім гаварылася, што ўзнятае пытанне на мясцовым рэферэндуме адносіцца да кампетэнцыі не мясцовых, а рэспубліканскіх уладаў, паколькі ўказ аб будаўніцтве тэхнапарка падпісаў Прэзідэнт. А ініцыяваць па гэтым пытанні рэспубліканскі рэферэндум немагчыма, паколькі ўказы Прэзідэнта на рэферэндуме абмяркоўвацца не могуць.

"Аўтарэферэндум "(2010)

Як гэта было. У 2010 годзе Партыя БНФ выступіла з ініцыятывай аб правядзенні рэспубліканскага рэферэндуму з нагоды мытных пошлін.
Пытанне, якое хацелі вынесці на рэферэндум: "Ці падтрымліваеце вы захаванне памеру мытных пошлін на ўзроўні 2009 года?"
Што адказаў ЦВК. Ён накіраваў пытанне на экспертызу ў Мінюст і Генеральную пракуратуру. Абодва дзяржоргана далі адмоўны адказ. У Генпракуратуры заявілі, што адказы на пастаўленае пытанне не дазваляюць вызначыць стаўленне людзей да праблемы. Маўляў, у выпадку адмоўнага адказу, незразумела, ці хацелі б грамадзяне, які ўдзельнічаюць у рэферэндуме, панізіць пошліны або жа, наадварот, павысіць.
Чым скончылася. Кропку ў гэтым пытанні паставіў Вярхоўны суд, які сваім рашэннем афіцыйна забараніў правядзенне рэферэндуму.

Рэферэндум аб "кантрактах" (2007)

Як гэта было. У 2007 годзе члены найбуйнейшага незалежнага прафсаюза – Беларускага прафсаюза работнікаў радыёэлектроннай прамысловасці (РЭП) – хацелі правесці рэферэндум за адмену кантрактнай сістэмы.
Пытанні, якія хацелі вынесці на рэферэндум, тычыліся ўнясення змяненняў у Працоўны кодэкс РБ і "аб ратыфікацыі Канвенцыі МАП № 158 аб спыненні працоўных адносін па ініцыятыве працадаўцы".
Што адказаў ЦВК. Адмовіўся зарэгістраваць ініцыятыўную групу, спасылаючыся на ацэнку Мінюста, у якой сказана, што прапанаваныя змены супярэчаць Канстытуцыі. Паводле ацэнкі Мінюста, згодна з Асноўным Законам, дэкрэты і ўказы прэзідэнта маюць прыярытэт над законамі, а дэкрэт прэзідэнта №29 дазваляе наймальнікам без абмежаванняў выкарыстоўваць кантрактную форму найму.
Чым скончылася. Ініцыятары рэферэндуму паскардзіліся ў Вярхоўны суд. Як няцяжка здагадацца, той аказаўся не на баку грамадскасці.
***
Вось, бадай, і ўся гісторыя народнага волевыяўлення. Пасля таго, як у 2004 годзе, Аляксандр Лукашэнка атрымаў права балатавацца неабмежаваную колькасць разоў, рэферэндумаў у краіне больш не было.
Вераніка Бялова, gazetaby.com (пераклад НЧ)