«Зачыстка» ў Бучы: «Associated Press» праводзіць сваё расследаванне

Агенцтва «Associated Press» у ходзе расследавання выявіла, што расійцы забівалі людзей у Бучы па адмысловых спісах.

«AP» і «Frontline» праглядзелі сотні гадзін відэа з камер назірання ў Бучы і праверылі аўдыёзапісы тэлефонных размоў расійскіх салдат. Сумесна з «SITU Research», нью-ёркскай фірмай візуальных даследаванняў, яны рэканструявалі падзеі, выкарыстоўваючы 3D-мадэль Бучы, атрыманую на аснове даных з беспілотнікаў, што праляталі над Бучай гэтай вясной. Рэпарцёры «AP» праверылі месцазнаходжанне камер назірання, а цэнтр дасье і следчая група, якая базуецца ў Лондане і фундуецца расійскім апазіцыянерам Міхаілам Хадаркоўскім, праверыла асобы салдат, чые тэлефонныя званкі былі перахопленыя ўкраінскім урадам, шляхам крыжаваных спасылак на расійскія тэлефонныя нумары, акаўнты ў сацыяльных сетках, публічныя справаздачы і інфармацыю ва ўцечках расійскіх баз даных.

Першы мужчына прыбыў а 7:27 раніцы. Расійскія салдаты накрылі яму галаву і павялі да офіснага будынка.
Праз дзве хвіліны ўмольны голас прарэзаў ранішнюю цішыню. Затым пачуўся бязлітасны адказ: «Гавары! Гавары, е* тваю маці, вырадак!».
Жанчыны і дзеці прыйшлі пазней. Яны сціскалі ў руках спехам спакаваныя торбы і вялі за сабой хатніх сабак.
У Бучы была халодная, шэрая раніца 4 сакавіка. Каркалі вароны. Па вуліцы Яблунскай, 144, у будаўнічым комплексе, які расійцы ператварылі ў штаб-кватэру і цэнтр гвалту, да ночы прынамсі дзевяць чалавек будуць забітыя.
Пазней, калі ўсе целы былі знойдзены раскіданымі па вуліцах і выкладзенымі ў спехам вырытыя магілы, лёгка было падумаць, што расправа была выпадковай. Жыхарам, якія пытаюцца, як гэта адбылося, было б сказана прымірыцца — таму што на некаторыя пытанні проста няма адказаў.
І ўсё-ткі ў гвалту быў свой метад.
Тое, што адбылося ў той дзень у Бучы, было тым, што расійскія салдаты ў перахопленых тэлефонных размовах назвалі «зачысткай». Расійцы палявалі на людзей па спісах, падрыхтаваных іх выведвальнымі службамі. Тыя, хто не прайшоў гэтую фільтрацыю, уключаючы байцоў-добраахвотнікаў і грамадзянскіх асоб, якія падазраюцца ў аказанні дапамогі ўкраінскім войскам, былі падвергнуты катаванням, паказваюць відэа з камер назірання, аўдыёзапісы і інтэрв'ю.
Агенцтва «Associated Press» і тэлеканал PBS «Frontline» атрымалі кадры з камер назірання з Бучы, якія ўпершыню паказваюць, як выглядае аперацыя па зачыстцы ва Украіне. Гэта была арганізаваная жорсткасць, якая будзе паўтарацца ў вялікіх маштабах на акупаваных Расіяй тэрыторыях па ўсёй Украіне — стратэгія нейтралізацыі супраціву і запалохвання мясцовых жыхароў, прымус да падпарадкавання. Гэтую стратэгію расійскія войскі выкарыстоўвалі ў мінулых канфліктах, асабліва ў Чачні.
Украінская пракуратура цяпер сцвярджае, што адказнымі за гвалт на Яблунскай, 144, былі салдаты 76-й гвардзейскай дэсантна-штурмавой дывізіі на чале з іх камандзірамі: генерал-маёрам Сяргеем Чубарыкіным і яго начальнікам генерал-палкоўнікам Аляксандрам Чайкам — чалавекам, які вядомы сваёй жорсткасцю на пасадзе камандуючага расійскімі войскамі ў Сірыі.
Паліцыя выявіла каля 40 целаў толькі на вуліцы Яблунскай. Пракуроры апазналі 12 чалавек; рэпарцёры «AP» задакументавалі 13-е цела на лесвічнай клетцы аднаго з будынкаў комплексу на фотаздымках і відэа, зробленых 3 красавіка.
Тарас Сёмкіў, вядучы пракурор Украіны па справе на вуліцы Яблунскай, 144, сказаў «AP» і «Frontline», што нязвыкла бачыць, як ваенныя злачынствы разыгрываюцца на відэа, і што запісы камер відэаназірання і сведчанні відавочцаў ад 4 сакавіка з'яўляюцца ключавымі элементамі абвінавачання.
«Доказы, якія мы сабралі, паказваюць, што гэта былі не проста асобныя выпадкі, калі вайскоўцы здзяйснялі памылкі, а сістэматычная палітыка, накіраваная супраць украінскага народа», — сказаў Сёмкіў.
Крэмль не адказаў на пытанні, адпраўленыя агенцтвам «AP».

«Падзенне» Бучы 

Прыкладна апоўдні 3 сакавіка тры браняваныя расійскія машыны з'явіліся адразу за кар'ерам на заходняй ускраіне Бучы. Максім Стахаў, ветэран вайны 2014 года супраць сепаратыстаў, якіх падтрымлівае Расія на ўсходзе Украіны, заўважыў іх. Ён заскочыў у сваю машыну і панёсся па горадзе з крыкам: «Хавайся! Уцякай! Расійцы ідуць!».
Стахаў і некалькі дзясяткаў іншых добраахвотнікаў разам з купкай салдат усталявалі тры кантрольна-прапускныя пункты для праверкі дакументаў людзей і аказання дапамогі ў эвакуацыі ўздоўж вуліцы Яблунскай, стратэгічнай дарогі, якая прыкладна падзяляе Бучу і суседні Ірпень. Большасць добраахвотнікаў ніколі раней не трымалі ў руках зброю.
Грамадзянскія асобы накіраваліся ў добра ўмацаваны падвал офіснага будынка ў прамысловым комплексе на вуліцы Яблунскай, 144 у пошуках прытулку, не падазраючы, што тое, што яны лічылі бяспечным сховішчам, неўзабаве ператворыцца ў турму.
У 12:45 двое ўкраінскіх салдат занялі пост на пад'язной дарожцы дома №144 і пачалі рэгуляваць рух. Неўзабаве да іх далучыліся яшчэ каля 20 чалавек, якія зрабілі кароткую апошнюю вылазку. Адзін салдат ляжаў на жываце на дарозе і страляў з вінтоўкі.
Аналітыкі з Каралеўскага інстытута аб'яднаных службаў і Цэнтра інфармацыйнай устойлівасці праглядзелі запісы камер відэаназірання «AP» і пацвердзілі, што камуфляж і апазнавальныя знакі на іх уніформе паказваюць на тое, што яны былі ўкраінцамі.
Тым часам, здавалася б, бясконцая калона расійскай агнявой сілы рухалася ў горад уздоўж чыгуначных шляхоў. Рацыі добраахвотнікаў затрашчалі папярэджаннем: расійскія войскі набліжаюцца з цяжкім узбраеннем. Эвакуявацца.
«У нас амаль не было зброі. Змагацца з імі не мела сэнсу, — сказаў Стахаў. — Хлопцы плакалі. Мы не хацелі адступаць».
Яны беглі праз палі да гандлёвага цэнтра ў Ірпені, які ўсё яшчэ кантраляваўся Украінай.
Амаль да 13-й гадзіны большасць украінскіх салдат з вуліцы Яблунскай, 144, селі ў чорны фургон і памчаліся на ўсход. Чацвёра адсталых выпусцілі некалькі заключных стрэлаў. 
Вуліца гарэла. Праз паўгадзіны пасля таго, як украінцы зніклі, першы атрад расійскіх салдат з'явіўся з дыму і полымя і пешшу пракраўся па вуліцы.
У хаосе расійскага наступу восем украінскіх добраахвотнікаў на блокпосце аддзяліліся ад астатніх. Адзін з іх, таксіст Іван Скыба, заявіў у судовых дакументах, што ён падахвоціўся дапамагаць тэрытарыяльнай абароне Украіны, але афіцыйна не быў часткай Узброеных сіл. Усё, што было ў мужчын, — гэта бронекамізэлькі, рацыі, аўтамат Калашнікава і ручная граната.
Добраахвотнікі нырнулі ў дом на вуліцы Яблунскай, 31. У 17:49 вечара Андрэй Дворнікаў, іншы валанцёр кантрольна-прапускнога пункта, атрымаў паведамленне ад украінскага байца, які дабраўся з Бучы ў Ірпень. Ён ведаў, што трапіў у бяду.
«У цябе ёсць ежа?» — спытаў яго адзін.
«Я не магу зараз думаць пра ежу, — адказаў Дворнікаў. — Мы хочам дабрацца да Ірпеня».
«Наогул не выходзь на вуліцу!» — папярэдзіў яго сябар.
Каля 9-й гадзіны вечара расійскія войскі і вайсковая тэхніка праехалі па доўгай пад'язной дарожцы дома №144. Да раніцы 4 сакавіка расійцы кантралявалі Яблунскую.
«Зачыстка» вось-вось павінна была пачацца.

4 сакавіка: «зачыстка»

Калі пад'язджалі новыя танкі, расійскія салдаты паціскалі адно аднаму рукі, балбаталі і смяяліся. Генры Шлотман, былы аналітык вайсковай выведкі ЗША, які прагледзеў запісы камер назірання, прадастаўленыя «AP», ідэнтыфікаваў бачныя сімвалы і апазнавальныя знакі на расійскіх вайсковых аўтамабілях і скрынях з боепрыпасамі, знойдзенымі рэпарцёрамі «AP» на Яблунскай, 144 — яны належаць 76-й гвардзейскай паветрана-дэсантнай штурмавой дывізіі і звязаным з ёй падраздзяленням.
Згодна з інтэрв'ю з мясцовымі жыхарамі, дэсантнікі прайшліся ўздоўж і ўпоперак Яблунскай, правяраючы дакументы людзей, вывучаючы іх тэлефоны і дапытваючы іх. У некаторых выпадках у іх ужо былі імёны людзей, якіх яны хацелі знайсці.
Каля 10-й гадзіны раніцы Дворнікаў патэлефанаваў сваёй жонцы Юліі Труба з дома на Яблунскай. Ён сказаў ёй выдаліць усе доказы іх сувязі.
Неўзабаве пасля гэтага расійскія салдаты выламалі дзверы дома №31 па Яблунскай і вывалаклі Дворнікава, Скыбу, шасцярых іншых добраахвотнікаў і ўладальніка дома ў двор. Яны прымусілі іх зняць абутак, назвалі іх «бандэраўцамі» і абвінавацілі іх у тым, што яны дзейнічаюць як карэктоўшчыкі для ўкраінскіх вайскоўцаў.
Затым двое расійскіх салдат пад руляй пісталета павялі мужчын па абледзянелай дарозе да Яблунскай, 144, праклінаючы іх, калі яны шаркалі нагамі ў шкарпэтках.
Было 11:08 раніцы.
Салдаты прымусілі іх стаць на калені за расійскай вайсковай машынай на пад'язной дарожцы комплекса і штурхалі іх нагамі. Затым Скыба ўбачыў, як яны паднялі мужчыну побач з ім і стрэлілі яму ў галаву.
Паводле слоў Скыбы, адзін з добраахвотнікаў, баючыся за сваё жыццё, прызнаўся, што яны ахоўвалі кантрольна-прапускны пункт. Малады чалавек па мянушцы «Святы» перажыў бойню на вуліцы Яблунскай. Але ўкраінцы пазней высачылі яго і судзілі па абвінавачанні ў дзяржаўнай здрадзе.
На працягу наступных некалькіх гадзін салдаты дастаўлялі ўсё больш і больш людзей на Яблунскую, 144. Незадоўга да 12-й гадзіны туды ўвялі чацвярых мужчын. Затым яшчэ аднаго мужчыну, рукі яго былі за спінай. Затым — дзвюх жанчын і мужчыну з чырвоным чамаданам і маленькай сабачкай на буксіры. Групу з чатырох грамадзянскіх асоб. Яшчэ адну пару, затым мужчыну, за ім — жанчыну і чорнага сабаку, а пасля — група з пяці чалавек і чатырох сабак.
Апоўначы салдаты за локці адвялі мужчыну з мяшком на галаве. Праз хвіліну, абапіраючыся на кій, увайшла пажылая жанчына.
Адным з тых, каго забралі той раніцай, быў 20-гадовы Дзмітрый Чаплыгін, прадавец. Салдаты прыйшлі да яго дадому, недалёка ад Яблунскай, і знайшлі ў яго тэлефоне здымкі расійскіх танкаў. Яны абвінавацілі яго ў тым, што ён дапамагае ўкраінскім вайскоўцам.
Калі салдаты вялі Дзіму, яго бабуля, Наталля Уласенка, упала на калені.
«Божа, я ўмольвала іх не чапаць яго, — сказала яна. — Ён накіраваў на мяне вінтоўку і сказаў: "Калі ты не аддасі яго па-добраму, тады мы зробім гэта іншым шляхам».
«Бабуля, не хвалюйся! — сказаў Дзіма, калі ён выйшаў з салдатамі і накіраваўся на вуліцу Яблунская, 144. — Я вярнуся!»
Гэта быў апошні раз, калі яна бачыла яго жывым.
Тым часам расійскія салдаты ўрываліся ў дамы людзей, узломвалі замкі і праломвалі высокія платы сваімі танкамі, паказваюць кадры з камер відэаназірання. Яны сказалі мясцовым жыхарам, што шукаюць зброю. Мясцовыя жыхары паведамілі, што салдаты таксама скралі інструменты, электроннае абсталяванне, ежу і спіртное.
Яны сістэматычна знішчалі усе камеры відэаназірання, якія знаходзілі. 
Перад сваім імправізаваным штабам расійскія салдаты сядзелі на даху танка, пілі кока-колу і гулялі з пісталетам. Натоўп грамадзянскіх ў доме №144 за іх спінамі стала яшчэ большым.
Гаўкалі сабакі. Як ні дзіўна, некаторыя салдаты раздавалі мясныя кансервы і запалкі і гаварылі людзям, што яны вызваляюцца ад нацысцкага прыгнёту, а іншыя праводзілі расстрэлы.
Калі расійцы прывялі Ірыну Валынец на Яблунскую, 144, яна пазнала ў адным з мужчын, якія сталі на пад'язной дарожцы, свайго старога школьнага сябра Андрэя Вербавога. Паводле яе слоў, ён быў перакулены на бок у позе эмбрыёна, з яго цела цягнуўся доўгі крывавы след.
Валынец ведала, што яе сябар усё яшчэ жывы, таму што бачыла, як ён дрыжыць. Яны сустрэліся позіркамі. Яна падумала, што ёй варта накрыць яго тканінай, якая ляжала побач, але мужнасць пакінула яе.
Узрушаная Валынец не адразу заўважыла, што яе ўласны сын Слава таксама стаіць на каленях у шэрагу асуджаных мужчын. Нарэшце яна пазнала яго па куртцы і штанах. Ён атрымаў удар па рэбрах і цяжка дыхаў.
Паводле слоў Валынец, салдаты пачалі адводзіць мужчын у адміністрацыйны будынак па двое за раз. Яна была ў паніцы, адчайна спрабавала дамовіцца аб вызваленні Славы. Расійцы прывялі маладога чалавека, каб ён бліжэй паглядзеў на Славу.
«Гэта ён?» — спыталі яны.
«Не, не ён», — адказаў малады чалавек.
Слава атрымаў назад свае боты і застаўся жывы.
У той дзень расійцы адпусцілі большасць мірных жыхароў — спачатку жанчын, затым мужчын. Але добраахвотнікаў не адпусцілі.
Скыба атрымаў такі моцны ўдар па твары, што ў яго выбіла зубы, рассекла брыво. Расійцы звязалі яму рукі скотчам за спінай, надзелі яму на галаву вядро і паставілі на калені каля сцяны ўнутры офіснага будынка. Яны навальвалі цэглу яму на спіну, пакуль ён не ўпаў, затым паднялі яго і білі па галаве вядром, пакуль ён не страціў прытомнасць.
«Што нам з імі рабіць?» — пачуў Скыба празмову расійцыў. «Забі іх, — адказаў нехта з іх. — Але спачатку прыбяры іх, каб яны не валяліся тут».
Расійскія салдаты адвялі Скыбу і іншых добраахвотнікаў за кут офіснага будынка ў невялікі дворык, дзе ўжо ляжала адно мёртвае цела. Затым двое салдат пачалі страляць.
Скыба адчуў, як нешта працяла яго бок, і ён упаў на зямлю. На фотаздымку відаць, што куля трапіла яму проста ў жывот. Ён прыкінуўся мёртвым, баючыся, што расійцы ўбачаць, што ён дыхае.
«Я чакаў у цемры, — сказаў ён. — Страшэнна... Я не магу растлумачыць... Проста жудасна».
Як толькі наступіла цішыня, Скыба вызваліў свае запясці ад скотчу, які іх звязваў, прапоўз па трупах сваіх таварышаў і сцягнуў чаравікі з боты з адзінага мужчыны, на якім яны ўсё яшчэ былі. Ён пабег у суседні дом, а потым пачуў галасы. Расійцы.
«Ці ёсць хто-небудзь тут, у доме?» — пытаў мужчына. Скыба прыкінуўся ўласнікам.
Думаючы, што ён з'яўляецца параненай грамадзянскай асобай, салдаты адвезлі яго назад на Яблунскую, 144 — на гэты раз для аказання медыцынскай дапамогі, сказаў Скыба. Яны адвялі яго ў падвал, дзе ўтрымлівалася больш за 100 чалавек.
На працягу наступных трох дзён Скыба хаваўся там, нікому не расказваючы пра сваё кулявое раненне. Адзіная прыбіральня была зламаная. Дзеці плакалі. Дарослыя маліліся. Пах чалавечых адходаў быў невыносным.
7 сакавіка Скыбу і астатнім было дазволена пакінуць падвал. Усе астатнія, хто быў захоплены разам з ім, за выключэннем «Святога», былі мёртвыя. Ён падняў свае акуляры, якія ўпалі побач з целам аднаго з добраахвотнікаў на кантрольна-прапускным пункце, і выйшаў з Яблунскай, 144.

«Мне здаецца, я з'язджаю з глузду»

Калі іх прасоўванне да Кіева застапарылася, а страты пачалі расці, расійскія войскі сталі «чысціць» вуліцы Бучы і бліжэйшых гарадоў, часам у п'яным выглядзе.
14 сакавіка салдат, якога завуць Лёня, патэлефанаваў сваёй маці з вышкі сотавай сувязі недалёка ад Бучы.
«На вуліцах ёсць грамадзянскія асобы з вышыбленымі мазгамі», — сказаў ён. Яго маці хацела ведаць, хто ў іх страляў.
«Нашы людзі», — сказаў Лёня.
«Можа быць, яны былі проста мірнымі жыхарамі?» — спытала яго маці.
«Мама, там ідзе барацьба. І раптам ён выскоквае! Ты разумееш? Што, калі ў яго ёсць гранатамёт?» — адказаў Лёня.
Аднойчы, як апісаў Лёня, яны спынілі маладога хлопца і праверылі акаўнт Telegram на яго тэлефоне. У дадатку змяшчалася інфармацыя пра месцазнаходжанне і лагістыку расійцаў.
«Яго застрэлілі на месцы», — сказаў Лёня сваёй маме.
17 і 18 сакавіка рускі салдат Іван патэлефанаваў сваёй маці з Бучы. Яна забылася, да якой вайсковай часткі ён належаў, і ён нагадаў ёй: 74 268 — 234-ты гвардзейскі дэсантна-штурмавы полк, які ўваходзіць у склад 76-й гвардзейскай дэсантна-штурмавой дывізіі.
Іван сказаў, што расійцы «страляюць у кожнага, ім напляваць, хто гэта можа быць: дзіця, жанчына, пажылая жанчына, стары чалавек. Любы, у каго ёсць зброя, будзе забіты. Абсалютна ўсе».
Ён патлумачыў, што яго падраздзяленне праводзіць «зачыстку» на сваіх танках, адбірае зброю, абшуквае людзей, распранае іх, правярае іх тэлефоны, «каб даведацца, ці ёсць інфармацыя, хто супраць нас».
«Калі нам давядзецца — мы заб'ем», — сказаў ён.
21 сакавіка салдат па імені Максім патэлефанаваў сваёй жонцы з-пад Кіева. Ён сказаў ёй, што піў алкаголь — усе пілі, — таму што жыццё там без спіртнога было невыносным.
«Як ты абароніш сябе, калі будзеш падпіўшы?» — хвалявалася яго жонка.
«Цалкам нармальна, — адказаў ён. — Лягчэй страляць у мірных жыхароў».
«Ты ведаеш, колькі мірных жыхароў я забіў тут? Гэтыя людзі злілі інфармацыю», — сказаў ён.
«Нічога не кажы!» — папярэдзіла яго жонка.
«Схавайце ад мяне зброю! Мне здаецца, я з'язджаю з глузду. Я ужо забіў так шмат мірных жыхароў!».
Пазней яна спытала: «Якога чорта ты туды паехаў?».

Сімвал справаздачнасці

Тое, што адбылося на Яблунскай, 144, з'яўляецца справай №1 для Генеральнай пракуратуры Украіны.
Украіна з усіх сіл спрабуе стварыць сістэму, здольную весці дзясяткі тысяч складаных расследаванняў ваенных злачынстваў. Толькі ў Бучы праведзена больш за 3500 расследаванняў, і ўсё пайшло не так. Як высветліла «AP», у матэрыялах справы аб злачынствах на Яблунскай, 144 дзве даты былі не пазначаныя. Пракуроры заявілі, што яны таксама правяраюць 13-е цела, выяўленае рэпарцёрамі «AP» у красавіку.
«Такія жорсткія катаванні — у нас ніколі не было такой велізарнай колькасці, — сказаў Юрый Белавусаў, кіраўнік дэпартамента па ваенных злачынствах Украіны. — Вось чаму я ўпэўнены, што, на жаль, асабліва ў Бучы, на першым этапе было дапушчана шмат памылак».
Паводле яго слоў, некаторыя злачынцы нізкага ўзроўню могуць схавацца з-за няправільнага выкарыстання доказаў і працэдурных праблем, але судовы пераслед камандзіраў сярэдняга і вышэйшага звяна не будзе скасаваны.
А пакуль сем'і Бучы павінны пачакаць.
Тое, што знайшла палёгку ўдава Дворнікава, Юлія Труба, не заслуга суду. Праз месяц пасля таго, як яна пахавала свайго мужа, ён прыйшоў да яе ў сне.
Тое, чаго яна хоча, Украіна, магчыма, не зможа выканаць самастойна. Труба — разам са Скыбам і сваякамі двух іншых людзей, забітых на Яблунскай, 144, — падалі пазоў супраць Расіі ў Еўрапейскі суд па правах чалавека.
Яна хоча, каб свет даведаўся, як памёр яе муж, яго цела на некалькі тыдняў пакінулі ў двары, заваленым смеццем.
«Увесь цывілізаваны свет павінен прызнаць, што гэта было забойства, — сказала яна. — Я хачу даказаць, што гэта не падробка і што гэта сапраўды адбылося». 
Пераклад «НЧ».