Кніга, прачытаная ў дарозе

У кожнае падарожжа я бяру з сабой некалькі кніг. Лепей узяць кніг больш, чым трэба, чым раптам апынуцца невядома дзе, невядома ў які час сутак, паміраючы ад нуды. У той дзень – было 14 чэрвеня – я апынулася ў аўтобусе, які ехаў з Заходняй Нямеччыны праз Варшаву ў Друскенікі. Ехаць было доўга, і адзіная кніга, якая ў мяне засталася непрачытанай, катастрафічна набліжалася да канца.

У кожнае падарожжа я бяру з сабой некалькі кніг. Лепей узяць кніг больш, чым трэба, чым раптам апынуцца невядома дзе, невядома ў які час сутак, паміраючы ад нуды. У той дзень – было 14 чэрвеня – я апынулася ў аўтобусе, які ехаў з Заходняй Нямеччыны праз Варшаву ў Друскенікі. Ехаць было доўга, і адзіная кніга, якая ў мяне засталася непрачытанай, катастрафічна набліжалася да канца. Калі мы ўехалі ў Марыямполе – першы буйны населены пункт пасля ўмоўнай з апошняга часу польска-літоўскай мяжы – заставалася каля дваццаці старонак (добра што хоць на замежнай мове – чытаю павольней). Я адклала кнігу і стала глядзець у вакно.
Мы праязджалі нецікавыя паўразбураныя занядбаныя мястэчкі. “Ну и разруха. Совсем как у нас в Казахстане, – сказала сваёй маладой спадарожніцы пажылая пасажырка. Я зачапілася за гэту фразу так, нібы мне падсунулі пачытаць новую кнігу. У двухпавярховым аўтобусе было поўна рускамоўных пенсіянераў. Цётачкі і дзядзечкі нягромка перамаўляліся, слухмяна шыхтаваліся ў чэргі да прыбіральні на запраўках – карацей, паводзіліся як тыповыя нямецкія пенсійныя групы ў турыстычнай паездцы. Выявілася, са мной ехалі рэпатрыянты: так званыя “рускія немцы з Дзюсельдорфу, Бону ды Кёльну выправіліся на групавы адпачынак у друскенінкайскі санаторый. Нічога такога, але мяне ўсцешыла маё адкрыццё – я пачувалася сацыёлагам, сведкам маленькага кавалачка вялікай няўмольнай гісторыі, якая тусуе туды-сюды цэлыя народы.
Аднак наперадзе ў мяне быў яшчэ больш сенсацыйны раздзел маёй новай дарожнай кнігі.
Пенсіянеры з’ехалі ў свае Друскенікі, пакінуўшы мяне і яшчэ некалькі пасажыраў у Марыямполі. У нас была некалькігадзінная перасадка на Вільню. Паколькі на вуліцы ліло, як з вядра, – адзіным варыянтам было перачакаць навалу ў будынку вакзалу. Той, дарэчы, выглядаў, як невялічкі палац, – хоць і было бачна, што ў ім няма нічога гістарычнага, – псеўдарамантычнае літоўскае дойлідства 1990-х. Заходзячы, я заўважыла на пагорку непадалёк дзівакаватую карціну: вакол нейкага абеліску карагодам пад парасонамі ходзяць кабеты ў нацыянальных літоўскіх строях і цягнуць песню, тужлівыя абрыўкі якой даносяцца да станцыі праз залеву.
Вакзал падзяляўся на два залы з высокімі столямі і добрай акустыкай. Уладкаваўшыся ў адным з іх, я прыгатавалася сохнуць і чытаць сваю кніжку. Але трасцы – раптам дзверы расчыніліся, і ў вакзал увайшоў натоўп цётачак у літоўскіх строях, схаваных пад празрыстымі дажджавікамі, як у краме ці хімчыстцы. Кроплі вады прыгожа сцякалі па растаманскіх колерах спадніцах. Цётачкак было шмат, вельмі шмат – каля дваццаці. Яны бордза пашыхтаваліся ў некалькі шэрагаў і, кіраваныя капельмайстаркай, якая з ніадкуль вырасла перад імі, хорам зацягнулі тую самую песню. Матыў ейны быў падазрона знаёмым – нешта сярэдняе паміж “Ой мороз-мороз і “Чёрный ворон. Але словы былі нярускія – у літоўскім тэксце дамінавалі карані “Жмудзь ды “Летува. Мужна вытрымаўшы цэлую хвіліну, я перацягнула заплечнік у суседнюю залю, дзе было пуста і адносна ціха, і разгарнула кнігу.
Але дзе там! Раптам дзверы зноў адчыніліся, і ў маю пустую залю ўварваўся яшчэ адзін хор. Цётачак у літоўскіх строях пад дажджавікамі у ім было яшчэ болей. Пашыхтаваўшыся, цётачкі зацягнулі сваю песню – іншую, чым канкурэнткі за сценкай, але тыпалагічна падобную. Пафантазаваўшы, можна было расчуць нешта пра літоўскія “вобразы мілыя роднага краю. Мелодыя гэтым разам падазрона нагадвала “Славное море священный Байкал.
Наступныя 15 хвілінаў я прабавіла ў эпіцэнтры неверагоднай какафоніі, шматкроць узмоцненай, дзякуючы шыкоўнай акустыцы марыямпольскага вакзалу. Да цётачак у маёй залі неўзабаве пачалі падцягвацца фанаты – дзядкі ў афіцэрскай форме або інтэлігенцкіх барэтах. Мужчыны неслі кветкі.
Адна цётачка не спявала. На ёй не было нацыянальнага строю, і яна ціха-мірна сядзела каля мяне, замілавана ўслухваючыся ў какафонію. Я не магла прапусціць шанца дазнацца, што ўрэшце адбываецца.
– У нас сёння важны дзень. Ува ўсёй Летуве шануюць памяць ахвяр сталінскіх рэпрэсіяў – сказала цётачка. Штогод мы збіраемся каля памятнага знаку і спяваем песні, але сёння дождж. Таму рэпетыцыю праводзяць тут, а працягнецца ўсё ў клубе.
– Цікава, а чаму два хоры? – працягвала дапытвацца я.
– Гэта людзі, якіх у дзяцінстве выслалі з Марыямполя ў 1941-м, разам з бацькамі, як кулакоў, – патлумачыла цётачка. А два хоры, бо два розныя этапы – у кожнага склаліся свае песні.
– А вы чаму не спяваеце?
– А маю сям’ю вывезлі ў 1948-м за тое, што хавалі нашых партызан пасля вайны. Маму, тату і пяць дзяцей. Вой як мы намерзліся і нагаладаліся! Толькі ў 1962-м мы змаглі вярнуцца ў Летуву. Уся мая сям’я пасля Сібіры хварэла, рана паўміралі. Мне было 12, калі нас забіралі.
Гэтаксама, як з той бабуляй з Казахстану, якая ў той момант разам з усёй групай трымала курс на Друскенікі, з гэтай сюррэалістычнай, какафанічнай сцэнкі канкурэнцыі хораў на марыямпольскім вакзале вылузнула жывая гісторыя. Я схавала кнігу ў заплечнік. Люблю падарожжы, якія самі – як кнігі.