Чым адрозніваецца беларускі пратэст ад Майдана

Беларускі пратэст і ўкраінскі Майдан пачалі параўноўваць яшчэ да таго, як у Менску наогул нешта пачалося.

Дзе менавіта ў беларускай сталіцы будзе «палявы лагер» апазіцыі, якой будзе тактыка актывістаў і сілавікоў, у рэшце рэшт, калі ў ход пойдуць святло-шумавыя гранаты з аднаго боку і «кактэйлі Молатава» з другога? Пра гэта шмат хто думаў яшчэ да выбараў, калі стала зразумела, што без масавых акцый у Беларусі наўрад ці абыдзецца (хоць лідары беларускай апазіцыі па кожным выпадку і казалі, што яны «супраць рэвалюцый і Майданаў»).

І, тым не менш, спрагназаваць надстрімкий і крывавы развіццё сутыкненняў па ўсёй Беларусі не змог ніхто. Што сведчыць аб тым, што кожны пратэст развіваецца па сваёй логіцы і мае свае асаблівасці.

Якія ж характэрныя рысы беларускага пратэсту?

«Майдан» без Майдана

Па ўсёй Беларусі пратэсты праходзяць у сотнях розных месцаў. Беларускі пратэст не мае адной лакацыі, з якой яго можна было б асацыяваць.

У Кіеве ў 2004 і 2014 гадах украінская апазіцыя «трымала абарону» на кіеўскім Майдане, у Маскве была свая Балотная плошча, а ў Беларусі папярэднія буйныя акцыі праходзілі паміж Кастрычніцкай плошчай і плошчай Незалежнасці. Цяпер беларускія пратэсты ні аднаго цэнтра не маюць.

Ім магла стаць стэла «Мінск-горад герой», але ў выніку ад адной лакацыі адмовіліся. Акцыі праходзяць адначасова ў многіх раёнах Мінску і іншых гарадах краіны.

«Няма лагера, ноччу сутыкнення ідуць ва ўсіх цэнтральных раёнах Мінска, раніцай людзі разыходзяцца дадому», — кажа ўдзельнік ўкраінскай Рэвалюцыі годнасці і ветэран вайны на Данбасе Аляксандр Вайтко.

Іншы актывіст кіеўскага Майдана, палітолаг Мікалай Мельнік дадае, што пры цяперашніх умовах гэта хутчэй плюс, чым мінус для пратэсту. «Як толькі яны збяруцца ў адным месцы, іх лакалізуюць і будуць дабіваць», — кажа Мікалай Мельнік.

Паводле яго слоў, Майдан мог спакойна разгарнуцца і жыць сваім жыццём, таму што была надзея на нейкае палітычнае паразуменне. У Беларусі такіх надзей на палітыку няма, прынамсі пакуль што.

«Таму актывісты проста выбіраюць тактыку “гарадской герыльі”, якая эфектыўная ў іх умовах. Разумеюць-калі збяруцца, іх проста пастраляюць», — тлумачыць палітолаг.

Хуткая эскалацыя гвалту

«Беларускія пратэсты развіваюцца значна хутчэй, чым Рэвалюцыя годнасці, таму што яны адразу сутыкнуліся з вельмі жорсткай рэакцыяй сілавікоў. У першую ноч мы бачылі абсалютна мірны пратэст, які разганялі светлашумавымі гранатамі, гумовымі кулямі і вадамётамі», — адзначае Аляксандр Войтка.

Страляць гумовымі кулямі беларуская міліцыя пачала ў першую ноч пратэстаў, а «кактэйлі Молатава» ў пратэстоўцаў з’явіліся на другую. Тады як у Кіеве да «Вагнехрышча» на Грушэўскага ў студзені 2014 года Майдан стаяў больш-менш мірна.

«Сёння ўжо Беларускія мітынгоўцы ўжывалі ахоўны рыштунак (шлемы, каскі, акуляры, супрацьгазы), кідалі камяні і нават бутэлькі з запальнай сумессю», — дадае Войтка.

Мікалай Мельнік таксама нагадвае: кіеўскі Еўрамайдан у першы тыдзень быў абсалютна мірным. Сутыкненне адбылося толькі 1 снежня на Банкавай і было рэакцыяй на разгон студэнтаў. «У Менску сілавікі літаральна адразу ўжылі зброю. Чым радыкалізавалі пратэст. «Кактэйлі Молатава» з’яўляюцца ў адказ на стрэлы праваахоўнікаў. Калі ў насельніцтва няма зброі, яно абараняецца тым, чым можа», — адзначае палітолаг, які быў удзельнікам сутычак на Банкавай.

Без лідараў

У беларускіх пратэстаў няма сваіх лідараў: ні палітыкаў (Клічко-Яцанюк-Цягнібок), ні апазіцыйных дэпутатаў, ні актывістаў, якім быў Дзмітрый Яраш.

«На Майдане былі тры палітыка, якія камунікавалі з уладай. Ціханоўская ж спрабуе пастаянна весці міратворчую рыторыку, заклікаючы да спынення гвалту. Што не дае ёй маральную магчымасць быць прадстаўніцай пратэстоўцаў, як бы самі яны гэтага не хацелі», — кажа Мікалай Мельнік. Святлана Ціханоўская заўсёды настойвала на «законнай і мірнай змене ўлады».

Пасля таго, як Святлана Ціханоўская з'ехала ў Літву, яе нават намінальнае лідарства ў пратэстах стала немагчымым. «Пратэсту не вакол каго гуртавацца, ён проста супраць дыктатуры Лукашэнкі. Тады як Майдан пачынаўся не столькі супраць Януковіча, колькі супраць яго геапалітычнага вектара», — адзначае Мікалай Мельнік.

Валанцёр Аляксандр Карпюк (Serg Marco) заўважае, што без лідараў перамагчы пратэсту цяжка. Акрамя таго, ёсць магчымасць, што такімі лідэрамі стануць прарасейскія дзеячы.

«Ці ў вас з'явяцца людзі (тыя ж нацыяналісты, якіх Лука выпальваў гадамі) якія створаць цэнтр каардынацыі і геаграфію пратэстаў, а таксама лідары супраціву, ці вас задушаць дробнымі групамі. Ці ж рэйдэрная Расія, спробы гэтага, мяркуючы па тым што затрымліваюць і расійцаў, і расійскіх ваенкараў у натоўпе — ужо ў працэсе», — дадаў ён.

Ціск на сілавікоў

Наогул жа ёсць яшчэ шэраг асаблівасцяў беларускіх пратэстаў, якія, да прыкладу, апісала журналістка «Watchers.Media» Вольга Худзецкая.

Напрыклад, гэта каардынацыя праз Telegram, «зчэпкі» для процідзеяння затрыманням (такую тактыку разглядалі на Майдане-2004, але да яе прымянення справа не дайшла) і блакаванне вуліц машынамі, каб не магла праехаць міліцыя.

Для ціску на сілавікоў беларускія актывісты таксама пачалі выкладваць у сетку тэлефоны камандзіраў міліцыі і кіраўнікоў МУС. А таксама рабіць радыёперахопу міліцэйскіх перамоваў і «зліваць» іх у Telegram.

Што агульнага

У той жа час ёсць і шэраг агульных з Майданам рэчаў. Акрамя згаданых «кактэйляў Молатава», Мінск-2020 нагадвае Кіеў-2014 феерверкамі, якімі пратэстоўцы «страляюць» у сілавікоў. У адказ ляцяць светлашумавыя гранаты, якія могуць наносіць сур’ёзныя траўмы (праўда, да «беркутаўскага» апгрэйду з прыматанымі да гранатаў шрубамі справа яшчэ не дайшла).

Адзіны загінулы, паводле звестак МУС Беларусі, «спрабаваў кінуць неўстаноўленую выбуховую прыладу», што выбухнула ў яго ў руцэ. Падобныя траўмы атрымлівалі і «майданаўцы», калі спрабавалі кідаць назад гранаты міліцыі. Тады ўкраінскае МУС гэтак жа рабіла вінаватымі саміх актывістаў, якія «ўзарвалі і пастралялі саміх сябе».

Іншая агульная рыса-медыкі-валанцёры, якія аказваюць першую дапамогу пацярпелым на вуліцах Мінска.

І ці не галоўнае, што аб’ядноўвае Беларускія пратэсты з Майданам-самаарганізацыя людзей. «Беларусы паказваюць, як можна арганізоўвацца нават пры адсутнасці інтэрнэту. І як праз самаарганізацыю змагацца з праваахоўнікамі, якія абараняюць рэжым», — лічыць Мікалай Мельнік.

Вячаслаў Шрамовіч, BBC News Украіна, пераклад НЧ