«Формула міра» для Украіны ў Швейцарыі. У чым перамога і што далей?

У мінулыя выходныя на швейцарскім курорце Бюргеншток прайшоў двухдзённы саміт, які ініцыявала Украіна для абмеркавання «формулы міру». Гэта дыпламатычны дакумент з 10 пунктаў, якія, на думку Украіны, неабходна выканаць для завяршэння расійска-ўкраінскай вайны.

Праўда, на самім мерапрыемстве абмяркоўвалі толькі тры пункты, а астатнія — самыя вострыя — з пакуль прыбралі, каб павялічыць колькасць удзельнікаў сустрэчы. Да таго ж, саміту папярэднічала заява Пуціна, якога ў Швейцарыю не паклікалі, піша Plan B. 

«Свет без Расіі — не свет»?

На саміт прыехалі прадстаўнікі больш як 90 краін. Расію на мерапрыемства не паклікалі. Але Уладзімір Пуцін напярэдадні саміту паспрабаваў перацягнуць коўдру на сябе. Беспаспяхова.

Прэзідэнт Расіі высунуў Украіне ўжо не першы ўльтыматум. Для спынення агню, як гэта бачыць Пуцін, Украіна павінна аддаць усе тэрыторыі анэксаваных Расіяй абласцей (Данецкай, Луганскай, Запарожскай і Херсонскай). Акрамя таго Украіне забаронена ўступаць у NATO. А санкцыі Захаду супраць Расіі павінны быць скасаваныя.

На такую «прапанову, ад якой нельга адмовіцца» ўсе сусветныя лідары і Уладзімір Зяленскі адказалі чаканай адмовай. А экспэрты падлічылі — каб Расія на полі бою змагла «адціснуць» сабе ўсе пералічаныя вобласці пры сучасных тэмпах прасоўвання, ёй спатрэбіцца 14 гадоў. Гэта значыць прапанова Пуціна грунтуецца не на поспехах ягонага войска, а на поўным правале на полі бою.

«Падобна, што ад формулы “Навошта нам такі свет, дзе няма РасІі” мы назіраем пераход да формулы — навошта нам такі свет, які не аддае Расіі Украіну, — напісаў журналіст, гісторык і старшы навуковы супрацоўнік Берлінскага цэнтра Карнегі па вывучэнні Расіі і Еўразіі Аляксандр Баўнаў. — Прапанова Пуціна непрымальная для Украіны, пакуль яна захоўвае магчымасць супраціўляцца, але павінна стварыць у стомленым ад вайны сусветнай грамадскай думцы ўражанне: пакуль Зяленскі ўхіляецца ад перамоваў, патрабуючы немагчымага, Пуцін прапануе не проста замарозку канфлікту, а яго завяршэнне на канкрэтных умовах, і толькі нязгодлівасць украінскага боку перашкаджае ўсталяванню доўгачаканага міру. Антызаходняя або абыякавая частка грамадскай думкі з задавальненнем прыме такую інтэрпрэтацыю падзей».

Эксперт нагадвае, што мірная прапанова Пуціна больш за ўсё нагадвае ўльтыматум, які ён высунуў перад уварваннем ва Украіну ў лютым 2022 года.

«Мы бачым тыя ж патрабаванні да Украіны — адмова ад уступлення ў NATO, нейтральны і бяз'ядзерны статус, дэмілітарызацыя ў выглядзе абмежавання колькасці ўзброеных сіл і гарантый ад з'яўлення замежных войскаў, дэнацыфікацыя ў форме адмовы ад раздражняльнага Крэмль нэймінгу, але галоўнае — саступка Украінай рэгіёнаў, якія Крэмль абвясціў сваімі», — падкрэслівае эксперт.

Толькі ў 2022 годзе гаворка ішла пра дзве вобласці, а цяпер пра чатыры, тады — аб прызнанні іх незалежнасці, цяпер — аб прыналежнасці да Расіі. І гэтым разам Пуцін адразу ліквідаваў няяснасць, якая ў першыя гадзіны суправаджала ягоную заяву напярэдадні ўварвання ў 2022 годзе: гаворка ідзе пра чатыры вобласці ў іх адміністрацыйных межах, гэта значыць з тэрыторыямі, якія не ўдалося заваяваць расійскаму войску. Уключаючы Запарожжа, якое да вайны было амаль мільённікам, і вернуты ўкраінскай арміяй Херсон.

«Спыненне агню Пуцін абяцае толькі пасля таго, як украінскія войскі пачнуць пакідаць пазіцыі. Падобным чынам у лютым 2022-га Пуцін патрабаваў ад Украіны аддаць часткі Данецкай і Луганскай абласцей, якія Расія ніколі не кантралявала, без бою пакінуўшы падрыхтаваныя абарончыя рубяжы і пакінуўшы цэлыя гарады. Мірны ўльтыматум падмацаваны пагрозай: на наступным этапе, пасля поспехаў расійскага войска, умовы будуць горшыя. Гэта значыць паводзіць сябе як пераможца — гэтак жа, як паводзіў сябе ў пачатку вайны», — піша Баўнаў.

Саміт міру – што гэта было (тлумачым)

Што ў выніку даў саміт?

Хоць «формула міру» Зяленскага прадугледжвала 10 пунктаў, яшчэ да саміту было вядома, што абмяркуюць там толькі тры. Гэта — ядзерная бяспека, харчовая бяспека, а таксама абмен палоннымі і вяртанне дэпартаваных украінскіх дзяцей.

Выніковы дакумент саміту падтрымалі 80 краін з 92 і чатыры арганізацыі з васьмі. Ад подпісу ўстрымаліся Арменія, Бахрэйн, Бразілія, Ватыкан, Індыя, Інданезія, Лівія, Мексіка, ААЭ, Саудаўская Аравія, Тайланд, ПАР. Тэзісы дакумента кажуць, што краіны-падпісанты пацвярджаюць «прыхільнасць устрымання ад пагрозы сілай або яе прымянення супраць тэрытарыяльнай цэласнасці або палітычнай незалежнасці любой дзяржавы, прынцыпам суверэнітэту, незалежнасці і тэрытарыяльнай цэласнасці ўсіх дзяржаў, уключаючы Украіну».

Што тычыцца трох асноўных пунктаў, якія абмяркоўвалі на мерапрыемстве, то было вырашана наступнае:

• Украінскія атамныя станцыі, у прыватнасці Запарожская АЭС, павінны працаваць пад кантролем Украіны і пад наглядам МАГАТЭ. Любая пагроза або выкарыстанне ядзернай зброі ў кантэксце вайны ва Украіне недапушчальныя.
• Украінская сельскагаспадарчая прадукцыя павінна бяспечна і свабодна пастаўляцца зацікаўленым трэцім краінам. Харчовую бяспеку нельга выкарыстоўваць як зброю. Доступ Украіны да партоў на Чорным і Азоўскім морах павінен быць адноўлены.
• Усіх ваеннапалонных неабходна вызваліць шляхам поўнага абмену. Усе дэпартаваныя і незаконна перамешчаныя ўкраінскія дзеці і астатнія грамадзянскія асобы павінны вярнуцца ва Украіну.

Пасля саміту Уладзімір Зяленскі заявіў, што мерапрыемства стала вялікім поспехам для Украіны. Прэзідэнт Украіны мяркуе, што наступны саміт — «пройдзе праз месяцы, а не гады». І Расію на ім гатовыя бачыць, і нават пачаць з ёй перамовы, калі яе войскі выйдуць з тэрыторый Украіны.

«Калі Расія скажа, што яна гатовая да міру на аснове Статута ААН, тады наступіць час уключыць Расію ў мірныя намаганні. І ісці да міру як фінальнай стадыі. Я спадзяюся, гэта наступіць хутка», — пракаментавала вынікі саміту свету ў Швейцарыі кіраўніца Еўракамісіі Урсула фон дэр Ляен.