Палітолаг: Сістэма дала сур'ёзны збой, цана кантролю над грамадствам надмерна вялікая

У інтэрв'ю Thinktanks.by дырэктар інстытута палітычных даследаванняў «Палітычная сфера» Андрэй Казакевіч разважае пра бягучы палітычны момант і магчымыя варыянты развіцця сітуацыі.

Андрэй Казакевіч, фота Еўрарадыё

Пакуль «жаночая кааліцыя» празмерна абстрактная

Аб'яднанне трох штабоў і прэс-канферэнцыя кандыдата ў прэзідэнты Святланы Ціханоўскай і кіраўнікоў штабоў незарэгістраваных прэтэндэнтаў Веранікі Цапкала і Марыі Калеснікавай не ўражваюць. «Пра тое, як усё гэта выглядала, можна сказаць толькі адным словам: бездапаможна. Людзі не змаглі дакладна сфармуляваць ні што яны хочуць, ні якія ў іх мэты, ні якія ў іх мэсэджы ... Вядома, чыста эмацыйны антураж аб'яднання спадабаўся многім. Але з пункту гледжання мабілізацыі, з пункту гледжання таго, што ў іх ёсць нейкі стрыжань, нейкая воля да барацьбы, па меншай меры, да нейкіх пераменаў ці адстойвання сваёй пазіцыі — гэтага проста не было. Нават калі мы не гаворым пра актыўныя дзеянні, масавыя акцыі пратэсту, кажам хоць бы аб фармуляванні нейкай выразнай пазіцыі. Што да самога аб'яднання штабоў, думаю, там ужо і рэальных штабоў ніякіх няма. Людзі не будуць вельмі актыўнымі ў гэтай аб'яднанай кампаніі, на мой погляд. Хоць, вядома, у нас год сюрпрызаў, але пакуль я бачу прыняцце кааліцыяй ранейшай ролі традыцыйнай апазіцыі на мінулых выбарах», — лічыць Андрэй Казакевіч.
На думку палітолага, «не будзе ўжо той інтрыгі, той барацьбы, таго драйву, які быў апошнія два месяцы, відаць, што ўсё ж такі папярэднія падзеі: арышт і нерэгістрацыя Віктара Бабарыкі, нерэгістрацыя Валерыя Цапкалы і інфармацыйная кампанія супраць яго, поўная ізаляцыя Сяргея Ціханоўскага плюс фактычны разгром яго сеткі — усё гэта збіла хвалю палітычнай мабілізацыі». Такім чынам «далей усё будзе праходзіць па сцэнары 2006-га, 2010 года — у рамках вельмі вузкага калідора».
«Але нельга вінаваціць вось гэтых новых палітыкаў з кааліцыі ва ўсім гэтым, вядома, калі высякаюць траіх найбольш актыўных, найболей перспектыўных кандыдатаў з гонкі — што тут зробіш. Але, як мне здаецца, для штабоў лагічна было б працягваць лінію, раней агучаную кіраўніцай штаба Бабарыкі: мы перамаглі, а ўлады проста не далі прыняць удзел у выбарах. І далей выконваць праграму дэлегітымізацыі гэтых выбараў, але не ставіць нейкіх абстрактных мэтаў. Але калі кандыдат кажа: "прыходзьце на выбары і прагаласуйце за любога, акрамя Лукашэнкі" ці "кожны беларус пасля выбараў можа адстойваць свой голас, як вырашыць" ... Ну ... лепш ужо тады наогул нічога не казаць, пакінуць свой саюз прыгожым, эфектным вобразам або міфам, але пасля вышэйзгаданых слоў складана — хай бы гэта засталося прыгожым міфам, мы такія прыгожыя, эфектныя, мы за свабоду — і сур'ёзна ўспрымаць іх кампанію», — адзначыў Андрэй Казакевіч.

Надмерная цана з наступствамі

У палітолага ёсць «адчуванне, што ўлады пасля разгубленасці на першым этапе кампаніі ўзялі пад кантроль развіццё падзей, але ўзялі занадта вялікай цаной для сябе».
«Такая цана непрапарцыйна вялікая, калі ўлічваць рэсурсы ў распараджэнні ўлады, — лічыць Андрэй Казакевіч. — Выкарыстоўваць прамыя рэпрэсіі, прычым супраць кандыдатаў, а не ўдзельнікаў акцый пратэсту, журналістаў, актывістаў — да гэтага мы прывыклі, усё гэта ўжо мае i будзе мець вельмі сур'ёзныя наступствы. Па-першае, усё гэта так ці інакш дэлегітымізуе выбары. Мы не можам, вядома, сказаць, якая колькасць насельніцтва будзе ўспрымаць намаляваную самім сабе перамогу як фейк, але відавочна, што гэта будзе велізарная колькасць выбаршчыкаў. Па-другое, такія дзеянні ўлады пагоршаць адносіны з Захадам. Не веру, што Мінск захавае ранейшы ўзровень нармалізацыі адносін з ЕС і ЗША. Нават калі раптам фармальна санкцыі не будуць уведзены, то будзе скарочана фінансаванне, узровень кантактаў, сумесныя праекты — усё будзе адсунутае на гады».
Трэці фактар ​​— Расія, «сваёй дэманстратыўнай слабасцю ўлада відавочна і значна пагаршае свае пазіцыі на ўсходнім кірунку».
«І, вядома, эканамічныя наступствы. Бо для нармальнага развіцця краіны, акрамя кошту на нафту і газ, вельмі важна мець добры бізнес-клімат, у прыватным сектары ў нас занята ўжо каля паловы працаздольнага насельніцтва. Але такія пасадкі і дэманстрацыя палітычнай нестабільнасці будуць адпужваць людзей, якія хацелі б весці бізнес у Беларусі. І ўнутраныя, і знешнія інвестары возьмуць паўзу ў некалькі гадоў. У сітуацыі, калі ўлада дэманструе слабасць, выкарыстоўваючы сілавое ўздзеянне для вырашэння сваіх праблем, будзе вельмі мала жадаючых укладваць грошы ў эканоміку такой краіны. Ну і дадамо яшчэ пандэмію — усё становіцца яшчэ больш сумна», — сказаў Андрэй Казакевіч.

Якія варыянты ва ўлады

Тэарэтычна, улада можа вярнуць папулярнасць у свайго ранейшага электарату, але «для гэтага трэба прыдумляць нешта вельмі сур'ёзнае — у першую чаргу хоць бы выдаткаваць вельмі шмат грошай і не аднаразовым уліваннем».
«Па-другое, цалкам мяняць стратэгію. Вось што адбылося цяпер? Калі традыцыйны электарат Лукашэнкі пачаў адварочвацца ад свайго героя, то рэакцыя кіраўніка, фактычна, праявілася ў пошуку жорсткага ядра, на якое можна абаперціся. Гэта значыць, ён не спрабаваў пашырыць сваю аўдыторыю за кошт прыцягнення новых прыхільнікаў, ён абраў абарончую стратэгію, абапершыся на вузкую групу сілавікоў і чыноўнікаў вертыкалі. Уся рыторыка не ўлічвала змены грамадства, яна, хутчэй, была з 90-х: стаўка на дзяржпрадпрыемствы, на працоўных і г. д. А трэба было прыдумляць мэсэджы і для, умоўна кажучы, «хіпстарска-айцішнай» аўдыторыі, для тых, у каго незалежнасць і беларуская культура ёсць галоўнымі каштоўнасцямі, для традыцыйнага электарату — грунтоўна тлумачачы прычыны цяперашняга крызісу. Такая стратэгія магла б трохі "выцягнуць" сітуацыю, хоць без грошай (асабліва для традыцыйнага электарату, якому хлеб важнейшы за ідэі) гэта практычна немагчыма. Можна было б і змяніць фігуру, дамовіўшыся ў сваім коле, гэта б магло згуляць ўладзе ў плюс — думаю, яны б атрымалі крэдыт даверу на некалькі гадоў наперад, многія б проста спадзяваліся і верылі ў новы твар», — разважае Андрэй Казакевіч.
«Маё адчуванне: сістэма дала сур'ёзны збой. У тым выглядзе, у якім сістэма існавала да гэтага часу, яна больш існаваць не будзе. Так ці інакш, яе прыйдзецца перабудоўваць, вядома, вымушана, вядома, без нейкага плана. Гэтая мадэль, уся яе сутнасць будзе трансфармавацца. Але ў які бок... тут доўга можна разважаць. Думаю, ёсць два асноўныя варыянты. Першы — гэта далейшае звужэнне, скажам так, кіраванне краінай меншасцю, і ўсе гэта будуць ведаць, усе будуць ненавідзець апарат, які будзе палкамі накіроўваць большасць у патрэбным апарату кірунку. Але ўсё гэта будзе вельмі складана, у першую чаргу, псіхалагічна для ўсіх у гэтай сістэме, складана жыць і працаваць у рэжыме навакольнай нянавісці. І ў такім рэжыме доўга, думаю, не вытрымаць», — лічыць палітолаг.
На думку Андрэя Казакевіча, іншы шлях можа быць больш эфектыўным, але малаверагодным для прыняцця:
«Гэта стратэгія перафарматавання палітычнага поля. Магчыма, паспрабаваць уцягнуць нейкія палітычныя сілы, у прынцыпе, гэта ўжо даўно абмяркоўвалася і такія спробы ўжо былі — у Палаце прадстаўнікоў з'яўляліся, умоўна кажучы, нацыяналісты, лібералы, камуністы. Быццам бы ва ўладзе будуць прадстаўнікі груп з рознымі поглядамі, што магло б зрабіць сістэму больш плюралістычнай. Але ўлады ў нас заўсёды баяліся весці складаную палітычную гульню, кампетэнцыі дзеючай бюракратыі і самога кіраўніка краіны для такіх дзеянняў пакідаюць гэты варыянт малаверагодным».