Дзе ўзяць значак "Я адкажу табе па-беларуску?"

Я вярталася з Залесся, дзе гасцявала ў журналісткі Дар'і Ліс. Села на цягнік "Вільня — Магілёў",  перапоўнены, як гэта заўжды бывае ў пятніцу вечарам. Яго галоўныя пасажыркі — знакамітыя кантрабандысткі, вядомыя пад кодавай назвай "ашмянскія цёткі", паспелі пакінуць цягнік да таго, як я туды села. І таму побач са мной былі маладыя людзі розных нацыяў, якія ехалі з Еўропы ў Беларусь. 



Я вярталася з Залесся, дзе гасцявала ў журналісткі Дар'і Ліс. Села на цягнік "Вільня — Магілёў",  перапоўнены, як гэта заўжды бывае ў пятніцу вечарам. Яго галоўныя пасажыркі — знакамітыя кантрабандысткі, вядомыя пад кодавай назвай "ашмянскія цёткі", паспелі пакінуць цягнік да таго, як я туды села. І таму побач са мной былі маладыя людзі розных нацыяў, якія ехалі з Еўропы ў Беларусь. 

Справа ад мяне ў агульным вагоне цягам дзвюх гадзінаў, за якія "віленскі" адольвае адлегласьць ад Паўночных Афінаў да сучаснай сталіцы РБ, пераседзела два хлопцы. Першы з іх выйшаў у Маладэчна, і на яго месца тут жа сеў другі — таго ж узросту, з падобнай экіпіроўкай: нэтбук, айпод, смартфон. Расклаўшы ўсё гэта на каленях, ён паглыбіўся ў інфармацыю, не заўважаючы нікога навокал.

З абодвума хлопцамі ў мяне адбыліся абсалютна падобныя эпізоды.  Сядаючы-ўстаючы ў плацкартным купэ, мы абмяняліся звычайнымі ў такіх выпадках фразамі: "Ой, извините, можно я пройду, — Да, пожалуйста... Не могли бы вы встать, там снизу моя сумка, — Да, конечно", — і так далей. А падчас паездкі хлопцы тэлефанавалі камусьці ці ім хтосьці тэлефанаваў — і ў гэтых размовах яны былі беларускамоўнымі!

Сярод людзей, якія карыстаюцца беларускай мовай у штодзённым ужытку, ёсць тыя, якія гавораць па-беларуску ў любой сітуацыі. А ёсць тыя, хто ўжывае мову толькі падчас камунікацыі з іншымі беларускамоўнымі людзьмі. У кампаніі, у сям'і, на працы — з тымі, пра каго ён дакладна ведае: яму адкажуць бяз лішніх пытанняў.

У іншых сітуацыях яны аддаюць перавагу мове большасці. Па розных прычынах. Многія лічаць ненатуральным, калі людзі гавораць на розных мовах, хоць у іх ёсьць адна агульная. Іншыя — як я, напрыклад, — прыйшоўшы ў краму па булачку, хочуць атрымаць у краме булачку, а не меркаванне прадавачкі аб моўнай сітуацыі ў краіне (незалежна ад таго, ухвальна ці асуджальна гэтая прадавачка паставіцца да тваёй моўнай пазіцыі).  Многія ўпэўненыя, што не будуць размаўляць публічна да пары, пакуль іх мова не палепшыцца, пазбавіцца памылак (але паколькі практыкі так і няма, — усё застаецца на сваіх месцах).

Людзі нібы саромеюцца гаварыць па-беларуску публічна. Гэта лічыцца прыватнай справай. Толькі са з'яўленнем мабільнай сувязі стала заўважна, што ў краіне назіраецца падпольная беларусізацыя.

Добра  быць Лявонам Вольскім. Людзі, з якімі ты дачыняешся штодня, і так усё пра цябе ведаюць —  нікому нічога не трэба тлумачыць.

А як быць простым менчукам, віцьбічам, берасцейцам? У вялікім горадзе патэнцыйна беларускамоўныя асобы не пазнаюць сваіх.

Я даўно мару: вось бы абазначыць усіх панэтцыйна беларускамоўных у краіне (ў)моўным знакам. Тады камунікаваць на вуліцы  было б прасцей.

У інтэрнэце вядзеш блог па-беларуску — знак. Напісаў імя ў сацыяльнай сетцы беларускай лацінкай — знак. Пара пераносіць гэтую энэргію ў рэал.

Некаторыя, прачытаўшы маю прапанову, згадаюць колішнія значкі "Гавары са мной па-беларуску". Яны так не сталіся папулярнымі. Калі казаць пра маю ідэю, то такія значкі маюць супрацьлеглае значэнне. 

Значак  "Гавары са мной па-беларуску" мае загадны тон. Гэты значак ад мяне чагосьці патрабуе, а значыць — напружвае. Асабіста ў мяне жаданне размаўляць з людзьмі, што носяць такія значкі, адпадае ўвогуле.

Знак, якім бы пазначалі сябе людзі для вызвалення беларускай мовы з моўчы, меў бы супрацьлеглае значэнне:

"Я АДКАЖУ ВАМ ПА-БЕЛАРУСКУ, КАЛІ ВЫ ЗВЕРНЕЦЕСЯ ДА МЯНЕ НА БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ". 

На самім знаку нічога такога не павінна быць напісана. Гэта — яго значэнне, пра якое людзі дамаўляюцца ў рамках грамадзкай кампаніі.  Сам знак мусіць мець характар лагатыпа, які можна было б змясціць на які металічны гузік і прычапіць да вопраткі — на манер карпаратыўнага сімвала. Або надрукаваць на майцы ці адбіць на пярсцёнку. Змясціць на старонку сайту або ў інтэрфейс блогу. На ўваходзе ў краму або офіс. На капот машыны.   Такое сабе масонства-лайт.

Мне здаецца, гэта істотна палепшыла б сітуацыю з беларускай мовай у публічнай сферы.

Цікава, якім візуальна можа быць значак, але асабіста мне няважна, што ўвасобіць ідэю. Літара? (Ў? М? Б?) Кветка (Валошка? Рамонак? Лілея?)  Жывёла (Бусел?  Зубр? Вожык?) Галоўнае, каб знак быў простым, прывабным, меў сучасны дызайн і спараджаў у свядомасці людзей апісанае вышэй значэнне.

І яшчэ важна, каб распрацоўка лагатыпу і выбар гэтага знаку не выліліся ў сеціўную вайну — любімую забаву беларусаў. Дагэтуль не магу забыцца, як напярэдадні выбараў–2006 грамадскія актывісты, замест таго, каб займацца дзейснымі справамі, з пенай у рота спрачаліся, якога колеру будзе беларускай каляровая рэвалюцыя — белага або сіняга? У выніку самым папулярным лагатыпам "белай рэвалюцыі" стаў... знак "сінія валошкі забароненыя"! Такога — вельмі не хацелася б.

І яшчэ не хацелася б, каб інфармаванне людзей пра грамадскую кампанію падмянялі агітацыяй ды навязваннем. Зноў ж, згадваецца 2006 і знаёмая, якую мы сустрэлі, спускаючыся ў метро на Кастрычніцкай плошчы. Яна пагразіла нам пальцам і сказала: "Аяяй. Я стаю тут і назіраю, каб нашы не сыходзілі".  Калі ты патэнцыйна беларускамоўны, але такі значак палічыш глупствам — калі ласка. Тваё права.

І трэцяя рэч, якой не хацелася б, — палітызацыі кампаніі, дастаўлення да яе нейкіх сакральных сэнсаў.  Ну і самае страшнае — гэта калі за ідэю возьмецца наша феерычная дзяржава. Функцыя знаку павінна быць чыста камунікатыўнай. Яго мэта — спрасціць стасаванне дзвюхмоўных людзей у транспарце, кавярнях, крамах. 

Такі знак пакліканы не навярнуць у беларускую мову рускамоўных грамадзян Беларусі, а перавесці ў актыўны стан ужо накопленую пасіўную энергію.

Было б файна, калі б такую кампанію распачала, напрыклад, "Будзьма!". Дару ідэю любому, у каго хопіць сілаў і крэатыўнасці ажыццявіць яе.