Спроба разабрацца…

Сёння спрабую разабрацца ў самім сабе. Раней не думаў пра гэта.

Вось элементарнае: жыву ў правінцыі, лічыце, што жыву сярод вясковых людзей неадлучна, шмат гадоў жыву. Ды і ад райцэнтра да роднай вёскі 10 кіламетраў, бываю там штотыдзень, нават часцей. Дый мой роздум, асабліва цяпер, калі гэтых людзей у вёсцы стала жменька. Любі бліжняга, як самога сябе. Ці люблю я іх менавіта так? Як самога сябе. Памятаю і часта ўспамінаю свайго земляка паэта, літаратуразнаўцу, доктара філалагічных навук Міколу Арочку, які апошнія чвэрць стагоддзя пражыў у роднай вёсцы Вецявічы на Слонімшчыне. Жыў па-вясковаму: трымаў коз, авечак, курэй, садзіў бульбу і буракі…
Аднойчы, пасля рэферэндуму 1995 года, калі ён пачуў па тэлевізару «афіцыйныя» вынікі, доктар філалагічных навук сарваўся з хаты, выбег на вясковую вуліцу і, як шаленец, бег па вуліцы і каля кожнай хаты спыняўся насупраць перад вячэрнімі вокнамі і заламваў рукі з праклёнам. Ён так быў моцна ўзрушаны «афіцыйнымі вынікамі», што чуць не звар’яцеў ад пачутага. Напэўна, нешта падобнае перажываў і народны паэт Беларусі Пімен Панчанка: «Я хацеў, людзі, вас праклясці, ды люблю народ — не магу» (цытую па памяці)… Ды за што іх праклінаць? Ненавідзець? Калі я ненавіджу, дык гэта сваю супярэчлівую і спрадвечную любоў да іх. Ненавіджу не край свой, не людскасць майго краю, а самога сябе, за тое, што трымаюся за сваю любоў да іх, нібы за матчын падол. І гэта не зусім так. Супярэчлівасці напаўзаюць, нібы крыгі, нібы айзбергі. Іх не зрушыш, яны самі не сплывуць… Люблю свой люд і не люблю…
У адной з заходніх старых газет натрапіў на артыкул пад назвай «Быдла», так абражалі нас нашы суседзі. Таму праз вусны Янкі Купалы і прарвалася запаветнае: «не быць скотам» — а «людзьмі звацца». Гэты верш геніяльна выконвае Сяргей Міхалок. Дарэчы, пясняр верш назваў «Хто ты гэткі?», а музыкант песню перайменаваў «Не быць скотам». Надзённа і сёння! Памятаеце, штотыднёвік «Літаратура і мастацтва» меў эпіграф: «Людзьмі звацца!». Цяпер няма яго… Чаму?... Выходзіць на справе: яшчэ не дараслі да высокага знаку чалавечай высокагоднасці… Да ўласнага чалавечага самапазнання…
Так гіне народ. Выйсце адно, як казаў Зянон Пазьняк: «Любіце свой народ». Усё роўна трэба любіць. Калі гэты народ сёння і маўчыць. Але ўсё-ткі: чаму ён маўчыць? Здавалася б, падаць свой голас і сёння можна ў нейкіх досыць вырашальных момантах. Скажам на выбарах, выкрасліць непажаданую асобу ў бюлетэні. Няхай і пасля праігнаруюць падлікоўцы, сфабрыкуюць… Але ў многіх інертнасць, абыякавасць: гэтым нічога ўжо не вырашыш. А была ж магчымасць. Усё-такі не аддавацца самацечнай мутнай плыні бязволля, апатыі, бо з асобных індывідуальных намаганняў вырастае Вялікае супрацьстаўленне. Так нярэдка здаралася ў часы супрацьстаянння. Здаецца, Нікала Мікіявелі зазначыў небеспадстаўна: у чалавечым лёсе палова залежыць ад самога сябе, а другая палова — ад абставін. Вядома, абставіны не спрыяюць, яны не выспялі, не падвялі да той мяжы, якую людцам належыць пераступіць. Але ж залежыць шмат у чым і ад саміх. Мы самі ж, у большасці, творым абставіны, прыспешваем іх, рацыянальныя ўзрушэнні і перамены. Той самы Нікала Мікіявелі казаў: «Лёс распараджаецца толькі паловай нашых спраў, другую ж палову, або блізка таго, ён аддае самім людзям». Вось так, сябры!..
…Сёння сабраўся на вёску падыхаць правінцыйным паветрам. Еду. Скіроўваю машыну на адну з вуліц. На з вясковых лавачак сядзяць пенсіянеркі. Спыняю машыну. Падыходжу. Распачынаем гутарку пра вёску, пра калгас. «Ведаеце што, — кажа адна 80-гадовая жанчынка, — сумна сёння ў вёсцы. Сумна не ад таго, што мала тут люду, а сумна жыць. Я ж 30 гадоў у калгасе штодня, без выхадных дзён, карміла свіней. Не бачыла свету. А сёння на дзень сельскай гаспадаркі хоць бы паштовачку якуюсь адміністрацыя калгаса ці з райвыканкама прыслалі, — ніхто і ніколі. Тады патрэбна была ім, а сёння я нафік каму патрэбна. Хоць бы «насяру» напісалі на паштоўцы. Ні насяру, ні здрастуйця!..».