Аператыўнік сказаў мне: «Здохнеш — невялікая страта, стане менш здраднікаў радзімы»
Аляксандру Хомчанка затрымалі праз год пасля таго, як у 2022 годзе яна зрабіла рэпост у сацыяльнай сетцы «Аднакласнікі». Жанчына прайшла праз ІЧУ, СІЗА і калонію і змагла выбрацца з Беларусі. Былая палітзняволеная распавяла сваю гісторыю «Новаму Часу».
Рэпост, які змяніў жыццё
Я зрабіла рэпост у «Аднакласніках» у красавіку 2022 года — там была карцінка з надмагіллем, на якім быў намаляваны Лукашэнка. Зрабіла і забылася.
Прыкладна праз год мне патэлефанавалі з маёй старой працы і папрасілі пад’ехаць. Я нічога дзіўнага не падумала: праца была ў сферы сельскай гаспадаркі, заатэхнікам, але пасля інсульту, які перанесла ў 2017 годзе, працаваць у калгасе больш не змагла. Аднак мне часам тэлефанавалі па тых ці іншых пытаннях з працы, таму гэты званок не падаўся мне падазроным — вырашыла, што хочуць удакладніць якую-небудзь інфармацыю.
Без усякай задняй думкі я паехала на сустрэчу.
Гэта была палова сёмай раніцы — я вярталася ад сваёй падапечнай бабулі, за якой прыглядала ў якасці сядзелкі. А там мяне чакалі трое супрацоўнікаў сілавых структур: адзін у цывільным, а двое — у поўным абмундзіраванні, з аўтаматамі. Яны прапанавалі мне сесці ў машыну; адмовіцца ад такой прапановы было цяжка, і я села. Там мне паведамілі, што я затрымана, адабралі тэлефон. Адзін спытаў, ці ведаю я, дзе быў прэзідэнт на мінулым тыдні. Я адказала, што не сачу за жыццём і перамяшчэннямі Лукашэнкі. Другі на гэта сказаў: «Ага, знайшоў у каго пытацца — яна ж яго пахавала год таму і помнік паставіла».
Тое самае надмагілле.
Пакуль мы ехалі, яны мне казалі, што аднеквацца бессэнсоўна: ужо ўстаноўлена, што гэты рэпост зрабіла я, і казаць, быццам я згубіла тэлефон і нехта іншы гэта зрабіў, — не варта, ад гэтага будзе толькі горш.
Мяне прывезлі ў РУУС Клімавіч. Там з мяне ўзялі тлумачэнне. Я папрасіла паведаміць аб маім затрыманні маці — яна інвалід другой групы, у яе парок сэрца, а я знікла невядома куды. Мне патрэбны былі лекі: пасля інсульту ў мяне гіпертанія, цукровы дыябет. Акрамя таго, трэба было пакарміць бабулю, якой я апекавалася. На маю просьбу мне адказалі: «Здохнеш — невялікая страта, стане менш здраднікаў радзімы».
З РУУС мяне даставілі ў Следчы камітэт. Там мяне апытваў следчы — па збегу абставін, мой сусед. Ён звязаўся з маёй маці, паведаміў ёй пра затрыманне і перадаў мае просьбы аб леках і аб падапечнай бабулі.
У Следчым камітэце высветлілася, што так званае «злачынства» я здзяйсняла не ў Клімавічах — на той момант я жыла ў Хоцімску ў свайго мужчыны. Таму мяне адвезлі ў Следчы камітэт Хоцімскага раёна. У чарговы раз мяне апыталі. Усё з самага пачатку.
У Хоцімску няма ІЧУ, таму мяне павезлі ў ІЧУ горада Касцюковічы. У ІЧУ я правяла каля чатырох сутак. Потым мяне вазілі да пракурора ў Хоцімск — яна выдала паперу на мой арышт, і мяне перавялі ў СІЗА Магілёва. Там я знаходзілася да суда — каля двух месяцаў.
У СІЗА было лягчэй
У Магілёве ў мяне жыве сын, ён прыносіў мне перадачы, медыкаменты. У ІЧУ не прымалі для мяне ні прадукты, ні медыкаменты, нават пітную ваду не бралі — даводзілася піць жоўтую, смярдзючую ваду з-пад крана ці салодкую гарбату, якую там давалі. А ў мяне дыябет, лекаў няма. Даводзілася піць ржавую ваду. Мыцца нас не вадзілі, прагулак не было.
Аляксандра з сынам
У СІЗА мне далі матрац, падушку, коўдру, адвялі ў душ. У камеры нас было восем чалавек. Акрамя мяне па палітычных артыкулах сядзелі яшчэ дзве дзяўчынкі.
Суд: адзін дзень — адзін год калоніі
Суд адбыўся за адзін дзень. Пракурор запатрабаваў для мяне два гады калоніі па артыкуле 368 КК РБ («Абраза прэзідэнта Рэспублікі Беларусь»). Суддзя Алеся Парфяненка прызначыла мне адзін год калоніі агульнага рэжыму. Пасля суда мяне назад прывезлі ў СІЗА. Аператыўніца СІЗА сказала: «Нават не думай падаваць апеляцыю — гэта можа для цябе скончыцца дрэнна, і табе прызначаць тэрмін, які патрабаваў пракурор. А ў цябе хворая маці».
Яшчэ пару тыдняў я была ў СІЗА — чакала этап. Крыху затрымаліся мае дакументы, але мне гэта было на руку: у СІЗА адзін дзень ідзе за паўтара дня ў калоніі.
6 чэрвеня мяне этапавалі ў калонію на цягніку.
Для нас быў асобны вагон: замест купэ — індывідуальныя клеткі, у якіх нас размясцілі па адным чалавеку. Ехалі амаль суткі — так званая «кругасветка». На вакзале сустракаў вялікі аўтазак, на якім нас завезлі ў калонію.
«Штрафбат»
Спачатку мяне размясцілі ў каранцін, праз два тыдні размеркавалі ў атрад. Размеркаванне адбываецца так: цябе выклікаюць на камісію, аператыўнікі вырашаюць, куды цябе адправіць. Прама «конкурс талентаў» — вывучаюць дакументы, глядзяць на цябе, высвятляюць, што ты ўмееш. Я патрапіла ў 14-ты атрад. У калоніі яго называлі «штрафбат» — з-за аднаго аператыўніка, Зюзіна Аляксея Алегавіча. У яго была проста манія — яму трэба было ўсіх палітычных сабраць у сваім атрадзе. Пакуль я адбывала тэрмін, у атрадзе было да 103 чалавек. Палітычных было дзевяць — больш, чым у іншых атрадах.
Мяне размеркавалі працаваць на швейную фабрыку, але праз стан здароўя шыць я не магла. У мае абавязкі ўваходзіла падрыхтоўка гатовай прадукцыі да агляду кантралёрам. Прадукцыя — форменнае адзенне: міліцэйскае, для кінолагаў, для МНС, для ляснічых. Калі першая змена — то з 8:00 да 15:30, другая — з 15:30 да 22:00.
Першы заробак — 14 капеек
І гэта пры тым, што ў мяне не было штрафаў, матэрыяльнай шкоды — з мяне не ўтрымлівалі грошы. То бок, гэта вось такі рэальны заробак.
Вольнага часу было вельмі мала. Некалькі разоў на дзень праходзіў так званы «вектар» — мы павінны былі знаходзіцца ў пакоі, дзе стаіць тэлевізар, і глядзець тое, што транслюе калонія. Акрамя прапаганды паказвалі турэцкія серыялы. Паняцця не маю, як яны павінны былі паўплываць на маё выпраўленне. А так у асабісты час мы пісалі лісты.
Людзі з жоўтымі біркамі
Ва ўсіх палітычных была на вопратцы жоўтая бірка.
Нас заўсёды ў апошнюю чаргу вадзілі на званкі дадому — часта мы не паспявалі патэлефанаваць, таму што час, адведзены на званкі, заканчваўся. І ў краму на «атаварку» мы хадзілі апошнімі — там ужо мала што заставалася.
За любую дробязь складалі рапарт: жуеш цукерку — рапарт, не зашпілены гузік — рапарт. А то і зусім без фармальнай нагоды. Зняволеныя, якія супрацоўнічалі з адміністрацыяй, за намі ўвесь час сачылі, ладзілі правакацыі.
Мы, людзі з жоўтымі біркамі, стараліся трымацца разам.
Аднойчы мы пайшлі нашай кампаніяй у месца, адведзенае для палення: нехта паліў, нехта проста стаяў — у нас была магчымасць пагутарыць. І вось стаім мы чацвёра, усе з жоўтымі біркамі. Аператыўнік, які праходзіў міма, спытаў: «А што гэта за гурток па інтарэсах? Зараз вас разгонім усіх, растлумачым, як правільна сядзець трэба».
У калоніі я пасябравала з Ларысай Беражновай і Аленай Несцяровіч — асуджаныя яны былі па справе Зельцэра. Дзяўчынкі ўжо на волі. Мы стараліся трымацца разам, а апекавала нас усіх Ірына Мельхер — ёй прысудзілі 17 гадоў калоніі па справе Мікалая Аўтуховіча. Гэта цудоўная жанчына! За яе вельмі баліць душа. Яна заўсёды нам казала: «Дзяўчаткі! За нас змагаюцца! Хутка пойдзем дадому!» Не давала нам маркоціцца і апускаць рукі. Яе адправілі паміраць — чалавеку амаль 70 гадоў. Да яе не пускалі адваката, не аддавалі лісты. Наколькі я ведаю, сітуацыя і зараз не змянілася. А чалавек не тое, што не адчайваўся — яна яшчэ знаходзіла ў сабе сілы падтрымліваць іншых. Я ўпэўнена, што і зараз яна каго-небудзь супакойвае і настройвае на лепшае.
Глядзіце таксама
Вызваленне і поўны кантроль
Вызвалілася я ў снежні 2023-га.
Мне прызначылі прэвентыўны нагляд — я хадзіла адзначацца ў інспекцыю два разы на тыдзень. Да майго інспектара прыходзіў адзначацца мужчына, які адбыў тэрмін за падвойнае забойства з асаблівай жорсткасцю, — дык вось яму пастанавілі адзначацца раз у месяц.
Да мяне супрацоўнікі міліцыі прыязджалі, калі ім уздумаецца — увесь час быў кантроль. На працу мяне нідзе не бралі. Я нават спрабавала ўладкавацца дворнікам у ЖЭС — начальніца была не супраць, бо вельмі патрэбны людзі, але рашэнне прымае выканкам, і мяне не ўзялі.
Аднойчы я прапусціла адну адзнаку праз дрэнны стан здароўя. На наступны дзень прыбегла ў інспекцыю, але мне сказалі, што на мяне ўжо складзены рапарт. Наступнай раніцай мяне затрымалі — забралі з дому супрацоўнікі міліцыі. Трое сутак да суда я правяла ў ІЧУ. Суд мне прызначыў 20 гадзін грамадскіх прац.
Эвакуацыя
Я зразумела: спакою не будзе.
Звязалася з праваабаронцамі, і мяне эвакуявалі праз «Байсол». Так я апынулася ў Польшчы. Цяпер я знаходжуся ў чаканні міжнароднай абароны.
Я ўдзячная ўсім, хто мне аказваў і аказвае дапамогу!
Тут я змагла выдыхнуць. Цяпер праходжу лячэнне, арганізаванае нашымі праваабарончымі арганізацыямі, — мне паставілі зубы (яны ў мяне «пасыпаліся» ў калоніі), пакрысе прывыкаю да іх, праўда, пакуль крыху шапяляўлю.
Я вельмі спадзяюся, што здолею вярнуцца ў Беларусь.
Калі я з'язджала, то разумела, што магу больш не ўбачыць маці — гэта мой самы вялікі боль. У мяне да гэтага часу непрыняцце сітуацыі: я ж не зрабіла нічога дрэннага, я не здзяйсняла ніякага злачынства. За што мяне так пакаралі? За што пакаралі маіх блізкіх? Але я не губляю надзеі вярнуцца дамоў і абняць маці.