Марш-кідок да каханай. Дзень з Ігарам Ільяшам у падарожжы ў гомельскі СІЗА, дзе трымаюць яго жонку Кацярыну Андрэеву

Грамадства 19.09.2022

Журналістка Кацярына Андрэева мусіла выйсці з калоніі на пачатку верасня, але 13 ліпеня ёй быў агучаны новы прысуд — 8 гадоў пазбаўлення волі. Разгляд справы аб «здрадзе дзяржаве» ўжо традыцыйна праходзіў у «закрытым рэжыме». Ад пачатку лютага Кацярына знаходзіцца ў гомельскім СІЗА-3, і кожны тыдзень яе муж Ігар Ільяш накіроўваецца ў Гомель, каб перадаць сваёй любай жоначцы перадачу.

Мы сустракаемся з Ігарам пахмурным вераснёўскім ранкам на пероне сталічнага вакзала. Менавіта адсюль а 7-й раніцы пачынаецца яго штотыднёвае падарожжа з гасцінцамі для Каці.

Кароткае вітанне — і вось мы займаем свае месцы ў хуткасным цягніку да Гомеля. Нягледзячы на ранні час, свабодных месцаў амаль няма. Ігар кажа, што набыць квіток непасрэдна перад адпраўленнем практычна немагчыма — досыць папулярны напрамак.

Падчас дарогі амаль не размаўляем, бо пасажыры побач спрабуюць паспаць. Пад’язджаючы да Гомеля, Ігар не адводзіць сур’ёзнага позірку ад акна — дзесьці побач каханая.

Выходзім з цягніка, і Ігар адразу выклікае таксі. СІЗА не вельмі далёка ад вакзала, але зараз кожная хвіліна на вагу золата: чым хутчэй мы зоймем чаргу, тым больш шанцаў аддаць перадачу раней і паспець на цягнік дадому.

Каля СІЗА бачым, што людзей сёння шмат. Адразу займаем чаргу: перад намі чалавек 20, усе з вялікімі торбамі. Ігар расказвае, што велічэзныя чэргі тут ужо нікога не здзіўляюць.
— У гэтай будзем стаяць гадзіны 3-4. Гэта чацвёртая ўстанова, куды я цягаю перадачу для Каці, і ў кожнай ёсць свае асаблівасці! Напрыклад, у Жодзіне персанал досыць па-хамску ставіцца да людзей, крычыць, чапляецца да любой дробязі. На «Валадарцы» персанал больш ліберальны, чэргі альбо зусім невялікія, альбо іх увогуле няма. У Гомелі нейкі такі «мікс»: чэргі велізарныя, працуе толькі адно акно на прыёме, усё вельмі марудна, але персанал ставіцца па-чалавечы, ідзе насустрач, калі ты дзесьці памыліўся. Паўсюль свае асаблівасці, у тым ліку па тым, што прымаюць-не прымаюць. Тут (у Гомелі) чамусьці перац трэба рэзаць, а ў Жодзіне і на «Валадарцы» не, — расказвае Ігар.

Кожныя хвілін 20-30 мы заходзім у невялікі пакойчык, дзе чакаюць людзі з перадачамі, каб удакладніць, колькі яшчэ засталося, за кім мы ў чарзе і хто за намі, бо людзі мяняюцца: камусьці трэба на працу ці па іншых справах, і яго мяняе сваяк ці сябар. З размоў высвятляецца, што хтосьці прыехаў здалёк учора, але не паспеў (перадачы прымаюць да 16-й гадзіны) і быў вымушаны ночыць у машыне.

Трошкі сагрэліся і працягваем размову на вуліцы.
— Кацярына мусіла выйсці на пачатку верасня, але атрымала новы прысуд у 8 гадоў. Якія былі адчуванні ад новага прысуду?
— Калі стала вядома пра чарговыя «працэсуальныя дзеянні» і новы суд, то мы рыхтаваліся да таго, што новы тэрмін будзе вельмі істотны. Верыць у суд не трэба, бо закону ў краіне няма. Мы нават рыхтаваліся, што лічба тэрміну будзе двухзначная, таму шоку не было. Шок быў у лютым, калі з’явілася гэтая справа, бо мы ўжо адлічвалі месяцы і ўвогуле тыдні да дня, калі скончыцца Кацін тэрмін, а тут новая справа! Артыкул, па якім яе абвінавачваюць, мы даведаліся толькі праз 2 месяцы. Было цяжка, але мы разумелі, што гэта выпрабаванне, праз якое нам таксама трэба прайсці.
— Шэраг шалёных прысудаў не заканчваецца, градус рэпрэсій таксама не зніжаецца. Некаторыя кажуць, што хтосьці ва ўладзе хацеў бы знізіць гэты градус, але сілавы блок па-іншаму працаваць не хоча. Некаторыя лічаць, што ўладная вертыкаль працуе маналітна. Якія твае думкі?
— Я думаю, што сітуацыя будзе змяняцца, у тым ліку пад уплывам міжнароднага становішча і таго, што зараз адбываецца на фронце ва Украіне. Тое, што зараз ідзе размова пра «амністыю», амаль праз год ад моманту, калі апошні раз пра гэта гаварылі — гэта таксама вельмі паказальна. Канешне, усіх палітвязняў адпускаць не будуць, гэта хутчэй будуць кропкавыя вызваленні. Але на нарадзе Лукашэнка прызнаў «некаторыя перагібы», чаго я ў прынцыпе даўно не чуў ні ў якой форме, і гэта таксама паказальна. Справа ў тым, што спыніць машыну рэпрэсій, калі яны набылі такія маштабы, у адзін момант немагчыма. Таксама гэта немагчыма зрабіць адразу яшчэ праз тое, што ўлады не адчуваюць сябе ўпэўнена ўнутры краіны. За два мінулыя гады сілавыя структуры навучыліся працаваць толькі так, і ім будзе досыць складана перагледзець свае падыходы. Я не думаю, што ёсць той самы маналіт. Ёсць людзі, якія ведаюць і тлумачаць, што на рэпрэсіях шмат не пратрымацца і трэба штосьці карэктаваць.
— У апошні час грамадзянскія ініцыятывы нібыта страчваюць сваю значнасць. Напрыклад, закрыліся «ПисьмаВКлеточку», бо лісты да палітвязняў усё роўна не даходзяць. Але літаральна днямі да той жа Каці дайшоў ліст ад Юрыя Шаўчука, які яе моцна ўсхваляваў і падтрымаў. Як ты лічыш, ці насамрэч грамадзянскія ініцыятывы страчваюць значнасць і ці трэба падтрымліваць палітзняволеных лістамі, паштоўкамі?
— Насамрэч Каці абмежавалі ліставанне фактычна з зімы і да яе прапускаюць паштоўкі толькі ад сваякоў. Ліст ад Шаўчука быў перададзены разам з нашым лістом — і толькі так ён дайшоў. Наколькі я ведаю, ва ўсіх жанчын-палітвязняў у гомельскай калоніі былі абмежаванні ў ліставанні. Канешне, гэта робіцца, каб яны як мага менш бачылі праявы салідарнасці, але заўсёды нейкія лазейкі застаюцца. Трэба пісаць, трэба спрабаваць! Дарэчы, Каці абмежавалі ліставанне, але пасылкі і бандэролі да яе даходзяць, у тым ліку і не ад сваякоў.
— Многія кажуць, што перамены ў Беларусі немагчымыя без перамогі Украіны. На тваю думку, ці гэта сапраўды так?
— Так, я згодны з гэтым, але гэта не значыць, што беларусам можна сядзець у чаканні і нічога не рабіць. Перамога Украіны створыць такое «акно магчымасцей», умовы для змен у Беларусі. Як імі скарыстацца — гэта ўжо будзе за беларусамі.

Набліжаецца час абеду (ён, як і паўсюль у такіх установах, з 13 -й да 14-й гадзіны), і становіцца зразумела, што да яго мы дакладна не паспяваем з перадачай. Справа ўскладняецца яшчэ і тым, што шмат людзей прыходзяць з такімі рэчамі ў перадачах, якія патрабуюць перапакавання. Напрыклад, пакецікі з гарбатай ці «Ролтан» у фабрычных пакунках, цыгарэты ў пачках, каўбаса ці чырвоная рыба ў «вакууме». Кажаш такім, што трэба перакласці ўсё ў пакеты яшчэ да таго, як падыдзе іх чарга, але ў адказ чуеш: «І так прымуць!» Такое стаўленне досыць моцна тармозіць ход чаргі. І што дзіўна — гэтыя людзі не першы раз ужо нясуць перадачы. У нас няма дакладнага тлумачэння гэтай з’яве.

Пасля кароткага абеду вяртаемся да СІЗА. Ідзе дробны дождж, да цягніка застаецца гадзіна і 10 хвілін. «Ну, калі не паспеем, то ёсць маршруткі і яшчэ адзін "Штадлер" а 19-й», — спакойна рэзюмуе Ігар.
— А як вы з Кацярынай пазнаёміліся?
— Насамрэч, на працы. Упершыню ўбачыў яе падчас асвятлення акцыі пратэсту ў 2015 годзе — тады быў шэраг акцый, калі хто памятае. Убачыў, падумаў, што калі адпрацуем, то трэба будзе запрасіць яе на кубак кавы, але яна сышла раней. На наступны дзень я зноўку яе ўбачыў і ўжо не выпускаў з віду. А гэта быў апошні дзень перад днём галасавання.

«Вайна на Данбасе падаравала дадатковыя пяць гадоў рэжыму Лукашэнкі»

Тут Ігар упершыню за ўвесь час мякчэе тварам і ўсміхаецца.
— Па заканчэнні акцыі мы пайшлі ў кавярню, размаўлялі пра працу: Каця толькі пачынала, гэта была яе першая выбарчая кампанія, ёй было ўсё цікава. І яна мне кажа: «Вось мы тут сядзім, а там жа ж датэрміновае галасаванне заканчваецца. Асноўныя фальсіфікацыі адбываюцца, а мы тут сядзім! Пайшлі на які ўчастак зойдзем і паглядзім!» І мы пайшлі. Гэта быў ужо зусім вечар, усё зачынялася, і тут мы — двое журналістаў... Натуральна, там перапалох! Старшыня камісіі проста выклікаў міліцыю. Прыязджаюць гэтыя «касманаўты» (на той час, хутчэй за ўсё, экіпаж Дэпартамента аховы. — Заўв. «НЧ»). У мяне было пасведчанне журналіста, а ў Каці — яшчэ не, і старшыня камісіі яе трымае і не адпускае. Гэта было смешна... «Касманаўты» паглядзелі нашы дакументы, тады быў досыць ліберальны час, і адпусцілі. Мне так спадабалася, як яна рэагавала на гэтую сітуацыю, не спужалася, а прымала ўсё як нейкі жарт ці прыкол альбо прыгоду — мяне тады гэта вельмі зачапіла. Карацей, я ў яе менавіта тады і закахаўся... Я гэтую гісторыю часта распавядаю. Першае спатканне ледзь не скончылася затрыманнем!

У вачах Ігара з’яўляецца нешта, чаго я дагэтуль не бачыў. Цяпер я бачу пяшчотнага, закаханага чалавека, які проста хоча зрабіць штосьці прыемнае для сваёй жоначкі. Нават калі не можа быць побач і трымаць за руку.
— Падчас сямейнага жыцця былі нейкія сваркі, спрэчкі?
— Усялякае бывала, канешне. Але сур’ёзных канфліктаў і сварак не было. У пытаннях працы мы адно аднаго добра разумелі. Вядома, калі б я не быў журналістам і не разумеў, што яе праца заўсёды звязаная з рызыкай і нейкай небяспекай, не ведаю, як бы я рэагаваў у тым жа 2020-м, калі яна ішла асвятляць акцыі… Гэта яе выбар, я добра гэта разумеў і з вялікай павагай да яго ставіўся. Канешне, мне было б прасцей, калі б яна заставалася дома.
Голас Ігара троху зрываецца, яму досыць цяжка згадваць падзеі 2020 года.
— Існуе меркаванне, што калі муж і жонка займаюцца адной працай, то гэта не вельмі добра...

— У нас з Кацяй тут поўная гармонія. Праца — вельмі важная частка нашага жыцця, і ў ёй мы адно аднаго разумеем дасканала. Тое, што мы робім адну працу, падштурхоўвае развівацца далей прафесійна і падмацоўвае асабістыя стасункі. Я лічу, што гэта цудоўна. Мы захапляемся сваёй прафесіяй, і для нас было нармалёва нават дзесьці на адпачынку, на тым жа пляжы, абмяркоўваць нейкую творчую ідэю ці штосьці з прафесіі журналіста. Мы выдатна адчуваем адно аднаго, і я бачу гэта на кожным спатканні.
Час ідзе хутка, а вось пра чаргу так сказаць нельга. Ужо дакладна бачна, што на цягнік мы не паспеем, але ў Ігара ёсць «план Б». Ён спісваецца са знаёмай валанцёркай — і цудоўным чынам аказваецца, што ў яе ёсць вольны час. Уручаем ёй торбу з перадачай, а самі імчым на вакзал. «Былі часы, калі я яшчэ да абеду мог аддаць перадачу», — з сумам заўважае Ігар.

Побач з цягніком мы апынаемся за 7 хвілін да адыходу, на развітанне дыхаем прахалодным гомельскім паветрам і амаль на 3 гадзіны займаем месцы ў «Штадлеры». Дарэчы, у цягніку зноўку амаль няма свабодных месцаў.
Цягнік мякка ад’язджае ад перона, Ігар, як і ранкам, уважліва глядзіць у акно. Праз 20 хвілін прыходзіць паведамленне ад валанцёркі — перадача прынятая. Ігар ледзь заўважна выдыхае і расслабляецца.
Праз тыдзень ён зноўку будзе чакаць у маруднай чарзе магчымасці перадаць каханай частку сваёй цеплыні. Хутчэй за ўсё, гэта будзе апошні раз, калі ён павязе перадачу ў СІЗА. 20 верасня ў Вярхоўным судзе будзе разглядацца апеляцыя Кацярыны на прысуд. Чакаць адтуль добрых навін, на жаль, падстаў няма. Ігар мяркуе, што пасля разгляду Кацярыну цягам тыдня этапуюць у калонію. А там ужо зусім іншыя парадкі.