У NATO – новы генеральны сакратар. Чаго чакаць ад «Тэфлонавага Марка»?

Краіны NATO абралі новага генеральнага сакратара ў крытычны момант для трансатлантычнай бяспекі. Нарвежца Енса Столтэнберга, які ўжо стаў легендай Альянсу, на гэтай пасадзе заменіць харызматычны нідэрландзец Марк Рутэ. Столтэнберг запэўнівае, што «пакідае NATO у добрых руках». Ці так гэта насамрэч? 

Прэм'ер-міністр Нідэрландаў Марк Рутэ афіцыйна зацверджаны на пасаду генеральнага сакратара NATO. Амбасадары ўсіх 32-х краін Альянсу падтрымалі яго кандыдатуру на сустрэчы ў Брусэлі. Афіцыйнае зацвярджэнне на пасаду павінна адбыцца на саміце NATO ў ліпені.

Рутэ зменіць на гэтай пасаце нарвежца Енса Столтэнберга. Тэрмін паўнамоцтваў кіраўніка Паўночнаатлантычнага альянсу складае 5 гадоў.

Столтэнберг заявіў, што горача вітае абранне Рутэ сваім пераемнікам.

«Марк — сапраўдны трансатлантык, моцны лідэр і чалавек, які стварае кансенсус», — сказаў ён. «Я ведаю, што пакідаю NATO ў добрых руках».

«Для мяне вялікі гонар быць прызначаным Генеральным сакратаром NATO. Альянс ёсць і застанецца краевугольным камянём нашай калектыўнай бяспекі», — сказаў Рутэ.

«Кіраўніцтва гэтай арганізацыяй — гэта адказнасць, да якой я не стаўлюся легкадумна. Я ўдзячны ўсім саюзнікам за аказаны мне давер», — дадаў ён.

Хто такі Марк Рутэ

Марк Рутэ нарадзіўся ў Гаазе, у правінцыі Паўднёвая Галандыя, у 1967 годзе. Рутэ паходзіць з пратэстанцкай сям'і, ён малодшы з шасці братоў.

Новы генеральны сакратар NATO у дзяцінстве марыў стаць піяністам, але вырашыў вывучаць гісторыю ў Лейдэнскім універсітэце, дзе ў 1992 годзе атрымаў ступень магістра. Адначасова ўдзельнічаў у моладзевай арганізацыі Народнай партыі за свабоду і дэмакратыю (VVD, нідэрландская праваліберальная палітычная партыя).

У 2002-2004 гадах быў дзяржаўным сакратаром працы і сацыяльнай абароны, у 2004-2006 гадах — дзяржаўным сакратаром па адукацыі, культуры і навуцы.

У 2006 годзе ён узначаліў VVD, што прывяло партыю да перамогі на ўсеагульных выбарах 2010 года. У тым жа годзе ён быў прызначаны каралевай Беатрыкс новым прэм'ер-міністрам Нідэрландаў.

Яго харызма і досвед дазволілі яму затрымацца на гэтай пасадзе даўжэй за ўсіх у гісторыі Нідэрландаў.

Сярод еўрапейскіх лідэраў па даўжыні знаходжання на пасадзе прэм’ер-міністра ён саступае толькі Віктару Орбану.

10 ліпеня 2023 года Рутэ абвясціў аб сваім сыходзе з пасады палітычнага лідэра VVD ​​і аб тым, што ён сыдзе з палітыкі, калі да ўлады прыйдзе новы ўрад.

Марка Рутэ называюць адным з самых паважаных і аўтарытэтных палітыкаў Еўропы. З-за яго здольнасці выходзіць з палітычных скандалаў з непашкоджанай рэпутацыяй, Рутэ атрымаў мянушку «Тэфлонавы Марк». Сярод легендарных еўрапейскіх палітыкаў яго параўноўваюць з «жалезнай ледзі» Маргарэт Тэтчэр. Здаецца, менавіта такі чалавек і патрэбны NATO у крытычны час.

Рутэ і Украіна

Рутэ возьме на сябе кіраўніцтва NATO ў вырашальны момант у гісторыі альянсу, перад тварам паўнамаштабнага ўварвання Пуціна ва Украіну.

Прэм'ер-міністр Нідэрландаў выступаў у падтрымку Украіны ад пачатку поўнамаштабнай вайны.

Як піша РБК-Украіна, Марк Рутэ стаў адным з ініцыятараў кааліцыі знішчальнікаў, паводле якой украінскія Паветраныя сілы павінны атрымаць самалёты F-16. Нідэрланды — другая пасля Даніі краіна, якая павінна іх перадаць ужо гэтым летам. А сёлета ў траўні ўрад Рутэ дазволіў Украіне выкарыстоўваць нідэрландскія знішчальнікі F-16 для нанясення ўдараў па мэтам на тэрыторыі Расіі.

Акрамя таго, Рутэ разам з кіраўнікамі Германіі і Даніі працавалі над перадачай УСУ 100 танкаў Leopard.

1 сакавіка 2024 прэм'ер Нідэрландаў пабываў у Харкаве, дзе з прэзідэнтам Украіны Уладзімірам Зяленскім падпісаў пагадненне аб гарантыях бяспекі. У дакуменце зафіксавана прадастаўленне з боку Нідэрландаў ваеннай дапамогі на 2 млрд еўра ў 2024-м і працяг падтрымкі на працягу наступных 10 гадоў.

Падчас сустрэчы з прэзідэнтам Кітая Сі Цзіньпінам у сакавіку 2024 года Рутэ абмеркаваў ўварванне Расіі ва Украіну і паспрабаваў пераканаць Кітай, які прадаставіў Расіі дыпламатычнае прыкрыццё і эканамічную падтрымку з дапамогай гандлю, аказаць свой уплыў на Расію.

Усё гэта дае падставы для аптымізму. Але, як піша аналітык выдання «Еўрапейская праўда» Сергій Сідарэнка, «было б памылкай чакаць празмерна актыўнай падтрымкі ўзброеных сіл ад генеральнага сакратара Рутэ. Генеральны сакратар па вызначэнні не з'яўляецца асобай, якая прымае рашэнні аб падтрымцы. Гэтая роля застаецца за лідэрамі NATO. А задача генсека — заставацца ў цені і выкарыстоўваць усе рычагі, каб схіліць лідэраў у патрэбны бок. Менавіта гэтага і чакаюць ад нідэрландца на новай пасадзе».

Выданне адзначае, што як толькі Рутэ ўступіць у пасаду, Украіна пакліча яго на дапамогу з набліжэннем зімы.

У апошнія месяцы Расія ўзмацніла ўдары па ўкраінскіх цеплаэлектрастанцыях і плацінах — інфраструктуры, на поўнае аднаўленне якой сыходзяць месяцы, калі не гады.

Ключ, па словах кіраўніка NATO Енса Столтэнберга, які пакідае сваю пасаду, заключаецца ў павелічэнні колькасці сістэм супрацьпаветранай абароны, якія маглі б абараніць пастаўшчыкоў энергіі, а таксама абслугоўваючы персанал, які працуе над рамонтам пашкоджаных аб'ектаў.

Краіны NATO таксама змагаюцца за адпраўку — або, у выпадку з краінай Рутэ, стварэнне — сістэм супрацьпаветранай абароны. Але Еўропа не можа адправіць так шмат войскаў, прагрэс у ЗША быў затрыманы ў Кангрэсе, а краіны, блізкія да Расіі, не гатовы адмовіцца ад сваіх паветраных шчытоў у гэты небяспечны час.

Рутэ і Ізраіль

У кастрычніку 2023 года Марк Рутэ асудзіў напад ХАМАС на Ізраіль і выказаў падтрымку Ізраілю і яго права на самаабарону.

23 кастрычніка таго ж года Рутэ наведаў Ізраіль, каб выказаць салідарнасць з краінай. Ён сустрэўся з прэм'ер-міністрам Ізраіля Біньямінам Нетаньяху ў Іерусаліме. Марк Рутэ адрынуў заклікі да спынення агню падчас вайны паміж Ізраілем і ХАМАСам у 2023 годзе, але падтрымаў «гуманітарныя паўзы» для аказання дапамогі грамадзянскаму насельніцтву ў сектары Газа .

У сакавіку 2024 года Рутэ прыгразіў Ізраілю санкцыямі, калі ізраільскія вайскоўцы пачнуць буйнамаштабнае ўварванне ў Рафах, заявіўшы, што напад «зменіць правілы гульні» і будзе мець «палітычныя наступствы».

14 красавіка 2024 года Рутэ асудзіў іранскія ўдары па Ізраілі і пацвердзіў неабходнасць санкцый супраць Ірана, а таксама заявіў, што іранскі Корпус вартавых ісламскай рэвалюцыі павінен быць дададзены ў чорны спіс тэрарызму ЕС.

Рутэ і Амерыка

Улады ЗША ставяцца да кандыдатуры Марка Рутэ без захаплення. Скептыцызм грунтуецца найперш на няздольнасці прем’ера Нідэрландаў давесці абаронныя выдаткі краіны да стандартаў NATO.

Як піша Politico, Белы дом не адназначна адказаў на пытанне, ці аддае перавагу прэзідэнт ЗША Джо Байдэн Марку Рутэ.

«Мы не збіраемся ўступаць ва ўнутраныя дыскусіі наконт наступнага генеральнага сакратара. Мы разлічваем на цеснае супрацоўніцтва з саюзнікамі для вызначэння генеральнага сакратара, які зможа ўзначаліць Альянс у гэты крытычны час для трансатлантычнай бяспекі», — заявіў прадстаўнік Савета нацыянальнай бяспекі.

Сенатар ЗША ад Аляскі, рэспубліканец Дэн Саліван, старэйшы член сенацкага камітэта па ўзброеных сілах, заявіў, што Рутэ «павінен быць адназначна дыскваліфікаваны» праз тое, што яго краіна «не падзяляе цяжар адказнасці NATO». Ён падкрэсліў, што ў ЗША «абедзве партыі глыбока расчараваныя тым, што члены NATO не выконваюць сваю ролю».

Як удакладняе Politico, «Нідэрланды маюць дрэнны паслужны спіс», прыводзячы наступныя лічбы: у 2014 годзе яны патрацілі на абарону ўсяго 1,15% свайго ВУП, у той час як у Альянсу ёсць мэта выдаткаў на ўзроўні 2%. У гэтым годзе Гаага выдаткуе 1,7% ВУП і пагадзілася выдаткаваць 2, 03% у 2024 годзе і 2, 01% - у 2025 годзе.

Акрамя таго, некаторыя члены Дэмакратычнай партыі Байдэна выказвалі думку, што надышоў час жанчыне ўзначаліць NATO.

У лістападзе у Злучаных Штатах адбудуцца выбары. Былы прэзідэнт ЗША Дональд Трамп, кандыдат ад рэспубліканскай партыі, паабяцаў пераглядзець ключавую ролю Амерыкі ў NATO і прыгразіў скараціць дапамогу Украіне.

Некаторыя аналітыкі заўважаць, што стрыманы падыход Рутэ, вядомага сваім прагматызмам і праамерыканскімі поглядамі, больш падыходзіць для працы з адміністрацыяй Байдэна, чым Трампа. У сваю чаргу Экс-амбасадар ЗША пры ЕС Гордан Сондланд зазначае, што Рутэ «меў досвед супрацьстаяння Трампу», калі іх думкі разыходзіліся, і ён казаў яму аб гэтым «у твар».

Так ці інакш, як піша Reuters, Рутэ сутыкнецца з праблемай забеспячэння падтрымкі саюзнікаў у барацьбе Украіны супраць расійскага ўварвання, адначасова абараняючы NATO ад прамога ўцягвання ў вайну з Масквой.