«Скіфскае золата» вяртаецца ва Украіну з Нідэрландаў
Міністэрства культуры і інфармацыйнай палітыкі Украіны дамовілася з музеем Аларда Пірсана ў Нідэрландах аб вяртанні ва Украіну экспазіцыі археалагічнай выставы, шырока вядомай як «скіфскае золата». Музей адмяніў даўгі за захоўванне ўкраінскіх артэфактаў, піша «Крым.Реалии».
Залатая скіфская пектараль — нагруднае ўпрыгожанне IV стагоддзя да нашай эры
Экспанаты былі прадстаўлены чатырма крымскімі музеямі для выставы «Крым — Залаты востраў у Чорным моры» ў Боне і Амстэрдаме незадоўга да Расійскай анексіі паўвострава.
Пасля анексіі Крыма Расія разам з кіраўнікамі захопленых музеяў настойвала на вяртанні артэфактаў на анексаваную тэрыторыю, але суды першай, апеляцыйнай і касацыйнай інстанцый Нідэрландаў вырашылі, што законным уладальнікам артэфактаў з'яўляецца Украіна, таму іх трэба будзе вярнуць украінскім музейшчыкам. Каменем перапоны, якія замінаюць экспанатам вярнуцца на мацярык, быў абавязак за амаль дзесяцігадовае іх захоўванне ў нідэрландскім музеі. Цяпер ніякіх перашкод для гэтага няма.
Якое культурнае і палітычнае значэнне мае гэтае рашэнне?
Як падкантрольныя Расіі ўлады Крыма ўспрынялі гэтую навіну? І ці можа гэтая пастанова стаць прэцэдэнтам для вяртання іншых артэфактаў, захопленых Расіяй на акупаваных тэрыторыях Украіны? Пра гэта вядоўца Радыё «Крым.Рэаліі» Сяргей Макрушын пагаварыў з археолагам, кандыдатам гістарычных навук, кіраўніком Інкерманскай экспедыцыі Інстытута археалогіі НАН Украіны ў Севастопалі Эвелінай Краўчанка і крымскім палітолагам Яўгеніяй Гаруновай.
Музейныя прадметы ўключаюць у сябе калекцыі крымскіх «Цэнтральнага музея Таўрыды», «Керчанскага гісторыка-культурнага запаведніка», «Бахчысарайскага гісторыка-культурнага запаведніка» і Нацыянальнага запаведніка «Херсонес Таўрычны». Гаворка ідзе пра больш чым пяцьсот прадметаў з музейнага фонду Украіны, агульны кошт якіх ацэньваецца ў 10 мільёнаў еўра.
Экспанаты прыбылі ў Амстэрдам з Сімферопаля, Севастопаля, Керчы, Бахчысарая і Кіева
У адпаведнасці з мемарандумам, падпісаным в. а. міністра культуры Украіны і прадстаўніком музея Аларда Пірсана, нідэрландскі бок не будзе спаганяць з Украіны аплату за захоўванне каштоўнасцяў на працягу амаль 10 гадоў.
«Я ў першую чаргу віншую ўкраінцаў з тым, што яны нарэшце ўбачаць гэтую выставу. На жаль, выстава на мацерыковай Украіне не экспанавалася. Гэтыя рэчы выехалі непасрэдна з крымскіх музеяў і адразу паехалі ў Еўропу. Спачатку ў Германію, потым у Галандыю. Гэта падзея для нас, для нашай культурнай супольнасці, для нашай навукі», – заявіла журналістам археолаг Эвеліна Краўчанка.
Дырэктар падкантрольнага Расіі «Цэнтральнага музея Таўрыды» Андрэй Мальгін, каментуючы вяртанне калекцыі Украіне ў РІА «Навіны», заявіў, што гэта — «захоп часткі культурнай спадчыны».
Для паўнаты карціны трэба адзначыць, што ў музеі, якім кіруе Мальгін, захоўваецца калекцыя Херсонскага мастацкага музея, якая была вывезена ў Крым падчас расійскай акупацыі горада. Гэта Мальгін пацвярджаў «Крым.Рэаліі» асабіста.
Украіна атрымала перамогу ў доўгай судовай барацьбе з Расіяй. «Краіна-агрэсар выдаткоўвала велізарныя грошы, каб нас перамагчы, але ім нічога не ўдалося... нягледзячы на ўсе маніпуляцыі, якія выкарыстоўвала Расійская Федэрацыя», – адзначае Краўчанка. Што ж тычыцца дырэктара падкантрольнага Расіі» Цэнтральнага музея Таўрыды», то ім павінна заняцца ўкраінская пракуратура, мяркуе археолаг. На яе думку, дзеянні Мальгіна трапляюць пад артыкул калабарацыянізму.
«Наколькі я памятаю, супраць Мальгіна нават санкцый няма. Гэта павінна быць вытворчасць, следства, павінен быць прысуд, санкцыі, паколькі ён грамадзянін Украіны, завочны суд і ўсе наступствы, якія з гэтым звязаныя. Аб'яву ў вышук у Інтэрпол. Калі ён выедзе ў Еўропу, яго будуць павінны нам перадаць як калабаранта, які скраў для краіны-агрэсара нашы каштоўнасці з Херсонскага музея», – заявіла ў эфіры Радыё «Крым.Рэаліі» Эвеліна Краўчанка.
Агульны аб'ём музейных каштоўнасцяў, якія былі захопленыя і вывезеныя падчас расійскай акупацыі ўкраінскіх тэрыторый, невядомы, адзначае археолаг. Ёсць толькі прыблізная статыстыка — гаворка ідзе пра мільёны экспанатаў. Гэта катастрофа для культурнай спадчыны Украіны, лічыць Краўчанка.
«Скіфскае золата» знаходзілася ў гэтым будынку ў сэрцы Амстэрдама. Яго захоўванне, а таксама суды за артэфакты абышліся музею Аларда Пірсана ў сотні тысяч еўра
«Там выграблі літаральна ўсё, што можна, і будуць працягваць выграбаць і вывозіць у Расію да дэакупацыі. Назаву парадкі: музейныя прадметы — гэта мільёны, разбураныя помнікі — тысячы, вывезеныя прадметы з акупаваных тэрыторый Херсонскай і Запарожскай вобласці, я думаю, гэта таксама тысячы... Мы не маем лічбаў па здабытаму за 10 гадоў раскопак у Крыме. Гэта таксама мільёны», — упэўненая Эвеліна Краўчанка.
Культурныя каштоўнасці, захопленыя на акупаваных украінскіх тэрыторыях, часта аказваюцца ў расійскіх калекцыях. Гэта дэманструе яшчэ адзін аспект, адзначае крымскі палітолаг Яўгенія Гарунова, — расійскія чыноўнікі разумеюць, што яны прыйшлі ва Украіну ненадоўга.
«Калі б яны прыйшлі назаўжды, як яны кажуць, то яны б пакінулі гэта. Павінны ж быць музеі, каб людзі хадзілі, нейкая нармальная сітуацыя. А яны ўсё вывозяць, бо разумеюць, што яны тут застануцца на кароткі час», – кажа Яўгенія Гарунова.
«Гэта параза. Параза не толькі культурная, але і палітычная. Вельмі доўга ішла судовая працэдура, шмат было бюракратычных працэсаў, але нарэшце суд прызнаў праз перадачу гэтага золата, што Крым – гэта частка Украіны і што золата павінна быць вернута ўкраінскаму народу, а не Крыму і крымчанам у прыватнасці, паколькі Крым – Украіна, а крымчане – грамадзяне Украіны. Такі вось палітычны падтэкст і непрыемная сітуацыя для акупацыйнай улады ў Крыме», – мяркуе Яўгенія Гарунова.
Як адзначаюць эксперты, вяртанне «скіфскага золата» – гэта судовы прэцэдэнт. Калі вывезеныя з Украіны каштоўнасці апынуцца ў краінах, на якія распаўсюджваецца юрысдыкцыя Міжнароднага крымінальнага суда, ва Украіны будзе магчымасць іх вярнуць. Вярнуць жа культурныя каштоўнасці, якія апынуліся ў самой Расіі, немагчыма, пакуль там не зменіцца рэжым, адзначаюць эксперты.