Беларусь — краіна-адзіночка

Пераходны перыяд, які гісторыя наканавала беларускай мадэлі, завершаны. Час прымаць спачуванні.

Ад рэдакцыі: артыкул напісаны напярэдадні ўварвання Расіі ва Украіну.
Вечарам 20 лютага надзвычайны і паўнамоцны пасол Расіі ў ЗША Анатоль Антонаў заявіў, што расійскі ўрад лічыць Данбас часткай Украіны. На наступны дзень грамадзянін Уладзімір Пуцін на цырымоніі ў Крамлі падпісаў указы аб прызнанні і незалежнасці Данецкай і Луганскай абласцей.
А як жа ўрад? А ніяк. Чытайце Канстытуцыю РФ: «Прэзідэнт Расійскай Федэрацыі ў адпаведнасці з Канстытуцыяй Расійскай Федэрацыі і федэральнымі законамі вызначае асноўныя напрамкі ўнутранай і знешняй палітыкі дзяржавы» (артыкул 80, п.3).
Пасол — супрацоўнік Міністэрства замежных спраў, а любое міністэрства — орган урада, які, як гэта вынікае з прыведзенага вышэй фрагмента Асноўнага закона РФ, да вызначэння асноўных напрамкаў палітыкі дзяржавы дачынення не мае.
Урад — выканаўчая галіна ўлады ў Расіі. Яго задача — выконваць. Ёсць яшчэ Дзяржаўная Дума — заканадаўчая галіна. Аднак мець ілюзій і наконт яе не варта.
Артыкул 80, пункт 3 — гэта адліты ў граніце (дзякуй Дзмітрыю Мядзведзеву за лінгвістычную інавацыю) прынцып рускай улады, пад якім у гуманітарных навуках разумеецца ўлада монасуб’екта, што стаіць па-над законам.
На мове піцерскай падваротні, якой у дасканаласці валодае міністр замежных спраў РФ Сяргей Лаўроў, «пацан сказаў — пацан зрабіў».
Для чытачоў, якія з першага разу не зразумелі сутнасць прынцыпу рускай улады, растлумачу: у падваротні, незалежна ад яе маштабу, можа быць толькі адзін правільны пацан. Гэтакі пацан-монасуб’ект. Усе іншыя ў лепшым выпадку — чувакі і браценікі. Права прэтэндаваць на ўласную суб’ектнасць у іх няма па азначэнні.

Краіна-адзіночка

Для разумення доўгатэрміновых наступстваў указа ад 21 лютага перамесцімся на процілеглы бок зямнога шарыка на востраў Эспаньёла, што, як піша Вікіпедыяй, з’яўляецца самым густанаселеным з астраў Вест-Індыі і другім па плошчы пасля Кубы.
Дзяржаўная мяжа падзяляе востраў на іспанамоўную Дамініканскую Рэспубліку і франка-гаіцянскую Гаіці. У лютым іспанамоўныя жыхары востраву распачалі будаўніцтва сцяны на мяжы з Гаіці для абароны ад нелегальнай міграцыі. 160-кіламетровы комплекс будзе ўключаць 170 назіральных і кантрольных вежаў, 71 пункт пропуску, а таксама сцены з жалезабетону вышынёй да 4 метраў. Улады абяцаюць завяршыць будаўніцтва праз дзевяць месяцаў.
Чым выклікана такая будаўнічая актыўнасць? Няўжо дамініканцам больш няма куды выдаткаваць бюджэтныя грошы? І што прымушае гаіцян міграваць на іншую частку вострава, прырода якога практычна нічым не адрозніваецца? Няўжо і ў гэтым райскім кутку паспелі нагадзіць англасаксы?
Эспаньёла па беларускіх мерках — астравок невялікі (72 тысячы квадратных кіламетраў супраць беларускіх 208 тысяч). Знакаміты ён, аднак, тым, што дзяржаўная мяжа, якая падзяляе востраў, адначасова з’яўляецца і мяжой цывілізацыйнай.
Гаіці, згодна з класікам цывілізацыйнага аналізу Самюэлем Ханцінгтанам, — прыклад краіны-адзіночкі. У той час, як усе яе суседзі з’яўляюцца тыповымі прадстаўнікамі лацінаамерыканскага варыянту заходняй цывілізацыі, эліта Гаіці падтрымлівае культурныя сувязі з Францыяй. Да гэтага варта дадаць выключны духоўны сплаў крэольскай мовы, рэлігіі вуду, рэвалюцыйныя традыцыі рабоў і крывавае гістарычнае мінулае.
«У выніку, — піша Ханцінгтан у бестселеры «Сутыкненне цывілізацый», — падчас гаіцянскай крызісу 1994 года лацінаамерыканскія краіны не разглядалі Гаіці як праблему Лацінскай Амерыкі і не гарэлі жаданнем прымаць гаіцянскіх бежанцаў, хоць прымалі кубінскіх».
Вынік: «Гаіці — сусед, якога ніхто не хоча, гэта сапраўды краіна без сваякоў». Краіна, якая па ВУП на душу насельніцтва ўпэўнена месціцца ў трэцяй сотні.

Мы не самотныя ў свеце

Самастойна прыйшлі ўлады Дамініканскай Рэспублікі да думкі пра неабходнасць выдаткоўваць сілы і сродкі на будаўніцтва сцяны або да такога неардынарнай рашэння іх падштурхнуў вопыт літоўцаў і палякаў — пытанне другаснае. На падобныя выклікі ідуць, як правіла, падобныя адказы, якія, у сваю чаргу, прыводзяць да падобных высноў.
Беларусь яшчэ нядаўна прэтэндавала на хлебную ролю моста, які злучае заходнюю і расійскую цывілізацыі. Прэтэндавала, заўважым, па праве, таму што гістарычны вопыт кармлення з транзіту яна мела, кантралюючы яшчэ ў X–XIII стагоддзях значную частку шляху з варагаў у грэкі.
Хто старое згадае, як кажа прымаўка, — застанецца без вока. А згадаць ёсць што, і для гэтага не абавязкова ў год гістарычнай памяці варушыць сярэднявечнае мінулае.
Брусель. 6 сакавіка 1995 года. Падпісанне Пагаднення аб партнёрстве і супрацоўніцтве з краінамі Еўрасаюза. «Першы важны крок у кірунку да галоўнай мэты — уступлення ў Еўрапейскі саюз». Як вам цытата! Не верыце? І я не верыў, пакуль не адкапаў у бібліятэцы часопіс «Еўрапейскі агляд» (European Review) №20 за сакавік 1995 года.
Аналагічных цытат, калі паскрэсці па засеках, можна знайсці процьму. Але які ў тым сэнс? Значна больш важна зразумець, з-за якіх прычын беларуская мадэль эвалюцыянавала ў бок, процілеглы ад заяўленага.
На пачатковым этапе будаўніцтва бацька-заснавальнік пастаянна падкрэсліваў пераходны характар свайго стварэння. І як у ваду глядзеў. Аднак тое, што мы сёння назіраем, — вынік. Было б памылкай звязаць яго з канкрэтнай асобай ужо хаця б з-за падтрымкі гэтай асобы большасцю беларусаў на працягу амаль чвэрці стагоддзя.
Важна падкрэсліць, што ў працэсе эвалюцыі мы не былі самотныя ў свеце. Побач з намі ў тым жа кірунку рухалася «наша Расія» — яна то запазычвала нашы напрацоўкі, то шчодра дзялілася сваімі.
Яе лідары таксама дэкларавалі жаданне не аказацца ўбаку ад еўрапейскай інтэграцыі, і нават не выключалі ўступлення ў NАТО.
***І ў завяршэнне — цытата з дакладу на другім Усебеларускім народным сходзе: «Наш беларускі народ быў, ёсць і застанецца неад’емнай часткай еўрапейскай цывілізацыі» (18.05.2001).
У тым, што быў — бясспрэчна. У тым, што ёсць — асабіста я сумняваюся. Сцяна, якая ўзводзіцца на мяжы нашымі суседзямі, — яна не для абароны ад мігрантаў з Афрыкі. Мэта іншая — абараніць Еўропу ад расійскай цывілізацыі, гістарычны час якой падышоў да канца.