Чэргаў няма не толькі ў ваенкаматах, але і на выезд з краіны — Кац пра абыякавасць расіян

Чаму эмацыйная рэакцыя на падзеі ў Курскай вобласці адсутнічае — прычым ва ўсіх лагерах і флангах расійскага грамадства, і якія наступствы гэта можа мець пры далейшых падзеях.

Абыякавасць грамадства — праблема для прапагандыстаў і крыніца надзеі для астатніх. Паглядзіце, як змяніўся выгляд банераў з заклікам на вайну. Раней у рэкламе службы ў войску прысутнічала хоць нейкая спроба ідэалагізацыі, напрыклад: «Далучайся да сваіх!», «Будзь сапраўдным мужчынам!». Цяпер — толькі лічба грашовай узнагароды для тых, хто захоча ісці на вайну. РФ страціла надзею згуртаваць грамадзян і матываваць хоць кагосьці пайсці на фронт за ідэю, засталіся толькі грошы.

Максім Кац разважае пра абыякавасць расіян з нагоды падзей у Курскай вобласці на сайце «Эхо»:

— Ужо трэці тыдзень мы з вамі назіраем за тым, што адбываецца ў Курскай вобласці. Для адных прарыў расійскай мяжы стаў чаканым следствам пуцінскай агрэсіі, для іншых — раптоўным паваротам падзей. Абодва пункты гледжання цалкам вытлумачальныя, дзіўна іншае: незалежна ад крыніц інфармацыі, палітычных поглядаў і перакананняў, агульная рэакцыя на тое, што адбываецца, вельмі млявая. Не здарылася не тое, што ралі вакол сцяг, але не адбылося нават агульнага ўсплёску эмоцый — і не назіраецца. 

Аднак жа раней такі ўсплёск з'яўляўся пры любой рэзананснай падзеі: нават на паход Прыгожына, які накшталт як свой, людзі рэагавалі значна больш востра.

Калі абапірацца на гістарычныя прыклады і псіхалагічныя даследаванні адносна масавай траўмы, звязанай з нападам — тым больш з такім дзіўным нападам, — мы маглі чакаць, што цяпер, напрыклад, здарыцца, што называецца, “ралі вакол сцяга”. Аднак і расіяне, якія існуюць па-за палітыкай, абыякавыя і не ўзбударажаныя. Не ўзнікла ў іх цікавасці да таго, што адбываецца, не ўзмацнілася і не аслабла падтрымка ўлады. 

Давайце паспрабуем разабрацца, чаму гэта так. Чаму эмацыйная рэакцыя адсутнічае ва ўсіх лагерах і флангах і якія наступствы гэта можа мець пры далейшых падзеях. 

У аналізе і падрыхтоўцы гэтага сцэнара нам дапамог практыкуючы маскоўскі псіхолаг.

Нейкі час жыхары Курскай вобласці, якія маюць патрэбу ў эвакуацыі, заставаліся для дзяржавы прыкрай праблемай, якую прасцей было не заўважаць. Але цяпер бежанцаў стала занадта шмат, каб зусім ужо іх ігнараваць. 

Здавалася б, прапагандзе цяпер асабліва і напружвацца не трэба, усяго толькі растлумачыць: маўляў, уцекачы пацярпелі ад жудаснага ворага, яны — ахвяры падступнага нападу, бясконца дарагія свае, дзеля жыцця і дабрабыту якіх краіна не пашкадуе нічога. 

Але прапагандзе няма калі, перад восеньскім прызывам яна ўсе сілы выдаткоўвае на перакананне маці, што тыя, маўляў, з гонарам павінны адправіць сыноў на вайну і на смерць, таму афіцыйная дапамога пацярпелым абмежаваная мутнымі ініцыятывамі па прыцягненні данатаў праз Авіта і Азон, — і тое, мабыць, таму, што зусім ніяк не рэагаваць ужо немагчыма, а імітаваць клопат, яшчэ і за грошы грамадзян, цалкам магчыма. Расіяне ж у цэлым не рэагуюць, а калі рэакцыя і ёсць, то толькі ў тых абласцях, дзе дуць баявыя дзеянні.

Дык чаму рэакцыя грамадства менавіта такая — гэта значыць, не праяўляецца зусім? 

1. Першая прычына ляжыць на паверхні. І, магчыма, з ёй тварам да твару сутыкнуліся і вы. Справа ў тым, што неяк асэнсоўваць усё, што здарылася за 2.5-гады, мы пачалі толькі цяпер. Так, мы сочым за зводкамі, за дзеяннямі абедзвюх армій, але адзінага разумення сітуацыі і блізка няма, і ніякага абмеркавання і рэфлексіі таксама. 

Выразныя пазіцыі выказваюць толькі тыя, хто і раней прытрымліваўся радыкальных поглядаў. Не істотна, ці тое было «гойда!», ці «слава Украіне!», але адназначную радасць або абурэнне ад прасоўвання УСУ па Расіі выказваюць толькі тыя, хто і так хацеў перамогі таму ці іншаму боку адпаведна. Уладальнікі кампраміснай пазіцыі або зусім пазіцыі не маюць, або проста не ведаюць, што ім думаць.

Чаму так адбываецца? 

Па-першае, гэта можа быць траўматычнае расшчапленне, якое скажае ўспрыманне. Перагрэтая псіхіка проста адмаўляецца перапрацоўваць інфармацыю, якая паступае, — і таму проста не можа выдаваць прамую і зразумелую рэакцыю. 

Па-другое, сітуацыя сапраўды комплексная. У ёй ёсць аснова для кагнітыўных дысанансаў, парадоксаў, этычных і маральных дылем. Чалавек, які зараз захоча паглыбіцца ў тое, што адбываецца, можа проста апынуцца ў стане абсалютнай нявызначанасці. Ёсць нават такое паняцце  — «амбівалентныя пачуцці», калі вы па адной і той жа сітуацыі маеце дзве супярэчлівыя эмоцыі. Цяпер жа пачуцці не амбівалентныя, а шматвалентныя, аднак жа чалавеку ўсё ж хочацца знайсці адно правільнае пачуццё і ў ім жыць. А гэта немагчыма, а значыць, розуму прасцей нічога не адчуваць зусім, нават не думаць, тым больш што відавочных спосабаў уплываць на рэальнасць няма. 

Паводле ўскосных прыкметаў заўважна: падобныя заміранні і абстрагаванні разгарнуліся не толькі ў праваенных, але і ў ліберальных колах. Чэргаў няма не толькі ў ваенкаматах, але і на выезд з краіны. Прыход вайны на тэрыторыю Расіі і блізка не прывёў да ўсплёску актыўнасці, які мы назіралі, напрыклад, у самым пачатку мабілізацыі.

2. Другая прычына млявай рэакцыі на падзеі ў Курскай вобласці палягае ў тым, што за два гады адбылася інфляцыя жаху і болю. Маштабы гвалту раслі, крыважэрная рыторыка нармалізавалася, фота і відэа мёртвых і параненых людзей сталі звыклымі. Колькасць забітых перастала шакаваць. І што на гэтым фоне бачыць расійская аўдыторыя, якая назірае за сітуацыяй у Курскай вобласці? Нейкіх людзей, якіх кудысьці вязуць. Не скрываўленых, з усімі канечнасцямі, у цэлай вопратцы. На фоне ўсіх жахаў, якія мы назіраем у апошнія 2.5 года, сітуацыя не здаецца самай жахлівай з таго, што магло б здарыцца. Яшчэ, напрыклад, 13 гадоў таму вельмі многіх расіян хваляваў лёс бежанцаў з Фукусімы, якіх было, дарэчы, у два разы менш. Гэта калі браць афіцыйныя расійскія даныя па бежанцах у Курскай вобласці. А цяпер бяздомныя людзі ўжо не здаюцца чымсьці жахлівым, нейкай падставай для адплаты або матывам для бескарыслівай дапамогі.

3. Трэцяя прычына — Расія сапраўды вялікая краіна. Да пачатку вайны многія расіяне і зусім не адрознівалі, дзе Нікалаеў і дзе Белгарад, і чый горад каму належыць. Для большасці расіян вайна па-ранейшаму ідзе дзесьці там, а тут — нічога не змянілася, дык і няма пра што хвалявацца, атрымліваецца. 

Мець выразную пазіцыю ці выказваць правільныя пачуцці немагчыма яшчэ і па той прычыне, што любое слова, якое ідзе насуперак з афіцыйным курсам, не проста не ўхваляецца, але можа мець рэальныя і сур'ёзныя наступствы. Вось і атрымліваецца, што ты альбо можаш падтрымліваць войска і палітыку партыі, альбо маўчаць, — трэцяга не дадзена. Шкадаваць суграмадзян, або любых камбатантаў, або ворагаў шкадаваць нельга. Таму людзі застаюцца спалоханымі і абыякавымі.

Можна меркаваць, што ў грамадстве адбываюцца нейкія схаваныя, нетыповыя працэсы, якія мы не можам растлумачыць, абапіраючыся на наяўныя ў нас веды. Як бы нам ні хацелася выкарыстоўваць звыклыя тэрміны і катэгорыі, трэба прызнаць: адэкватнага інструмента даследавання няма. 

Здавалася б, вайна ёсць вайна і людзі ёсць людзі, але цяпер склалася велізарная колькасць фактараў, якіх раней не было, а таму і рэакцыі людзей перыядычна адхіляюцца ад чаканых. 

І гэта, дарэчы, праблема для прапагандыстаў і крыніца некаторай надзеі для нас. Напрыклад, паглядзіце, як змянілася ўтрыманне банераў з заклікам на вайну. Раней у рэкламе службы ў войску прысутнічала хоць нейкая спроба ідэалагізацыі, напрыклад: «Далучайся да сваіх!», «Будзь сапраўдным мужчынам!». 

Цяпер жа на плакатах – толькі лічбы, прыкладна гэтак жа, як у рэкламе іпатэчных крэдытаў. 

Значыць, дзяржава страціла надзею згуртаваць грамадзян і матываваць хоць кагосьці пайсці на фронт за ідэю, засталіся толькі грошы.

Добрая навіна тут у тым, што, падобна, большасць расіян, нягледзячы на ўсе намаганні прапаганды, не ўспрымаюць украінцаў як нейкіх жудасных зладзеяў. Ва ўспрыманні людзей, якія засталі СССР, усё гэта яшчэ — нейкая драчка суграмадзян з саюзных рэспублік. 

Ідэя абсалютнага зла не прыжылася, а значыць, згуртавання для абароны або помсты ў Расіі не прадбачыцца. 

Для людзей, якія выступаюць супраць вайны, таксама ёсць замяшанне. Рэакцыі аказаліся даволі рознымі, у іх таксама шмат супярэчнасці. Нельга жадаць гора сваёй краіне, але быццам бы і хочацца, каб украінскія войскі знеслі Пуціна, аднак жа, каб пры гэтым мірныя жыхары не пацярпелі. Гэтыя рэакцыі нармальныя, мы можам адчуваць што заўгодна, мы перажылі вельмі многае за гады вайны. 

Нельга вінаваціць сябе за пачуцці, але важна кантраляваць словы і ўчынкі. Не выліваць усё, што накіпела, у твар людзям, якіх прызначыла вінаватымі ваша галава. Цяпер, калі мы зноў збянтэжаныя, а хтосьці апынуўся ў непасрэднай небяспецы, вялікая рызыка тоіцца ў магчымасці чарговага вітка атамізацыі і расколу.

Меркаванні разыходзяцца, пачуцці палярныя, а галоўнае, кожны як быццам апынуўся ізаляваны ўнутры ўласнай гісторыі. Людзі, якія з'ехалі, умацуюцца ў рашэнні не вяртацца ці нават зусім адхрысціцца ад усяго, што звязана з Расіяй. Тыя, што засталіся, адчуюць сябе пакінутымі і не зразуметымі, бо снарады паляцелі ў іх бок, ім страшна і гэтаму даць рады. 

Многія канчаткова расчаруюцца ў людзях, таму што тыя пасіўныя і занятыя сабой у крызісны момант, надзеі пачнуць згасаць яшчэ больш, чым было раней. Але давайце ўспомнім, пра што мы казалі ў пачатку: 

• Па-першае, грамадства ў масе сваёй рэагуе нечаканым чынам. 

• Па-другое, дзяржава не спраўляецца са сваёй працай, і прарыў мяжы – самае яркае таму пацвярджэнне. 

Гэта значыць, што верагоднасць «чорных лебедзяў» павялічыцца. Рана ці позна, усё, што цяпер у дзяржавы ідзе і так не вельмі, дасць назапашвальны эфект, і ў момант, калі дамбу прарве, нам з вамі трэба быць максімальна дзеяздольнымі і добра ўсведамляюць мэту.

Мэта наша — завяршэнне вайны. Спыніць яе — гэта і ёсць самае важнае, і менавіта пра гэта трэба казаць кожны дзень. За ўсімі звадамі і дыскусіямі апазіцыі мы неяк прывыклі да меркавання, што апазіцыі няма і аб'яднанне немагчымае, але нам не трэба гуртавацца вакол адзінага правадыра. Гуртаваць трэба вакол мэты. 

Мы не раз бачылі, што апазіцыя ўсё ж такі ўмее аб'ядноўвацца, мы ведаем, што смерцяў не хоча ніхто, і гэта можа аб'яднаць нас з тымі, каго мы прывыклі лічыць апанентамі. 

Мы маем права быць рознымі, думаць і дзейнічаць па-рознаму, хоць бы таму, што мець шмат стратэгій — гэта лепш, чым адна. Дзе не спрацавала адно лякарства, спрацуе іншае. У нас наперадзе доўгая дарога, мы не ў тупіку, не ў бездані, мы на доўгім і цяжкім шляху. Але мы абавязкова яго пройдзем.

Перад тым, як сёння скончым, хачу паказаць вам новы кліп гурта ДДТ на новую песню «Доўга». Давайце паглядзім!