Расія гвалтам адпраўляе салдат на вайну супраць Украіны?

Пяць чальцоў прэзідэнцкага савета па правах чалавека пры Пуціне (СПЧ) звярнуліся ў галоўную вайсковую пракуратуру Расіі і да амбудсмена РФ Таццяны Маскальковай з-за парушэнняў правоў расійскіх вайскоўцаў, якія ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях ва Украіне, але ў ліпені падалі рапарты аб адмове ад ваеннай службы.

У лісце гаворыцца, што іх «незаконна ўтрымлівае камандаванне». Паводле звестак праваабаронцаў, некаторых адмоўнікаў прымусова або пад ціскам вяртаюць на фронт, піша расійская служба BBC.

Ліст падпісалі кіраўнік камісіі СПЧ па палітычных правах журналіст Мікалай Сванідзэ, прафесар Аляксандр Асмолаў, кіраўнік інфармацыйна-аналітычнага цэнтра «Сава» (унесены ў рэестр «замежных агентаў») Аляксандр Вярхоўскі, адказны сакратар Праваабарончага савета Пецярбурга Наталля Еўдакімава і кінарэжысёр Аляксандр Сакураў.

Чальцы СПЧ цытуюць у звароце лісты шасці жанчын — аб тым, што іх родных, якія ваявалі ва Украіне і напісалі рапарты аб датэрміновым скасаванні кантрактаў і адмове працягваць ваенную службу, незаконна ўтрымліваюць у Луганскай вобласці.

Як распавяла BBC Наталля Еўдакімава, яна як чалец СПЧ атрымала гэтыя лісты і разаслала іх чальцам Рады. Па словах Еўдакімавай, у лістах пазначаны імёны 20 вайскоўцаў, а ўсяго, па дадзеных сваякоў, у розных месцах ўтрымліваюць каля 100 адмоўнікаў.

«Яны вырашылі скасаваць кантракт, напісалі рапарты. У выніку іх пасадзілі — некага ў падвалы, некага ў СІЗА, а некага ў ямы», — цытуе яна звароту.

Што вядома аб утрыманні «адмоўнікаў»

Пра звароты сваякоў вайскоўцаў у іншыя праваабарончыя арганізацыі распавёў BBC і дырэктар праваабарончай групы «Грамадзянін. Армія. Права» Сяргей Крывенка.

Такіх зваротаў значна больш, чым паказана ў лісце СПЧ, кажа Крывенка. Паводле яго слоў, вясной такіх жа адмоўнікаў таксама спрабавалі запалохаць, але ў выніку ўсё ж адпраўлялі па месцы пастаяннай дыслакацыі іх частак у Расію і скасоўвалі з імі кантракты. Такія выпадкі вядомыя BBC, пра іх паведамлялі і іншыя СМІ.

Але ў пачатку ліпеня з'явіліся звароты аб «больш жорсткіх падзеях» у дачыненні да адмоўнікаў, пацвердзіў Крывенка.

Звароты, паводле яго слоў, праваабаронцам паступаюць з указаннем імёнаў і нумароў вайсковых частак. З некаторымі з адрасатаў праваабаронцам удалося звязацца і пацвердзіць, што яны адпраўлялі гэтыя лісты. BBC звязалася з маці аднаго такіх салдат, але яна адмовілася абмяркоўваць гісторыю свайго сына, заявіўшы: «Усе, што мы гаворым, абгортваецца супраць нашых сыноў, і іх ўмовы становяцца яшчэ горш».

У прыватнасці, сястра кантрактніка, па словах Крывенкі, распавяла, што пасля трох месяцаў удзелу ў баявых дзеяннях яе брат і яго калегі ў апошнія тыдні выжывалі без ежы і вады. У выніку яны самі дайшлі да Крыма і падалі ў ваенную пракуратуру рапарты аб скасаванні кантрактаў. Ім сказалі, што адвязуць у частку па месцы дыслакацыі. Але прыляцеў верталёт і адвёз іх у Луганскую вобласць. Аналагічную гісторыю распавялі праваабаронцам і іншыя людзі — іх сваякоў у сакавіку адправілі ва Украіну.

7 ліпеня яны напісалі рапарты на адмову ўдзельнічаць у баявых дзеяннях. Рапарт прыняў афіцэр Сцяпанаў Павел Валер'евіч. У выніку іх утрымлівалі ў горадзе Бранка. Ахоўвалі іх ваенныя ЛНР. 11 ліпеня да іх прыязджаў іншы афіцэр у званні палкоўніка і палохаў іх, што іх адправяць у СІЗА. Па словах сваякоў, да якіх удалося датэлефанавацца некаторым вайскоўцам, ўтрымлівалі адмоўнікаў ў казарме, аказваючы псіхалагічны ціск, частку людзей падвяргалі фізічнаму гвалту, некаторых звезлі ў невядомым кірунку.

Некаторыя адмоўнікі пасля такіх гутарак пад ціскам падпісалі згоду на працяг баявых дзеянняў, распавядае Крывенка.

Тыя, каму ўдалося звязацца са сваякамі, казалі, што яны маральна здушаныя — аказаліся пасля трох месяцаў лютых баёў пад вартай і здзекаваннямі, кажа ён.

У ноч на 24 ліпеня іх, па яго словах, вывезлі пад аховай у Алчэўскае, Стаханаў і Чырвоны прамень. Некаторых з іх змясцілі ў былой турме Чырвонага праменя. Пад зваротам сваякоў з гэтай нагоды да праваабаронцаў стаіць больш за 30 подпісаў.

Аб тым, што ў калоніі № 19 у Чырвоным прамяні ўтрымліваюць як мінімум 14 чалавек, якія адмовіліся ваяваць ва Украіне, распавядала 26 ліпеня выданне «Вёрстка». У матэрыяле гаварылася, што раней іх утрымлівалі некалькі тыдняў у «спецыяльным цэнтры» для «адмоўнікаў» у горадзе Бранка. Бацькі некаторых з іх падалі заявы ў вайсковую пракуратуру аб незаконным утрыманні іх дзяцей. Але ў ведамстве адмаўлялі знаходжанне вайскоўцаў у папраўчай калоніі ў Чырвоным прамяні.

Крывенка кажа, што паводле звестак родных вайскоўцаў, дзясяткі адмоўнікаў першапачаткова былі сканцэнтраваныя ў Луганску, дзе іх у тым ліку трымалі ў ямах — ахоўвалі іх як мяркуецца, супрацоўнікі прыватнай вайсковай кампаніі. «Незаконнае ўтрыманне, арышт вайскоўцаў — гэта злачынства, такое магчыма толькі па рашэнні суда», — кажа Крывенка.

Частка бацькоў, чые дзеці выйшлі ў выніку на сувязь, цяпер туды паехалі і спрабуюць выцягнуць дзяцей, як было ў Чачэнскую вайну, распавёў ён.

Еўдакімава кажа, што цяпер адмоўнікаў, пра ўтрыманні якіх паведамлялі сваякі, па іх дадзеных, групамі без іх згоды пераводзяць у 57-ю брыгаду, якая ваюе ва Украіне. Аднаму з адмоўнікаў, па яе словах, удалося збегчы, ён ужо напісаў заяву ў Растоўскую ваенную пракуратуру, і цяпер яму дапамагаюць адвакаты і бацькі іншых адмоўнікаў.

«Дзясяткі вайскоўцаў незаконна падвергліся ізаляцыі»

Савет расійскіх праваабаронцаў (нефармальнае аб'яднанне без юрыдычнай асобы) 29 ліпеня апублікаваў адкрыты зварот да кіраўніцтва Мінабароны, Галоўнай ваеннай пракуратуры, Следчага камітэта Расіі і ўпаўнаважанага па правах чалавека ў РФ «у сувязі з парушэннем правоў вайскоўцаў».

У дакуменце гаворыцца, што па законе пры датэрміновым скасаванні кантракту аб праходжанні ваеннай службы па ініцыятыве вайскоўца, ён «падае рапарт свайму непасрэднаму камандзіру, здае зброю, бронекамізэльку, каску. Камандзір накіроўвае вайскоўца, які падаў рапарт аб скасаванні кантракту, у пункты пастаяннай дыслакацыі вайсковых частак на тэрыторыі Расіі для разгляду ягонага рапарту».

Аднак вайскоўцы і іх сваякі паведамляюць пра факты аказання на вайскоўцаў псіхалагічнага ціску і выпадкі нанясення пабояў. «Дзясяткі вайскоўцаў незаконна падвергнуліся ізаляцыі (пазбаўлення волі), многія змешчаныя ў незаконныя месцы пазбаўлення волі на тэрыторыі Луганскай вобласці, напрыклад, у следчы ізалятар у Бранка», - гаворыцца ў адкрытым лісце.

Яго таксама накіравалі ў СПЧ, разлічваючы на рэсурс афіцыйных праваабаронцаў.

Як адрэагавалі чальцы СПЧ

Пасля ўнутранага абмеркавання ў СПЧ зваротаў сваякоў адмоўнікаў, адрэагаваць на сітуацыю вырашылі ўсяго пяцёра членаў савета пры Уладзіміры Пуціне — Асмолаў, Верхаўскі, Еўдакімава, Сванідзэ і Сакураў. Як гаворыцца ў іх лісце ў Генеральную ваенную пракуратуру і да ўпаўнаважанага па правах чалавека РФ Таццяны Маскальковай, вайскоўцы патрабуюць, каб у іх прынялі ўжо пададзеныя рапарты аб адмове ад ваеннай службы, а іх саміх адправілі ў пункты пастаяннай дыслакацыі воінскіх частак на тэрыторыі Расіі для разгляду гэтых рапартаў. Такі парадак дзеянняў прадугледжаны законам, падкрэсліваюць праваабаронцы.

Аднак, па іх словах, ваеннае камандаванне адмаўляецца ад прыняцця і разгляду рапартаў вайскоўцаў.

«Вайскоўцы і іх сваякі паведамляюць пра факты аказання на вайскоўцаў псіхалагічнага ціску і збіцця. Дзясяткі вайскоўцаў незаконна падвергліся ізаляцыі (пазбаўлення волі), многія змешчаны ў незаконныя месцы пазбаўлення волі на тэрыторыі Луганскай вобласці», — пішуць чальцы СПЧ.

Атрыманыя дадзеныя, на іх думку, сведчаць аб здзяйсненні ў дачыненні да вайскоўцаў злачынстваў — «незаконным пазбаўленні волі, катаваннях і бесчалавечным абыходжанні».

Чальцы СПЧ таксама нагадваюць, што паводле расійскіх законаў у камандзіраў няма паўнамоцтваў прыцягваць вайскоўцаў да адказнасці за адмову ад удзелу ў спецыяльнай вайсковай аперацыі. Рапарты аб датэрміновым звальненні з ваеннай службы па кантракце павінны быць разгледжаны і па іх павінна быць прынята рашэнне ва ўстаноўленым парадку, пішуць праваабаронцы. Прыцягваць вайскоўцаў да адказнасці за адмову ад выканання загаду і ўдзелу ў вайсковай аперацыі і змяшчаць іх у месцы прымусовага ўтрымання можа толькі вайсковы суд, гаворыцца ў лісце.

Чальцы СПЧ просяць галоўнае ваенна-следчае ўпраўленне Следчага камітэта Расіі тэрмінова праверыць выкладзеную імі інфармацыю, і, у выпадку яе пацверджання, забяспечыць абарону пацярпелых вайскоўцаў і накіраваць іх у пункт пастаяннай дыслакацыі воінскіх частак на тэрыторыі Расіі. Таксама праваабаронцы просяць распачаць крымінальныя справы і расследаваць учыненыя ў дачыненні да вайскоўцаў злачынства.

Сяргей Крывенка лічыць, што ваенная пракуратура і Следчы камітэт павінны адрэагаваць на тое, што расійскае ваеннае камандаванне фактычна ўзяло ў палон расійскіх вайскоўцаў, незаконна ўтрымлівае дзясяткі тых, хто хоча падаць рапарты аб скасаванні кантракту, аказвае фізічны і псіхалагічны ціск, прымушаючы вярнуцца на перадавую.

Па словах Крывенкі, вайскоўцаў, якія падалі рапарты аб скасаванні кантракту, у адпаведнасці з усімі нарматыўнымі дакументамі павінны прывезці ў пункты пастаяннай дыслакацыі воінскіх частак на тэрыторыі Расіі і там праводзіць разбіральніцтва аб іх нежаданні працягваць ваенную службу ў рамках расійскіх законаў, а не ў турмах «ЛНР».