«Лукашэнка цалкам упісаўся ў расійскае канспіралагічнае мысленне»

Юрый Дракахруст у інтэрв'ю «Филину» выказвае сваё бачанне запозненай рэакцыі Лукашэнкі на інцыдэнт з ракетамі ў Польшчы і магчымых адказаў Расіі на ўзмацненне NATO каля беларускай мяжы.

— Святлана Ціханоўская сустрэлася з экс-прэзідэнтам Украіны Пятром Парашэнкам на форуме па бяспецы ў канадскім Галіфаксе. Парашэнка назваў гэтую сустрэчу важнай і дадаў, што яе ўдзельнікі «ўзгаднілі сумесныя меры па супрацьдзеянні расійскім акупантам і выкарыстанні імі тэрыторыі Беларусі і яе інфраструктуры для ўдараў па Украіне».
Палітолаг Павел Усаў мяркуе, што цяпер каманда Ціханоўскай можа забыць пра сустрэчу з Уладзімірам Зяленскім. Як вы лічыце, ці быў гэты кантакт сапраўды важным, ці гаворка ўсё ж пра сімвалічнасць? І ці слушная перасцярога Усава?
— Гэтая сустрэча адначасова і важная, і ў многім сімвалічная. Мы памятаем, што калі Ціханоўская сустрэла халодную рэакцыю афіцыйнага Кіева на свае прапановы, у прыватнасці, аб альянсе, некаторыя палітолагі параілі звярнуць увагу на іншыя сектары палітычнага і грамадскага поля Украіны.

«Нельга казаць аб прызнанні Зяленскім і адначасова сустракацца з яго супернікам»

У дадзеным выпадку Ціханоўская проста выконвае гэтую параду: калі не прымае Зяленскі, то чаму б не сустрэцца з Парашэнкам? Парашэнка не вораг Зяленскаму, не вораг Украіне. Ён узначальвае важную палітычную сілу ў сваёй краіне. Украіна, у адрозненне ад Беларусі, тая краіна, дзе ўлада не з’яўляецца адзіным цэнтрам уплыву.
У гэтым сэнсе я не лічу, што сустрэча з Парашэнкам азначае нейкі выклік Банкавай, асабіста Зяленскаму. Я не лічу, як напісаў Усаў, што гэта назаўсёды закрывае шлях да сустрэчы з украінскім прэзідэнтам. Шлях да Зяленскага для Ціханоўскай быў закрыты, сустракалася б яна з Парашэнкам ці не сустракалася.
І стаяць з працягнутай рукой, калі табе яе не паціскаюць — крыху няёмкае становішча. А калі высветлілася, што не самы апошні ўкраінец можа табе яе паціснуць, трэба гэта рабіць. Працэс адбываецца.
У мяне такое ўражанне, што цяперашняя пазіцыя афіцыйнага Кіева такая: падтрымліваць сувязі з усімі хоць колькі значнымі беларускімі палітычнымі сіламі — у роўнай ступені. І з палком Каліноўскага, і з Кабінетам Ціханоўскай. Магчыма, з Андрэем Саннікавым, з Зянонам Пазняком, Валерыем Цапкалам. З усімі пакрысе.
І ад таго, што Ціханоўская сустрэлася з Парашэнкам, я не думаю, што стаўленне да яе надта пагоршылася. Вялікага значэння гэтая сустрэча не мае. Сувязяў з афіцыйным Кіевам гэта не разарве, бо яны і так былі вельмі ўмоўныя.
— Аляксандр Лукашэнка з тыднёвым спазненнем адрэагаваў на падзенне ракеты ў Польшчы. Ён лічыць, што гэты інцыдэнт падобны да «дагаварняка». Пры гэтым ён пахваліў прэзідэнта ЗША Джо Байдэна. Маўляў, той шчыра заявіў, што ракета была не расійская. Што гэта было, на вашу думку?
— Гэта цікавая рэакцыя Лукашэнкі. Цікава тое, што ён адрэагаваў з такім спазненнем. Тут ён грае адразу на двух наратывах. Па-першае, Расія тут не вінаватая, вінаваты ўвесь свет. Другі момант — даўні расійскі наратыў, яшчэ з 90-х, узор філасофіі постпраўды: гэта ўсё падман, усё не так, як бачыцца, за ўсім стаяць змовы, «дагаварнякі».
Тут Лукашэнка цалкам упісаўся ў расійскае канспіралагічнае мысленне. Акрамя таго, ён упісаўся ў часткова расійскі, часткова беларускі дыскурс пра тое, што ўсе хочуць вайны. Усе хочуць ваяваць, прычым ваяваць з Беларуссю.  
Польшча хоча ваяваць, Украіна. І таму, маўляў, яны зладзілі такі «дагаварняк», каб пачаць вайну NATO з Расіяй, з Беларуссю. Але гэтыя заявы вельмі дзіўна гучаць на фоне іншага наратыву, які ўвесь час не сыходзіць з вуснаў што беларускай улады, што расійскай: і Кіеў, і Варшава, і Берлін — бязвольныя марыянеткі Вашынгтона. Усе скачуць пад вашынгтонскую дудку.
Але які «дагаварняк» можа быць паміж марыянеткамі? Калі ўсё кіруецца з Вашынгтона, то там павінны былі б пляскаць у ладкі, маўляў, гэта была расійская ракета, Расія пачала ўварванне. Але паколькі рэакцыя Белага дома была іншай, то цяперашнія выказванні Лукашэнкі не вельмі стасуюцца з мільён разоў прамоўленымі ім словамі, што ўсе марыянеткі кіруюцца са сталіцы ЗША.
Гэта гучыць смешна, канешне: у дзвюх марыянетак «дагаварняк» супраць Вашынгтона. Тым не менш, Лукашэнка нікому і не абяцаў, што ён будзе лагічны і кансістэнтны ў сваіх поглядах і выказваннях.
— Літоўскі прэзідэнт Гітанас Наўседа заявіў, што Літва не можа пачувацца ў бяспецы побач з такім суседам, як Беларусь. Паводле яго слоў, Масква адвольна карыстаецца беларускай тэрыторыяй, цяпер там трэніруюцца расійскія вайскоўцы, якія могуць пайсці ва Украіну, але і ў Літву таксама. Разам з прэзідэнтам Польшчы Анджэем Дудай ён звярнуўся да NATO з просьбай звярнуць увагу на «беларускі фактар». Наколькі апраўданыя такія асцярогі і чым можа скончыцца гэтая просьба?
— Я думаю, што ў дадзеным выпадку прэзідэнты Літвы і Польшчы адштурхоўваюцца ад вядомага прынцыпу пра важнасць не намераў, а магчымасцей. Магчыма, на дадзены момант расійцы і не збіраюцца напасці на літоўцаў і палякаў. Але за апошні час колькасць расійскіх вайскоўцаў у Беларусі павялічылася з тысячы да дзесяці тысяч.
Гэта, магчыма, недастаткова вялікая групоўка для ўварвання ў Польшчу ці Літву, але гэта больш, чым тысяча. Гэта больш пагрозлівая групоўка. Сапраўды, наступ можа быць у любы бок. Асабліва на фоне рыторыкі афіцыйнага Мінска пра тое, што «на нас хочуць напасці» менавіта Польшча і Літва. І ў такой сітуацыі ў кагосьці можа ўзнікнуць спакуса прэвентыўнага нападу. У гэтым сэнсе, каб такой спакусы не было, а магчымасці для яе, няхай і невялікія, ужо з’явіліся, трэба мацаваць абараназдольнасць гэтых краін.
У прынцыпе, гэтая заява прагучала цалкам у рэчышчы прынятага на летнім саміце NATO рашэння пра ўмацаванне ўсходняга фланга альянсу. Таму гэтую заяву можна разглядаць не як прыватную ініцыятыву, а як вынік калектыўнага рашэння. Гэта не азначае, што NATO павінна напасці на Беларусь, такая выснова з гэтага не вынікае.
— Якой можа быць рэакцыя Лукашэнкі? Ці можа ён у адказ запрасіць у Масквы дадатковы кантынгент?
— Думаю, што можа. Але гэта будзе спектакль. У дадзеным выпадку ваенныя рашэнні прымаюць у Маскве. Лукашэнка можа папрасіць, можа не папрасіць. Расійцы могуць самі ўвесці, ні пра што ў яго не пытаючыся. А могуць на яго просьбу адказаць адмовай.
Тут гаворка пра механізм узрастання эскалацыі. Калі кіраўніцтва NATO пойдзе насустрач Літве і Польшчы, павялічыць кантынгент у гэтых краінах, то адпаведныя крокі можа зрабіць і Масква. Гэта цалкам магчыма. А тое, што крокі NATO будуць зроблены ў адказ на расійскую актыўнасць у Беларусі, можа быць не прынята пад увагу.
Лідары Польшчы і Літвы адчуваюць небяспеку. Хто б што б ні гаварыў, для іх гэта пагроза. І яны прапануюць на яе адрэагаваць. Ці будзе рэакцыя сакрушальнай? Ваенныя эксперты кажуць, што наяўнасць трохсот тысяч вайскоўцаў у NATO не азначае, што ўсе гэтыя тры сотні тысяч стануць на мяжы.
Нейкая частка, натуральна, будзе абараняць мяжу, а нейкая частка, сілы хуткага рэагавання, могуць знаходзіцца ў Вялікабрытаніі, Партугаліі, Германіі. І яны могуць быць перакінуты вельмі хутка на сцэну ваенных дзеянняў, калі яна ўзнікне.
Так што гэтыя словы літоўскага прэзідэнта не абавязкова гавораць пра пашырэнне вайсковых кантынгентаў, найперш сухапутных. Гаворка, хутчэй за ўсё, ідзе пра размяшчэнне сістэм супрацьпаветранай абароны.