Вайна тэхналогій: як дроны, спадарожнікі і штучны інтэлект перапісалі правілы вайны ва Украіне

Гэта ўжо не вайна ХХ стагоддзя. Не танкі і гарматы, а сігналы, карты і штучны інтэлект вызначаюць перамогу. Украіна за тры гады ператварылася з ахвяры агрэсіі ў лабараторыю новай вайны. І гэтая трансфармацыя адбывалася не на карце, а ў кодзе. Сёння Украіна вядзе вайну не толькі супраць арміі, але і супраць мадэлі ХХ стагоддзя. У гэтай вайне GPS і AI важнейшыя за танкі, а коды — не менш смяротныя за снарады. І тое, што атрымалася стварыць — не цуд, а вынік калектыўнага розуму, гнуткасці і жадання выжыць у свеце, які ўжо ніколі не будзе ранейшым.

Больш не вайна танкаў

Поўнамаштабнае ўварванне Расіі ва Украіну пачалося па класічных лякалах XX стагоддзя: калоны танкаў, бронетэхніка, авіяўдары, пяхотныя баі. Але ўжо праз паўгода стала зразумела: вайна імкліва мяняецца. Гэта ўжо не канфлікт войскаў, дзе перамагае той, у каго больш снарадаў і людзей. Перамагае той, хто бачыць першым. Хто ляціць вышэй. Хто лічыць хутчэй. Хто знішчае раней, чым яго заўважылі.

Менавіта ў гэтай вайне, у гэтым супрацьстаянні старога і новага, Украіна ператварылася ў палігон XXI стагоддзі.

Дроны: зброя, якую чуваць — але не відаць

Ужо ў 2022 годзе Украіна пачала шырока выкарыстоўваць дроны-выведнікі і FPV-дроны. Спачатку гэта былі турэцкія Bayraktar TB2, якія сталі сімвалам першых месяцаў вайны. Але неўзабаве да іх дадаліся дзясяткі мадэляў: ад самаробных квадракоптараў да кітайскіх FPV-дронаў, сабраных на каленцы.

Але менавіта ў 2023—2024 гадах іх роля стала вызначальнай. Кіеў распрацаваў уласныя мадэлі — «Лелека», «Валькірыя», «Kazhan», а таксама атрымліваў тысячы беспілотнікаў ад партнёраў (у тым ліку польскія FlyEye і аўстралійскія Sypaq Corvo).

FPV-дроны ператварыліся ў танныя, але высокадакладныя сродкі паражэння. Агенцтва ArmyInform у 2024 годзе паведамляла, што да 60% усіх удала праведзеных атак у зонах баявога кантакту адбываліся пры ўдзеле FPV.

Генерал Мікола Маламуж адзначаў: «Украінскія дроны сталі не проста ваенным інструментам — гэта цэлая культура. Падраздзяленні самі навучаюцца, самі мадэрнізуюць, самі прымяняюць».

Сутнасць дронавай вайны простая: ты паднімаеш у неба «вока» — і імгненна бачыш ворага. Калі гэта FPV-дрон — ты ператвараеш яго ў кіраваную бомбу. Калі гэта разведчык — ён наводзіць артылерыю. Калі гэта баражыруючы боепрыпас — ён сам вырашае, калі ўдарыць.

Па ацэнках аналітыкаў, да 2024 года на адзін танк на фронце прыходзілася да 40 дронаў. Гэта змяніла ўсё: ад тактыкі наступлення да маралі салдат.

Артылерыя новага тыпу: не па плацах, а па кропках

Адначасова з дронавай рэвалюцыяй ва Украіне адбылося адраджэнне артылерыі. Але гэта была ўжо не тая артылерыя, што ў Першай сусветнай. Асновай сталі высокадакладныя сістэмы: амерыканскія HIMARS, нямецкія PzH 2000, французскія CAESAR, украінскія мадэрнізаваныя САУ «Багдана». Спалучэнне дронаў і артылерыі дало арміі эфект «усёмагутнага вока»: дрон знаходзіць мэту, артылерыя знішчае. За дзве хвіліны. Без наводчыкаў. Без візуальнага кантакту. Такая мадэль дазволіла Украіне наносіць удары па штабах, складах, калонах тэхнікі. Асабліва эфектныя былі ўдары па лагістыцы: па чыгунцы ў Джанкоі, па складах пад Мелітопалем, па камандных пунктах на паўднёвым фронце. З расійскага боку таксама ішло нарошчванне агнявой моцы: выкарыстоўваліся РСЗА «Смерч», «Тарнада-З», дроны «Ланцэт», разведка з дапамогай ШІ. Але перавага аказалася на баку тых, хто хутчэй адаптаваўся да лічбавай эпохі.

Асобнай рэвалюцыяй стала інтэграцыя штучнага інтэлекту і геааналітыкі. Украінская сістэма Delta — стварэнне Мінінфармацыі і NATO — аб’ядноўвае даныя з разведкі, беспілотнікаў, радыёперахопаў і спадарожнікаў у рэжыме рэальнага часу. Яна дазваляе камандзірам на месцах бачыць агульную карціну фронту.

Starlink (ад SpaceX) стала асновай вайсковай сувязі. Пасля колькіх інцыдэнтаў з абмежаваннем доступу ў 2023 годзе, быў створаны «ваенны рэжым» працы сеткі, які выключаў удзел Маска і гарантаваў стабільнасць (па даных Politico, са студзеня 2024).

У 2024 годзе з'явіўся першы AI-алгарытм «Гіпербай», распрацаваны пры ўдзеле ІТ-валанцёрскага хаба Brave1, які дапамагае аналізаваць рухі варожай тэхнікі і прапаноўваць мэтавыя рашэнні для авіяўдараў.

Не жаночае аблічча: якой будзе вайна ў будучыні і чаму павінен навучыць досвед Украіны?

Штучны інтэлект і лічбавае поле бою

З 2023 года на фронт пачалі масава ўкараняцца элементы АІ. Украінскія IT-валанцёры і спецыялісты са стартапаў стварылі ўнікальныя сістэмы аўтаматычнага распазнавання мэт, аналізу спадарожнікавых здымкаў, разліку траекторый з улікам рэльефу і ўмоў надвор'я.

З'явіліся тэхналогіі «разумных карт», дзе кожны ўчастак фронту візуалізаваўся ў рэальным часе з выкарыстаннем АІ-аналітыкі. Баі перасталі быць «чорнай скрыняй». Генералы і афіцэры сталі бачыць сітуацыю як шахматную дошку — але абнаўляецца ў рэальным часе.

Адной з рэвалюцыйных распрацовак стала сістэма «Delta» — украінская платформа баявога кіравання, якая інтэгруе даныя ад дронаў, спадарожнікаў, разведкі і байцоў на перадавой. Яна стала мозгам новага тыпу вядзення баявых дзеянняў: хуткае прыняцце рашэнняў, аўтаматычная сінхранізацыя падраздзяленняў, разлік рызык і пагроз.

Спадарожнікі: на вайне больш няма ночы

Украіна атрымала доступ да спадарожнікавых здымкаў ад кампаній Maxar, BlackSky, ICEYE. Менавіта дзякуючы спадарожнікам былі вызначаныя аб’екты кшталту расійскага штаба ў Севастопалі (удар 22 верасня 2023) і калоны пад Марыупалем.

Кіберфронт — асобная тэма. Групы Cyber Resistance, InformNapalm і нават СБУ праводзілі аперацыі па зломе вайсковых баз даных, перахопу перамоў і нават інжынерных чарцяжоў. У 2024 годзе адбылася гучная атака на сістэму БРДМ «Пантэра» — пасля чаго некалькі мадэляў былі выведзены з ладу па ўсёй лініі фронту.

Менавіта спадарожнікі дазвалялі УСУ аператыўна рэагаваць на перамяшчэнне расейскіх войскаў, планаваць удары і пазбягаць пастак. Гэта знішчыла элемент раптоўнасці — і пераламала ход шматлікіх аперацый.

Псіхалогія салдата ў лічбавую эпоху

Але нават у лічбавай вайне застаецца чалавечы фактар. Салдаты вучыліся кіраваць дронамі, не выходзячы з хованак. Танкісты пачыналі выкарыстоўваць VR-трэнажоры. Камандзіры атрымлівалі загады праз зашыфраваныя прыкладанні. А байцы на перадавой чыталі анлайн-інструкцыі па рамонце FPV-дронаў. З'явіліся новыя прафесіі: пілот FPV, спецыяліст па «антыдроне», аператар спадарожнікавага навядзення, артылерыст-пошукавік. І ўсё гэта — у зоне баявых дзеянняў.

Кіберфронт і абарона

Паралельна ішла нябачная барацьба: кібервайна. З 2022 года ўкраінскія спецыялісты з груп «КіберБоршч», «КіберЮра» і «ІТ-Армія» вялі бесперапынныя атакі на расійскія базы даных, сістэмы лагістыкі, ваенныя серверы. У адказ Крэмль падключаў хакераў з ГРУ, «КіберБеркута» і кітайскіх груповак.

Гэтыя атакі ўплывалі на рэальнасць: збоі ў пастаўках паліва, уцечка асабістых даных, «выключэнне» сервераў СПА. Вайна выйшла за межы акопаў і пачала весціся ў аблоках, кодзе і VPN.

Перавага, якая з’яўляецца штодня

Украіна стварае сваю «бяспілотную экасістэму». У 2025 годзе дзейнічаюць ужо 48 «дрон-школ», працуюць лабараторыі па 3D-друку элементаў, выпрабоўваюцца AI-рашэнні для аўтаномных мэтавых удараў. Ствараецца сетка «дэфенс-хабаў», дзе інжынеры працуюць у злучэнні з вайсковымі.

Цёмны бок: небяспека аўтаматызацыі

Тэхналогіі адкрываюць не толькі перавагі, але і пагрозы. Ужо ў 2024 годзе паведамлялася пра спробы выкарыстання расійскім бокам AI-генератараў фэйкаў — фота з «падаючымі F-16», сінтэзаваныя галасы палітыкаў, DeepFake-відэа.

Эксперты Centre for Strategic Communications у Кіеве папярэджваюць: «Аўтаматызацыя вайны можа выйсці з-пад кантролю, калі адсутнічае этычны кантроль і празрыстасць рашэнняў».