Як вайна забівае прыроду Украіны і ці можна яе аднавіць?
Два з паловай гады вайны найцяжэйшым чынам адбіліся на экалагічным стане месцаў, дзе ішлі баі і якія былі акупаваны расейскім войскам. Гэта не толькі мільёны гектараў замініраваных земляў, але і знішчаныя лясы, забруджаная ворная зямля і велізарнае ўтрыманне шкодных рэчываў у паветры. Аднаўленне ўкраінскай прыроды пасля заканчэння баявых дзеянняў зойме дзесяцігоддзі, піша «Настоящее время».
Руіны ўкраінскага горада Бахмута. Фота: Marek M. Berezowski/AA/picture alliance
Мікалай — фермер з вёскі Снігураўка Мікалаеўскай вобласці: раней тут была перадавая. Ён паказвае, колькі яго палёў прыйшлося размініраваць сапёрам, перш чым зноў можна было пачаць працу.
"Там сад быў. Трэба было зайсці, апрацоўваць зямлю. А там з усіх бакоў, пачынаючы з берага і дасюль, усё было ў мінах", — распавядае ён.
Ігар — таксама фермер, ён жыве ў вёсцы Даўгенька каля Ізюма ў Харкаўскай вобласці. У гэтых мясцінах таксама раней праходзіў фронт. Калі УСУ вярнулі гэтую тэрыторыю сабе, Ігар сам размініраваў свае палі.
"Там поле адно, другое, я па ім праходзіў кожны метр міннікам (мінашукальнікам), – распавядае фермер. – А адзін участак не праходзіў, таму што там разбіралі танк, рулю здымалі. Туды заязджаў і кран, і грузавыя машыны, але чамусьці яны не наехалі на ўзрывальнік. А я наехаў! Мін проста дахрэна!"
Ад вёскі Ігара да вёскі Мікалая — каля 500 км шляху з поўначы на поўдзень. Але праблема ўсюды адна і тая ж — украінскія палі ўсеяныя мінамі. Па падліках фермераў, толькі на падкантрольнай Кіеву тэрыторыі выбухованебяспечныя 2 млн гектараў — гэта прыкладна плошча такой краіны, як Славенія. Палі паступова размініруюць, але тэмпы працы сапёраў няхуткія.
"Больш за 400 тыс. гектараў зямель пачынаючы з канца 2022 года, калі адбылася дэакупацыя часткі Харкаўшчыны, Херсоншчыны, Мікалаеўшчыны, — кажа Дзяніс Марчук, намеснік кіраўніка Усеўкраінскага аграрнага савета. — І ў гэтым сезоне, у 2024 годзе, зроблена каля 250 тысяч гектараў зямлі ".
Але нафаршаваныя мінамі палі — толькі невялікая частка таго, якую шкоду вайна наносіць ўкраінскай экасістэме
У месцах, дзе ішлі баявыя дзеянні, эколагі фіксуюць забруджванне грунту, якое часам у 8 разоў перавышае норму. А паказчыкі цяжкіх металаў у глебе ў такіх раёнах нярэдка перавышаюць норму ў 25 разоў.
"Вось гэтыя ўсе ў вялікай колькасці газ, дым, так званыя дробнадысперсныя часціцы — пыл, парніковыя газы, яны трапляюць у атмасферу. І гэта ўплывае на расліны, — кажа эколаг Ганна Карагіна, эксперт цэнтра "Экодыя". — На тое, як яны працягваюць сваю вегетацыю, а калі па-простаму — гэта ўплывае на іх здароўе".
Эколагі кажуць, што з-за вайны пад пагрозай знікнення ва Украіне аказалася 750 відаў раслін і каля 600 жывёл, якія занесены ў Чырвоную кнігу Украіны. Больш за тое, некалькі сягоння акупаваных ўкраінскіх запаведнікаў па сутнасці знішчаны.
"Асаблівую занепакоенасць выклікае нацыянальны парк Джэрылгацкі. Гэта месца, востраў, дзе захоўвалася дзікая прырода ў Херсонскай вобласці, — распавядае Таццяна Цімачка, кіраўнік Усеўкраінскай экалагічнай лігі. — У 2023 годзе расійцы ўнеслі яго ў свой расійскі рэестр, дазволіўшы на тэрыторыі нацыянальнага парку паляванне і будаўніцтва".
Глядзіце таксама
Верагодна, самыя вялікія праблемы з экалогіяй — на поўдні Украіны. Прычына — прарыў плаціны Кахоўскага вадасховішча
Навукоўцы называюць гэта адной з самых страшных экалагічных катастроф ва ўкраінскай гісторыі. Цяпер яны спрабуюць зразумець, ці можна на затопленых землях жыць далей і весці там гаспадарку.
"Мы збіраем узоры таго, што было пад вадой, і адпраўляем на аналіз у лабараторыю, каб разумець, ці бяспечныя яны. Чаму мы гэта робім? Таму што людзі выкарыстоўваюць гэтую зямлю, — тлумачыць П'ер Карла Сандэі, спецыяліст офіса ЮНЭП ва Украіне. — Аграрны сектар будзе ў далейшым культываваць гэтыя землі.
Таксама за гады поўнамаштабнага ўварвання ва Украіне было знішчана 3, 5 млн гектараў лесу. А шкоду, нанесеную вайной украінскім рэкам, чыноўнікі ацэньваюць больш чым у мільярд долараў.
"Апошні прыклад — гэта Сейм і Дзясна. Нам вельмі пашанцавала, што забруджаная вада больш у разведзеным выглядзе дайшла да водазабораў і не пацярпелі людзі, — падкрэслівае Святлана Грынчук, міністр абароны навакольнага асяроддзя Украіны. — Але самі рэчкі апынуліся пад уплывам. І па падліках нашых навукоўцаў, трэба будзе больш за 10 гадоў, каб рэчкі вярнуліся ў станы да забруджвання".
Колькі гадоў спатрэбіцца, каб украінская прырода аднавілася пасля вайны, пакуль ніхто не прагназуе. Эколагі канстатуюць, што, магчыма, яна ніколі не адновіцца.
"У Францыі ёсць тэрыторыя, якая да гэтага часу закансерваваная, да гэтага часу зачынена, з часоў Другой сусветнай вайны, — кажа эколаг Яўгена Засядзько. — Некаторыя грамадскія арганізацыі ва Украіне лічаць, што, магчыма, тэрыторыі, якія будуць вельмі забруджаныя пасля ваенных дзеянняў , трэба закансерваваць і пакінуць, як Чарнобыль”.
Украінскія чыноўнікі ацэньваюць прыблізны ўрон прыродзе ў $60 млрд.