Беларусь, якая чакае: Веліч і заняпад сталіцы ВКЛ. Частка 1

Культура 10.11.2023

У адной з мінулых вандровак мы завіталі ў гэты горад. У захапленні ад ягонай прыгажосці і ролі ў гісторыі, тады далі абяцанне прыехаць сюды асобна. Тут нават кавалкі камянёў будынкаў, што захаваліся, наскрозь прасякнуты гісторыяй нашай зямлі. Першая сталіца Вялікага Княства Літоўскага! Так — сёння мы ў Наваградку.

Знаёмства з Наваградкам звычайна пачынаюць з Замкавай гары з рэшткамі некалі вялікага замка. Але ён нікуды ад нас не падзенецца, і каб потым не вяртацца, адразу наведаем Курган Бессмяротнасці Міцкевіча — рукатворны пагорак, які быў створаны ў 30-я гады мінулага стагоддзя прыхільнікамі таленту славутага паэта. Прыняць удзел мог кожны жадаючы, і шматлікія тагачасныя турысты прывозілі ў Наваградак зямлю са сваёй радзімы і нават дасылалі па пошце. У чэрвені 1931 года адбылося ўрачыстае адкрыццё Кургана, а ў 1992 годзе непадалёк быў усталяваны помнік Адаму Міцкевічу. Абавязкова трэба падняцца на гэты пагорак, каб пабачыць шыкоўныя краявіды наваградскага ўзвышша.

Ну а зараз да замка! Па розных сведчаннях горад пачаў сваё існаванне з сярэдзіны Х стагоддзя, а замак — з першай паловы ХІV стагоддзя. Замак бачыў і крымскіх татараў, і крыжаносцаў, і валынцаў, меў ажно 7 вежаў супроць звыклых 5 у той час, але ж падчас шматлікіх войнаў былі амаль ушчэнт знішчаны спачатку расійскімі войскамі ў «Трынаццацігадовай вайне» (1654-1667) і канчаткова шведамі ў 1706 годзе, якія ўзарвалі тое, што заставалася. У 1802 годзе тагачасны губернатар Гродзеншчыны загадаў разабраць рэшткі замка дзеля таго, каб забрукаваць вуліцы мястэчка. Цяпер вядзецца актыўная праца па аднаўленні абрысаў замка, і складана сказаць, чым і як яна скончыцца. Час пакажа.

Зараз мы накіроўваемся ўздоўж падэшвы Замкавай гары да Касцёла Перамянення Пана, больш вядомага як Фарны Касцёл, які быў пабудаваны ў 1395 годзе па загадзе і з фундацыі знакамітага Вітаўта. Адзін са старэйшых беларускіх касцёлаў быў сведкам шматлікіх гістарычных падзей. У 1422-м менавіта ў ім пабраліся шлюбам вялікі князь Ягайла і зусім яшчэ юная Соф’я Гальшанская, пачынальніца дынастыі Ягелонаў. А 12 лютага 1799 года тут быў ахрышчаны малы Адам Міцкевіч, аб чым сведчыць мармуровая дошка ў сцяне касцёла.

Адной з цікавостак Наваградка, да якой мы вельмі хацелі трапіць, з'яўляецца гара Міндаўга. Паводле летапісу, менавіта тут быў каранаваны заснавальнік ВКЛ, паводле іншых звестак — тут ён пахаваны. Невялічкі пагорак, зарослы дрэвамі і хмызняком, ля якога вельмі ўрачыста стаіць камень з тэкстам, што вось гэтае і ёсць тая самая Гара Міндаўга. Гэта больш нагадвае рэшткі кратару ад падзення дробнага метэарыту — так што цяпер гэта болей Кратар Міндаўга. Насупраць каменя нейкая стымпанк-асоба ў даспехах шалёна паглядае кудысьці ўбок — такім бачаць Міндаўга нашыя сучаснікі. За каменем бачым сцежку і ідзем. Пару крокаў і перад вачыма сляды адпачынку мясцовага бамонду — ад каго і як ахоўваецца дзяржавай Гара Міндаўга — застаецца загадкай. Дзесьці з XVII стагоддзя на гэтым пагорку былі могілкі, і сёння яшчэ бачныя шмат надмагілляў, якія знаходзяцца ў жахлівым стане. Дарэчы, падчас нашага візіту пара гуртоў моладзі свабодна бавілі час з алкагольнымі напоямі літаральна сярод гэтых нямых сведкаў руйнавання нашай свядомасці. Такія вось нашчадкі Міндаўга...

Было б вельмі недарэчна думаць, што ўсе дарогі Наваградка вядуць да замка. Насамрэч Наваградак — гэта не толькі замак, але і радзіма нашага знакамітага паэта Адама Міцкевіча, дом-музей якога наведаць проста неабходна.

Як ствараўся музей Адама Міцкевіча ў Наваградку: разблытваем таямніцы — Глядзіце таксама

Большасць экспанатаў разам з домам была знішчана нямецкай авіябомбай літаральна ў першы дзень Вялікай Айчыннай вайны — 22 чэрвеня 1941 года. Але і тое, што зараз атрымалася сабраць у экспазіцыі, канчаткова адноўленай у 1992 годзе, вельмі ўражвае. Дарэчы, дом-музей стаіць на сапраўдным падмурку дома бацькоў Адама Міцкевіча, дзе ён правёў дзяцінства і юнацтва. Дом, пабудаваны ў 1807 годзе, прыйшлося аднаўляць двойчы — пасля буйнога пажару напрыканцы ХІХ стагоддзя і пасля Другой сусветнай вайны.

Выходзячы з музея, мы трапляем у невялічкі і досыць утульны сквер, у якім, апроч іншага, ёсць і алея ліхтароў ад розных устаноў Наваградка. Адразу прыгадалася падобная вялікая алея па вул. Гогаля ў Брэсце. Канешне, наваградская алея прайграе, і не толькі памерамі. Цікава, але на стварэнне брэсцкай цікавосткі, па сцвярджэннях датычных, не пайшло аніводнай бюджэтнай капейкі, а вось гледзячы на наваградскую, так не скажаш. Глядзіце самі. Не тое, каб нам зусім не падабалася, але некаторыя «элементы» выклікаюць пэўныя пытанні.

Цікавосткі Наваградка на гэтым не заканчваюцца, але ж мы зараз параім трошку адпачыць, бо паход па гарах і пагорках Наваградка, канешне, выдатная кардыётрэніроўка, але запаволімся і проста пашпацыруем па горадзе. Працяг неўзабаве будзе!