Контрнаступленне 2023: Паваротны момант ці часовая перадышка?

Украінскага контрнаступлення чакалі як фінальнага рыўка. Але замест трыумфу — доўгі знясільваючы бой, мэты якога выходзілі далёка за межы карты. Што сталася ў 2023 годзе: стратэгічная перамога, тактычная пастка ці новы фармат вайны? Разбіраем рэальнасць без ружовых акуляраў.

Высокія чаканні і цяжкія рашэнні

Планаванне контрнаступу пачалося яшчэ ў лютым 2023 года. Захад чакаў прагрэсу: ЗША, Вялікабрытанія, Нямеччына паставілі сотні адзінак бронетэхнікі, у тым ліку танкі Leopard 2, БМП Bradley, артылерыю M777 і сістэмы HIMARS. Паводле даклада Rand Corporation, пачаўся ціск: «Пакажыце вынік — і мы працягнем падтрымку».

У Кіеве разумеюць: не будзе другога шанцу. Але Генштаб Украіны пад кіраўніцтвам генерала Валерыя Залужнага выбірае іншы падыход — не імклівы прарыў, а сістэмную знясільваючую кампанію. «Той, хто хоча хуткіх перамог — не разумее сучаснай вайны», — сказаў Залужны ў інтэрв’ю для The Economist у чэрвені 2023.

Увесну 2023 года свет зноў пільна сачыў за Украінай. Пасля цяжкай зімы, абстрэлаў і лакальных наступаў, увага засяродзілася на пытанні: ці пойдзе Украіна ў вялікае контрнаступленне? Генералы, аналітыкі, палітыкі і журналісты варажылі аб тэрмінах, маршрутах, сілах. На карту было пастаўлена шматлікае: давер заходніх саюзнікаў, баявы дух украінскага грамадства і, безумоўна, лёс тысяч жыццяў на фронце.

На заходняй арэне Украіна ўспрымалася як сімвал стойкасці. Але пры гэтым да яе прад'яўляліся і патрабаванні: калі вы хочаце больш зброі, больш фінансавай дапамогі і палітычнай падтрымкі — пакажыце вынік.

Менавіта ў гэтых умовах і пачалася кампанія, якую пазней назавуць самым неадназначным эпізодам вайны 2023 года.

Павольны пачатак вялікай справы. Лінія Суровікіна: бетон, міны, дроны

У чэрвені пачынаецца наступ у Запарожскай і часткова Херсонскай абласцях. Але ўкраінскія сілы сутыкаюцца з неверагодна шчыльнай сістэмай расійскай абароны — так званай «лініяй Суровікіна». Тры лініі траншэй, тысячы мін, супрацьтанкавыя рвы, дроны-камікадзэ, пастаяннае назіранне.

Амерыканскі Інстытут вывучэння вайны (ISW) ацэньваў колькасць мін на фронце ў 5–6 разоў большую, чым у сярэднім у Іраку або Сірыі. У першыя тыдні наступу ўкраінскія падраздзяленні нясуць цяжкія страты, у тым ліку з удзелам тэхнікі Leopard, што становіцца нагодай для крытыкі з боку заходніх СМІ.

Аднак ужо ў ліпені тактыка змяняецца: асноўны акцэнт пераносіцца на знішчэнне лагістыкі, штабоў, артылерыйскіх пазіцый, што пацвярджае Кірыл Буданаў, кіраўнік ГУР (разведкі): «Гэта вайна на знясіленне, а не на эфектнае фота ў Крыме».

Рабоціна, Вярбовае, Токмак: баявыя вузлы 2023 года

Да верасня 2023 года УСУ вызваляюць Рабоціна — ключавы населены пункт, які адкрывае доступ да Токмака. Бітвы за Вярбовае і Малая Токмачка — гэта прыклады вайны XXI стагоддзя: дроны-камікадзэ, байцы з Starlink і планшэтамі, бесперапынная аэрафіксацыя.

Падраздзяленні УСУ ўвайшлі ў Рабоціна: Чаму гэта важна?

Удары па Токмаку, Джанкоі і Мелітопалі, у тым ліку атака на чыгуначны вузел 28 жніўня, былі нанесены дакладнай зброяй — хутчэй за ўсё, крылатымі ракетамі Storm Shadow. Паводле Bellingcat, гэтыя ўдары дэстабілізавалі перакідванне боепрыпасаў і жывой сілы на Паўднёвы фронт.

Акрамя таго, задача аказалася куды складанейшая, чым у папярэднія гады. Расійскае войска, улічваючы вопыт правалаў 2022-га, пабудавала шчыльную, глыбока эшаланаваную абарону. Мінныя палі, бетонныя ўмацаванні, дроны-камікадзэ, пастаянныя артабстрэлы — лінія фронту была пераўтворана ў смяротную пастку.

Чаканні вокамгненного прарыву, падобнага вызваленню Харкаўскай вобласці ў 2022 годзе, не апраўдаліся. У заходняй прэсе пачалі з'яўляцца артыкулы з загалоўкамі «Контрнаступленне буксуе» і «Кіеў пад ціскам». Аднак усё было не так адназначна.

Украінская армія абрала тактыку павольнага знясільваючага ціску. У цэнтры ўвагі былі не столькі тэрыторыі, колькі лагістыка: удары па складах, камандных пунктах, транспартных вузлах. На перадавой ішлі цяжкія баі за кожны населены пункт, за кожную пасадку.

HIMARS, Leopard і заходняя дылема

Контрнаступленне 2023 года было першым, дзе УСУ шырока выкарыстоўвалі заходнюю тэхніку: танкі Leopard, бронемашыны Bradley, артылерыю M777 і сістэмы HIMARS. Аднак, насуперак чаканням, гэтая тэхніка не стала цуда-зброяй.

Па-першае, шчыльная абарона спрацавала на апярэджанне: тэхніка захрасала на мінах, станавілася мішэнню для дронаў і артылерыі. Па-другое, найважнейшым фактарам засталася лагістыка — тэхніка без паліва і запчастак губляе эфектыўнасць.

Але галоўнае — контрнаступленне стала выпрабаваннем і для Захаду. ЗША, Германія, Вялікабрытанія і іншыя саюзнікі хацелі бачыць эфект ад сваіх укладанняў. Кожны тыдзень без прарываў успрымаўся як нагода для крытыкі. Палітыкі задавалі пытанні: а ці не заганяем мы канфлікт у тупік?

Жалезная заслона. Чаго чакаць, калі ўкраінскі контрнаступ захлынецца?

Зменлівая пазіцыя Захаду

Падчас наступу ўзмацняецца палітычны ціск. У Кангрэсе ЗША пачынаюць гучаць галасы рэспубліканцаў пра «неэфектыўнасць падтрымкі», а ў Славакіі і Венгрыі на выбарах перамагаюць прарасійскія палітычныя сілы.

Адначасова адбываецца ўнутрыпалітычны крызіс у Польшчы, звязаны з украінскім збожжам, і серыя «стомленых» заяў у французскай прэсе. Але на фоне гэтых ваганняў адбываецца пералом: ЗША заяўляюць пра перадачу ракет ATACMS, Германія — пра дадатковыя сістэмы IRIS-T, Брытанія — пра F-16 у 2024 годзе.

Цана наступу: пяхота ў пекле

Удзельнікі наступу апісваюць яго як «брудны Штэрліц», дзе кожны кіламетр — гэта тыдні працы. 

Асноўны цяжар клаўся на штурмавыя пяхотныя групы, сапёраў, рэкагнасцыроўшчыкаў. Дроны маглі даць агляд, але рашэнні прымаліся на зямлі. Умовы — вар'яцкія: пясок, выбухі, пастаянная пагроза контратакаў, праблемы з медэвакуцыяй. Артыкулаваных «перамог» не было — была толькі знясільваючая праца.

А што атрымалася?

Да лістапада 2023 года Украіна вызваліла 12 населеных пунктаў, выйшла на першы пояс умацаванняў пад Токмакам, нанесла ўдары па некалькіх стратэгічных вузлах. Але галоўнае — яна паказала, што расійскую абарону можна прабіваць. Не хутка. Не эфектна. Але сістэмна.

Генерал-лейтэнант Ігар Раманенка, былы намеснік начальніка Генштаба, адзначаў: «Контрнаступ — гэта не пра кіламетры. Гэта пра стратэгію на доўгую вайну».

Наступствы: вайна перайшла ў новы цыкл

Зіма 2023–2024 года не стала паўзай. Украіна працягвала наносіць удары па Крыму, выкарыстоўвала марскія дроны, разбурала энергетычную інфраструктуру ворага. У выніку чаго Расія мусіла перакідаць рэзервы і сканцэнтравацца на абароне Севастопаля, што змяніла дынаміку вайны.

Станам на красавік 2025 года ўкраінскія войскі трымаюць ініцыятыву, але вайна перайшла ў новы фармат: доўгатэрміновая баявая стратэгія з прыярытэтам на эканоміку, тэхналогіі і міжнародны альянс.

На Захадзе пачалі рыхтавацца да зацяжной вайны — ваенны аналітык

Кошт прасоўвання

Кожны кіламетр прасоўвання даваўся коштам жыццяў. Пад Рабоціна, Вярбовым, Новапракопаўкай украінскія падраздзяленні сутыкаліся з бесперапыннай абаронай, дзе праціўнік не шкадаваў ні людзей, ні тэхніку. Медыкі вывозілі параненых пад агнём, дроны фіксавалі кожны рух, а артылерыя ператварала палі ў варонкі.

Але нягледзячы на ​​ўсё гэта УСУ прасоўваліся. Павольна. Метадычна. Штурмавая пяхота, сапёры, разведка, артылерыя — усё зладжана працавала на адну мэту: разламаць лінію Суровікіна, тую самую, што лічылася непрыступнай.

Вынік без фанфар

Да восені 2023 года Украіна вызваліла дзясяткі населеных пунктаў, выйшла да ключавых участкаў лініі фронту і нанесла магутныя ўдары па расійскай лагістыцы ў Токмаку, Мелітопалі і Джанкоі. Але тыя, хто чакаў фота на фоне сцяга ў Крыме, — расчараваліся.

Контрнаступленне не стала гучнай перамогай. Але яно разбурыла міф аб «непраходнасці» расійскай абароны. Украіна паказала: яна можа наступаць, а не толькі абараняцца. Яна здольная адаптавацца, навучаць новыя брыгады, прымяняць сучасныя тактыкі, інтэграваць заходнюю тэхніку ў рэальную вайну.

Палітычныя наступствы і халодная зіма

На фоне контрнаступлення пачалі мяняцца і палітычныя акцэнты. ЗША павялічылі ваенную дапамогу, ЕС пачаў паскарэнне абароннай індустрыі, а NATO фактычна перастаў «саромецца» падтрымкі Украіны. Аднак пры гэтым у некаторых краінах узмацніліся і антываенныя настроі — асабліва ў Славакіі, Венгрыі, Францыі. Да канца 2023-га вайна ўвайшла ў стадыю новай зімовай паўзы. Але гэта была другая вайна. Больш сістэмная. Больш цяжкая. Больш крывавая…