Свабода прэсы ва Украіне згортваецца?
Журналісты заходніх выданняў The Guardian і The New York Times (NYT) пішуць пра небяспечную тэндэнцыю згортвання свабоды прэсы ва Украіне.
Журналіст падчас выставы плакатаў «Шаўчэнка: 4.5.0», прысвечанай вайне і постаці Тараса Шаўчэнкі. Кіеў, чэрвень 2022 г. Фота: Іван Ермакоў/RadioSvoboda.Org
Карэспандэнты ўплывовага часопіса The New York Times (NYT) звяртаюць увагу на тое, што ўкраінскія калегі скардзяцца на тое, што «пры ўрадзе прэзідэнта Уладзіміра Зяленскага ва Украіне ўзмацняюцца абмежаванні і ціск на СМІ, якія выходзяць далёка за межы патрэбаў краіны падчас вайны», піша «Голас Амерыкі».
Яны прыводзяць нядаўнія прыклады таго, як на наступны дзень выклікалі ў суд украінскага журналіста, які паведаміў, што дзяржаўнае інфармацыйнае агенцтва спрабавала забараніць інтэрв'ю з апазіцыйнымі палітыкамі, на наступны дзень атрымаў позву на прызыў у войска.
Таксама паведамляецца, як украінскія спецслужбы сачылі за супрацоўнікамі следчага выдання праз вочка ў нумарах гатэляў.
Карэспандэнты NYT таксама азнаёміліся з інструкцыяй для журналістаў «Укрінфарма», у якую, паводле выдання, у «чорны спіс» трапілі народныя абраннікі, грамадскія актывісты і, у прыватнасці, некаторыя ветэраны-вайскоўцы.
У каментары Аксана Раманюк, дырэктар некамерцыйнай арганізацыі «Інстытут масавай інфармацыі», якая займаецца маніторынгам свабоды СМІ, адзначыла, што гэта трывожная тэндэнцыя, асабліва на фоне вайны, у якой Украіна змагаецца за дэмакратыю супраць каштоўнасцяў дыктатуры, якую ўвасабляе Расія».
У мінулым месяцы пра спробы запалохвання ўкраінскіх журналістаў паведамляла і брытанскае выданне The Guardian.
Брытанскія журналісты паразмаўлялі з намесніцай рэдактара англамоўнага ўкраінскага СМІ Kyiv Independent Вольгай Рудэнка. Яна заявіла, што ўкраінцы «змагаюцца за тое, каб Украіна не была Расіяй», бо «Расія не асацыюецца ні са свабодай слова, ні са свабодай СМІ, ні з якой-небудзь свабодай».
Па словах Рудэнка, восенню мінулага года «пачалася бяздарная кампанія запалохвання журналістаў», і многія журналісты сталі аб'ектамі «супрацьпраўнага інтарэсу» з боку Службы бяспекі Украіны.
Адметна, што Украіна палепшыла свае пазіцыі ў сёлетнім Індэксе свабоды прэсы, які 3 траўня апублікавала міжнародная арганізацыя «Рэпарцёры без межаў». Украіна цяпер займае 61-е месца са 180, падняўшыся на 18 пазіцый у параўнанні з леташнім рэйтынгам.
«Рэпарцёры без межаў» адзначылі паляпшэнне паказчыка бяспекі — змяншэнне колькасці загінулых журналістаў, і палітычнага паказчыка для Украіны.
У арганізацыі заявілі, што вайна, распачатая Расіяй 24 лютага 2022 года, ставіць пад пагрозу выжыванне ўкраінскіх СМІ, бо ў гэтай «інфармацыйнай вайне» Украіна «знаходзіцца на перадавой супрацьстаяння экспансіі крамлёўскай прапагандысцкай сістэмы».
Праваабарончая арганізацыя Міжнародны інстытут прэсы (IPI) на пачатку году пісала, што, хоць найбольшай пагрозай для журналістаў ва Украіне з’яўляецца расійская агрэсія, «украінскія журналісты ўсё часцей сутыкаюцца з перашкодамі, якія ствараюцца айчыннымі чыноўнікамі», у той час як журналісты выконваюць сваю функцыю «вартаўнікоў дэмакратыі», бо распавядаюць пра падзеі ўнутры краіны.
У 2023 годзе Інстытут прэсы зафіксаваў 31 выпадак, калі ўкраінскія ўлады адмаўляліся даваць інфармацыю ці іншым чынам перашкаджалі працы журналістаў, у большасці выпадкаў выкарыстоўваючы вайну як падставу, адзначаюць даследчыкі.
Як піша NYT, да расійскага ўварвання ў лютым 2022 года і пасля здабыцця незалежнасці ў 1991 годзе Украіна была вядомая плюралістычным медыйным асяроддзем, у апазіцыі былі ўласныя тэлеканалы, існавалі незалежныя СМІ. Захаванне гэтай культуры было адной з задач вайны, дадаюць журналісты газеты.
Пры гэтым яны адзначаюць, што ўкраінскія журналісты ў асноўным пагадзіліся з правіламі ваеннага часу, якія забаранялі публікацыю перамяшчэння або пазіцыі войскаў, месцаў расійскіх ракетных удараў і паведамленняў аб стратах сярод вайскоўцаў, бо лічаць гэтыя меры неабходнымі для нацыянальнай бяспекі.
Украінскія журналісты таксама прызналі некаторую самацэнзуру, таму што ўстрымліваюцца ад крытычнага асвятлення ўрада, каб пазбегнуць падрыву маральнага духу або не даць паведамленням аб карупцыі пераканаць замежных партнёраў ухваліць дапамогу.
Але цяпер журналісты і медыйныя арганізацыі паведамляюць, што серыя нядаўніх выпадкаў паказвае на ўсё больш абмежавальнае асяроддзе для рэпарцёраў і журналістаў, якія займаюцца расследаваннямі.
Аналітыкі адзначаюць, што спробы ўладаў кантраляваць СМІ, відаць, накіраваныя на тое, каб спыніць пазітыўнае асвятленне апазіцыі і здушыць негатыўнае асвятленне дзейнасці ўрада і войска.
Прэзідэнт Украіны Уладзімір Зяленскі падчас прэс-канферэнцыі ў Кіеве ў красавіку гэтага года асудзіў шпіянаж за журналістамі. Тады журналісты забілі трывогу, бо, па іх словах, абмежаванні на СМІ ўзмацняюцца.
У траўні гэтага года пра важнасць захавання свабоды прэсы заявіла і амбасадар ЗША ва Украіне Брыджыт Брынк.
З нагоды Сусветнага дня свабоды прэсы амбасадар ЗША падкрэсліла, што «незалежныя СМІ ва Украіне застаюцца апорай дэмакратыі і важныя для яе еўраатлантычных памкненняў і гарантуюць, што ўрад прытрымліваецца самых высокіх стандартаў падсправаздачнасці і празрыстасці».