Ці гатовыя беларусы да рэформаў? Не хочуць нічога мяняць толькі 3%!

Толькі 3% — што менш памылкі выбаркі! — лічаць, што рэформы наогул не патрэбныя, вынікае з даследавання Chatham House

Даследаванні Chatham House крыху асвятляюць гэта пытанне, адзначае Генадзь Коршунаў у сваім тэлеграм-канале.

У якасці дадатку да колькасных даных Chatham House можна прыцягнуць некаторыя вынікі серыі глыбінных інтэрв'ю, праведзеных у лютым 2023 года. У чым хараство такога спалучэння — акрамя разумення папулярнасці тых ці іншых пазіцый у грамадстве, мы атрымліваем уяўленне аб тым, як людзі аргументуюць гэтыя пазіцыі.

Такім чынам, паводле даных Chatham House, 

• у неабходнасці рэформаў у той ці іншай ступені ўпэўненыя 59% апытаных; 
• 26% не могуць выказаць сваё меркаванне па гэтым пытанні, 
• 12% кажуць, што рэформы «хутчэй не патрэбныя».

Даныя якаснага даследавання ў пэўным сэнсе пацвярджаюць такое размеркаванне адказаў. І даюць цікавае ўдакладненне адносна «тых, хто не здолелі адказаць» і праціўнікаў рэформаў. Нават калі ў першым набліжэнні рэспандэнт кажа, што ў цэлым і на персанальным узроўні, і ў краіне ў цэлым усё задавальняе і рэформы не вельмі патрэбныя, то пры разглядзе асаблівасцяў функцыянавання канкрэтных галін або сфер практычна заўсёды ўзнікае пэўны пералік прэтэнзій або пытанняў, якія патрабуюць рашэння. Выключэнні з гэтага правіла адзінкавыя. 

Акрамя таго, трэба ўлічваць і фактар негатыўнай афарбоўкі самога паняцце «рэформа». Як мінімум, дзякуючы зменам у сістэме адукацыі, якія вось ужо некалькі гадоў ідуць практычна ў фармаце «нон-стоп».

- Яна мяняецца занадта часта і занадта шмат, але чыста, каб памяняць... (жанчына, 47 гадоў, вышэйшая адукацыя, дзяржаўная арганізацыя)

Іншымі словамі, з аднаго боку, сапраўды ў грамадстве ёсць магутны запыт на змены, з другога боку, як пазіцыянаваць рэформы — вялікае пытанне.

Гэтае пытанне на самай справе мае некалькі вымярэнняў. Галоўным тут з'яўляецца, мабыць, выбар кірунку рэформаў — у бок узмацнення дзяржавы або, наадварот, раздзяржаўлення. Паводле Chatham House, за першую пазіцыю выказваюцца 7%, за другую – 13%. За «змешаную» пазіцыю (у розных сферах па-рознаму) выказаліся 59% і 21% — не здолелі адказаць.

Якія аргументы на карысць кожнай з гэтых пазіцый вылучалі рэспандэнты:

- Узмацненне дзяржавы — на яе карысць вылучаюцца аргументы, якія ўпіраюцца на неабходнасць захавання якой-ніякай, а стабільнасці. Такі аргумент спалучаецца з адсутнасцю веры ў магчымасць існавання як адказнага бізнесу, так і здольных кіраўнікоў на месцах без пастаяннага кантролю «зверху».

- Рэформы павінны ісці ў бок умацавання дзяржавы. Дзяржава дае пастаянную працу і пастаянную зарплату хай і невялікую, але хлеб з малаком заўсёды будзе. А прыватнік збанкрутаваў — і ўсё... вось калі будуць прыватнікі даваць нейкія гарантыі... (жанчына, 69 гадоў, вышэйшая адукацыя, на пенсіі)

Асобны «адмоўны» фактар — гэта страх страты эканамічнага суверэнітэту.

- Прыватны капітал у наш час больш замежны, расійскі або кітайскі. Гэтага б не хацелася. Нават каб праз падстаўнога беларускага чалавека можа выкупіць той, хто наогул не беларус і ў выніку ўсе нашы прадпрыемствы апынуцца незразумела чыімі... (жанчына, 40 гадоў, вышэйшая адукацыя, прыватная арганізацыя)

- раздзяржаўленне — на гэты конт выказваюцца думкі аб тым, што дыверсіфікацыя ўлады неабходная для развіцця рэгіёнаў, для ўліку рэальных спажывецкіх і грамадзянскіх патрэбаў, для вызвалення ініцыятывы як сярод чыноўнікаў, так і сярод бізнесменаў. А для гэтага неабходна развіццё адказнасці і ініцыятыўнасці, якія з'яўляюцца залогам развіцця і чалавека, і эканомікі, і грамадства:

- ...цяпер шмат перастрахоўваюцца ... (трэба) больш даць ім і адказнасці, і больш свабоды ў прыняцці рашэнняў. Гэта дасць імпульс да развіцця. (Мужчына, 21 год, студэнт)

- Калі ты ствараеш сваю справу, а не працуеш на дзядзьку, то ты сам нешта робіш, што ты хочаш, што ты ўмееш. Атрымліваецца, ты творца. (Мужчына, 47 гадоў, вышэйшая адукацыя, прыватная арганізацыя)

Ну і гэта проста ўрэшце выгадна:«Чым больш будзе прыватнага бізнесу, тым больш дзяржава зможа зарабіць грошай» (жанчына, 24 гады, вышэйшая адукацыя, дэкрэтны адпачынак).

Яшчэ адзін прынцыпова важны разварот — упадабаныя тэмпы рэформаў. На пытанне пра іх рэспандэнты Chatham House далі такія адказы: хуткія і маштабныя – 12%, паступовыя ва ўсіх сферах – 56%, кропкавыя ў асобных сферах – 21% (11% сказалі, што рэформы не патрэбныя).

Даныя глыбінных інтэрв'ю тлумачаць, чаму атрымліваецца так, што большая частка выказваецца за павольнасць і «паступовасць» рэформаў.

• Па-першае, сітуацыя складваецца так, што стан розных сфер і галін будзе патрабаваць рознага адносіны. Гэта значыць, нешта можна будзе паправіць трохі і хутка, а нешта запатрабуе доўгага фундаментальнага рэфармавання.

- ...дзесьці трэба хутка, а дзесьці шмат праблем, дзесьці трэба паглыбіцца і разабрацца. (Тэмп рэформаў) залежыць ад сферы. (Жанчына, 56 гадоў, вышэйшая адукацыя, дзяржаўная арганізацыя)

• Па-другое, «паступовасць» рэформаў закліканая дапамагчы па максімуму пазбегнуць памылак, звязаных са зменамі, якія праводзяцца. Рэформы павінны ісці так, каб адны змены рыхтавалі глебу для іншых, каб грамадства паспявала прывыкнуць да зменлівых умоваў.

- (Рэформы павінны быць) паступовымі. Тады будзе відаць які эфект і што адбываецца, каб не памыліцца. (Жанчына, 69 гадоў, сярэдняя спецыяльная адукацыя, на пенсіі)

• Па-трэцяе, некаторыя рэспандэнты лічаць, што адназначна будзе супраціў рэформам. Нават па гэтай прычыне хуткасць трансфармацыі ў розных сферах будзе свая.

- Божа, я нават не ведаю, як іх можна прымусіць... мне здаецца, чым хутчэй, тым лепш. Але ва ўсіх хутка не атрымаецца, ва ўсіх пойдзе па-рознаму. (Мужчына, 24 гады, сярэдняя спецыяльная адукацыя, прыватная арганізацыя)

Акрамя таго, хуткія рэформы небяспечныя тым, што прынясуць карысць не грамадству, а толькі «пэўным людзям».

Усе гэтыя меркаванні ў комплексе і прыводзяць да таго, што большасць лічыць, што змены трэба весці «паступова, але ўвесь час».

Я пакуль не буду рабіць далёка ідучых высноў і з гэтых даных, і з аналізу астатніх пытанняў глыбінных інтэрв'ю. Пакінем гэта для спецыяльнай прэзентацыі. Адзначу толькі, што агульнае ўражанне пра беларусаў як пра «памяркоўную» нацыю, якой трэба адразу добра падумаць, а толькі потым рабіць, у мяне толькі ўмацавалася.