Алесь Пушкін: «Мы прэцэдэнт для нашай краіны. Нас можна задзьмуць у адзін момант, як свечку»

Вечна жывы і радасны Алесь Пушкін з гарачым сэрцам прамаўляў пра роднае мястэчка Бобр, сваю каханую жонку і дзетак, пра свята 25 сакавіка. Ён заўважаў прыгожае і спрыяльнае нават там, дзе іншыя бачылі толькі цемру. У страшны дзень, калі сэрца творцы спынілася, звернемся да яго светлых словаў.

«Праз уласны боль спазнаваць гісторыю свайго народа»

Пра пачатак сваёй творчасці Алесь Пушкін распавёў у далёкім 2009 годзе журналістам украінскага выдання «Вголос»:

«Усё пачалося з таго, што я аднойчы, на канікулах, ляжаў на печы і чытаў пра Беларускую Народную Рэспубліку. Гэта мяне вельмі ўразіла, бо пра наш бел-чырвона-белы сцяг я даведаўся толькі ў 1988 годзе, а мне тады было ўжо 23 гады. Пасля арміі я ўжо нічога не баяўся, бо служыў у Афганістане.

Таму я вырашыў намаляваць беларускі сцяг і акрываўленую руку. Узяў 300 грамаў уласнай крыві. Канцэпцыя заключалася ў тым, каб толькі праз уласны боль спазнаваць гісторыю свайго народа. На палотнішча памерам 2 метры на 1, стандарт дзяржаўнага сцяга, я паклаў акрываўленую руку, а потым падняў палотнішча, пацякла кроў. Гэтая работа была прызнана самай смелай на першай незалежнай выставе часоў Перабудовы».

«Маё мастацтва — мастацтва жыцця.

Летась я паставіў 5 шпакоўняў і змог прастаяць толькі 42 хвіліны ў невялікім беларускім горадзе з бел-чырвона-белым сцягам, а што ўжо казаць пра Мінск.

У нейкай глухой вёсцы я прастаяў 42 хвіліны з двума сцягамі (Беларускага і Еўрасаюза) і 5 шпакоўнямі. Прыехалі дзве міліцэйскія машыны, на мяне надзелі кайданкі і павезлі ў пастарунак. Рашэннем суда мяне тады аштрафавалі на 400 долараў», — тлумачыў Алесь Пушкін беларускія рэаліі.

«Мы прэцэдэнт для нашай краіны, пасля раскулачвання, пасля сусветных войн, рэпрэсій. Нас можна задзьмуць у адзін момант, як свечку, мы лёгка можам знікнуць, як знікла шмат палітыкаў, як могуць у нашай краіне зрабіць з любым чалавекам. Так і нашая сям'я можа знікнуць», – казаў спадар Алесь у 2009-м.

«Я збіраюся жыць доўга…»

Сям’я — дом, дзеці, каханая жонка — былі для мастака галоўнай апорай, падмуркам.

«Чым больш старэйшым станаўлюся – мне 53 гады – думаю, што, калі б не сям’я, не мае дзеці, якіх у мяне чацвёра… Прызнанне як мастака – гэта такая эфімерная рэч. Ты можаш быць хвалёны, і будуць хлопаць табе, а потым ты ў самоце сядзіш з гэтымі мёртвымі карцінамі. А тут дзеткі жывыя радуюць поспехамі, жоначка пячэ піражкі. Вось сям’я. Дом. Супольнасць родных, блізкіх, якіх ты любіш», — разважаў Алесь Пушкін у эфіры «Еўрарадыё».

«Я збіраюся жыць доўга. Дзеткі мае любяць беларускую мову. Над хатай бел-чырвона-белы сцяг. Купалле, Каляды ладзім. Вось гэтымі стваральнымі рэчамі нам бы проста пажыць паболей, парадаваць людзей нейкімі творамі.

І тады пасля мяне нехта будзе святкаваць БНР. Можа быць нават і не мае дзеці, можа быць вучні з’явяцца ў Яніны Аляксандраўны [жонка Алеся – заўв. рэд.] у школе. Можа быць у бобрскай школе вучні ўбачаць, як я малюю, і нешта таксама захочуць маляваць. Узгадаюць, чаму дзядзя менавіта 25 сакавіка рабіў выставу», – так вызначаў сэнс свайго жыцця Алесь Пушкін ў эфіры «Радыё Свабоды» 10 гадоў таму.

Рэжым Лукашэнкі прыклаў шмат намаганняў для таго, каб суайчыннікі бачылі Алеся Пушкіна як дзівака, каб яго дзейнасць маргіналізавалася. Але гэта не надта цікавіла мастака, бо ён заўсёды верыў у сілу актыўнай меншасці.

«Адзін раз у год я раблю выставу, для свайго народа, у сваім мястэчку. У мінулым годзе, калі я пісаў карціну свабоды, было два хлопца, што прыехалі з Барысава і таксама дапамагалі мне маляваць. Іх мамы гатавалі нам ежу, насілі гарбату… А так збольшага толькі падыходзяць людзі, якія бачаць, што дзівак стаіць на плошчы, мажа гэтую карціну, пытаюцца, што гэта. Я кажу: «Сёння была абвешчаная Беларуская народная рэспубліка, памятаем, думаем пра гэта, і ў творчым плане нешта робім». Яны адыходзяць. Ні дырэктар школы, якая ідзе на працу, ні эліта мястэчка не падыходзяць да мяне. Я не ведаю, чаму. Можа праз тое, што заўсёды побач са мной дзяжурыць міліцэйская машына?».

«Ніколі не сумняваўся, што буду шчаслівы»

«Што да мяне, я ніколі не сумняваўся, што буду шчаслівы. Што паступлю ў Акадэмію. Што стану вядомым мастаком. У Віцебску, набываючы мальберт, сказаў: «Дайце мне мальберт і я праслаўлю гэты горад!» Вось такі быў самаўпэўнены, 24 гады мне было.

Чытаю свае дзённікі: там асноўная тэма – да таго, як ажаніўся, – тэма самоты. Самоты й непадзеленасці. Гэта было пытаньне №1, якое мяне хвалявала. Пасля шлюбу стала найперш хваляваць і мучыць іншае: так, я шчаслівы… але ці патрэбны я свайму народу – прынамсі там, дзе я жыву?

Шмат бывае цяжкіх дэпрэсіўных дзён, калі бачыш заняпад, співаньне людзей, якім не да мастацтва… І як цешыцца душа, калі які-небудзь чалавек, столяр, замаўляе напісаць партрэт сваёй жонкі і вешае яго з любасцю, пяшчотай і пры гэтым вялікай пашанай да мастака. Ці як, да прыкладу, пайшоў дачушцы пашпарт выпісваць, і начальнік аддзелу пашпартоў, маёр міліцыі, кажа: «Ну, Аляксандр Мікалаевіч, мы вас усё пасвім, усё арыштоўваем, а карцін вашых так і ня бачылі. Прынясіце хоць карціны, можа, купім». І я з задавальненнем прынёс ім карціны, і яны казалі: «Ну во, дзесяць гадоў мы вас пасвім, і ўсё даказваем, і на сутках вы ў нас сядзелі, а вось толькі цяпер убачылі вашыяработы». Мне было вельмі прыемна, што на-рэш-це мастак заўважаны, а ня проста чалавек, які стаіць у іх на ўліку ў кампутары як рэвалюцыянер, звадыяш і агент НАТА і ЦРУ». (Часопіс «Дзеяслоў», Гутарка Галіны Дубянецкай з Алесем Пушкіным)

«Я за проста любоў да мастацтва, праўды — выбраў сядзець у турме»

Алесь Пушкін быў затрыманы 30 сакавіка 2021 года. У партрэце беларускага антысавецкага партызана Яўгена Жыхара, які напісаў Пушкін, рэжым убачыў «здзяйсненне наўмысных дзеянняў, накіраваных на рэабілітацыю і апраўданне нацызму».

Вось што Алесь Пушкін пісаў з-за кратаў пра абвінавачванне:

«Пачынаць крымінальную справу супраць мастацкага твора і выказванняў, дакладна зафіксаваных журналістамі (маецца поўны відэазапіс адкрыцця выставы 19 сакавіка); хуткія асуджальныя і непраўдзівыя высновы экспертнай дзяржаўнай камісіі па экстрэмізме пры Гродзенскім аблвыканкаме ў складзе Вадзіма Хілюты і Сняжаны Сямернік (нібыта я экстрэміст і рэабілітую сваімі дзеяннямі і выказваннямі нацызм) — гэта і ёсць пераслед мяне з боку дзяржаўных інстытуцый цяперашняй улады за творчую дзейнасць, іншадумства, неабыякавае стаўленне да гісторыі свайго краю».

Паводле гэтага абсурднага абвінавачвання мастак быў асуджаны на 5 гадоў зняволення ў калоніі строгага рэжыму.

За кратамі Алесь Пушкін не страціў сваёй веры не толькі ў Бога, але і ў чалавека. У сваіх сукамерніках, бандытах, ён таксама стараўся заўважаць нешта чалавечае, і нагадаць ім пра гэта.

«...Малюю розных бедалаг, жулікаў, бандытаў, злодзеяў, вымагальнікаў, наркаманаў і раздаю ім, — пісаў з-за кратаў мастак. — І яны, дасылаючы гэтыя партрэты сваім родным, радуюцца».

Ён спадзяваўся, што на волі гэтыя людзі «раптам, убачыўшы на сцяне свой партрэт, што мастак маляваў іх добрымі, харошымі, прыгожымі людзьмі, вырашаць — да старога жыцця і былых грахоў вяртання няма! І завяжуць!».

А ў лісце да сябра, напісаным у лістападзе 2021 года, Алесь Пушкін пісаў пра сукамернікаў наступнае:

«Яны ўсур’ёз лічаць, што я збег ад жонкі, ад дзяцей — у турму схаваўся, бо надакучыла, і хачу быць ці то прэзідэнтам у будучыні, ці, на крайні выпадак, — хоць міністрам культуры РБ!!! Я ім падтакваю (дурасць — спрачацца, аднеквацца, казаць, што я за проста любоў да мастацтва, праўды — выбраў сядзець у турме — а не застаўся ў Кіеве, бо не павераць! Бо людзі ўсё больш прагматычныя, за грошы і наркотыкі сядзяць). Ну, і канвойныя ім падтакваюць, бо, маўляў, за кожны дзень тут, у вязніцы, капаюць грошыкі на швейцарскі рахунак!!! Таму ўсе зэкі хочуць быць у мяне вадзіцелямі, калі я стану міністрам культуры, ці хаця б целаахоўнікамі!».

У кастрычніку 2021 года Алесь Пушкін намаляваў за кратамі карціну, у якой перадаў, якім бачыць свята свайго вызвалення. 11 ліпеня 2023 года ён памёр у рэанімацыі, пад наглядам канваіраў.

Вечная памяць выбітнаму мастаку і сумленнаму чалавеку.