«Нам сорамна, што нас не білі»

Аня і Оля ўвесь час паўтараюць, як быццам апраўдваючыся: "Нас нават не білі". І тым не менш ўздрыгваюць ад рэзкіх гукаў, просяць патрымаць за руку падчас размовы і да гэтага часу плачуць, успамінаючы ноч у адным з сталічных РУУС. 

Дзяўчаты доўга разважалі, ці варта распавядаць сваю гісторыю ("мы не адчуваем сябе ў бяспецы ні хвіліны"), але ў выніку вырашылі, што пра гэта важна казаць.

"Я адразу паляцела ў нейкі астрал і чула гэтыя крыкі як быццам праз заслону"

— Ведаеце, я ніколі не магла зразумець, чаму маўчаць ахвяры згвалтавання, — кажа адна з гераінь. — А цяпер, напэўна, зразумела. Ты не можаш сабе ўявіць, што людзі, якія праз гэта не прайшлі, зразумеюць цябе. Але са мной была Оля, і яна перажывала тое ж самае. Значыць, гэта сапраўды было і я магу пра гэта расказаць.


11 жніўня сяброўкі расклейвалі ў сваім раёне ўлёткі аб мірных забастоўках (дзяўчаты паказваюць фота, якія пацвярджаюць іх словы пра змест аб'яваў. — заўв. рэд.).
— Перш чым рабіць гэта, мы перачыталі адпаведныя артыкулы заканадаўства, пераканаліся ў тым, што забастоўкі не супярэчаць Канстытуцыі. Мы былі ўпэўненыя, што не парушаем закон. Такія ўсе прадуманыя і юрыдычна падкаваныя, — сумна ўсміхаецца Оля.
Упэўненасць у законнасці сваіх дзеянняў і разуменні таго, што адбываецца пахіснулася, калі ззаду раздаўся крык: «Стаяць!».
— Мы дзіка спалохаліся, — дзеліцца Аня. — Я не ведаю, хто менавіта нас затрымліваў. Калі мы прасілі прадставіцца і растлумачыць, куды нас вядуць, адказвалі, што гэта не наша справа і мы самі ўсё хутка зразумеем. Нас пасадзілі ў легкавую машыну без апазнавальных знакаў і павезлі ў РУУС (гераіні тэксту паведамілі, у якое менавіта РУУС былі дастаўленыя, аднак папрасілі не паказваць гэта ў матэрыяле. — заўв. рэд.).
— Калі мы прыехалі, я па звычцы віталася з усімі супрацоўнікамі, якіх бачыла. Рэакцыя была такой «А ты культурная ці што?». Ну наогул, так. Са мной ніколі не адбывалася падобнага, і я нават не ўяўляла, што нас чакае. Працягвала весці сябе таксама, як у звычайным жыцці, а звычайнае жыццё скончылася, — успамінае Оля.



Дзяўчат прывялі ва ўнутраны дворык, і першае, што яны пачулі, — гэта "жудасныя крыкі, стогны, маленні спыніцца і такія ўздыхі перарывістыя, як быццам людзі ўжо задыхаюцца".
— Там быў хлопец са зламанымі рэбрамі, якому не дазвалялі нават прысесці. Калі ён стагнаў, пагражалі: "Яшчэ адзін гук — і табе канец". Я адразу паляцела ў нейкі астрал і чула гэтыя крыкі як быццам праз заслону, — кажа Оля. — Напэўна, псіхіка спрабавала сябе абараніць, таму што я ніколі не чула раней, як б'юць людзей. Такі гук ... як быццам дзеці крычаць. Старалася пераконваць сябе: "Не слухай. Засяродзьцеся на дыханні". Прыйшлі, падрыхтаваныя псіхатэрапеўтамі і ёгай дзяўчынкі ... з аднаго боку, гэта так па-дурному. А з другога, магчыма, у той момант гэта і дапамагала адчуваць сябе жывой.
— Білі хлопцаў, а нас — не, — пазначае Аня. — І, ведаеце, норма так зрушылася, што цяпер за гэта сорамна. Сорамна, што не білі. І нават дазвалялі часам папрысядаць, абняць адзін аднаго, каб стала цяплей. Увесь астатні час трэба было стаяць тварам да сцяны, падняўшы высока рукі і паставіўшы ногі на шырыню плячэй.
Холадна было так, што стукалі не толькі зубы, але і каленкі адна аб адну— са мной такога яшчэ не было.
І гэта мы былі ў швэдрах, а многія дзяўчынкі — у сукенках на тонкіх шлейках, у майках-алкагалічках. Я ўвесь час прасіла перадаць камусьці мой шалік, які ляжаў у заплечніку — не, нельга. І любое твае пытанне суправаджаецца крыкам, матам, зневажальнымі каментарамі. Ты адчуваеш сябе нікчэмнасцю.


— І нават сорамна папрасіцца ў туалет, — дадае Вольга. — У мяне былі месячныя, калі мяне затрымалі, і мне гэта было неабходна. Але было вельмі страшна, што пасля маёй просьбы мяне паставяць у цэнтр гэтага двара, распрануць і будуць з мяне кпіць. Я разумею, як гэта дзіка гучыць, але ў тых абставінах мне здавалася, што гэта цалкам можа здарыцца.
На практыцы ж Оліну просьбу аб прыбіральні проста доўгі час ігнаравалі, а калі яна нарэшце туды трапіла, убачыла, што справа дрэнная.
— Усё было ў крыві, рукі таксама. Памыць іх няма дзе, выцерці няма чым... я выйшла з кабінкі гэтага біятуалета, паміраючы ад сораму, у стане прастрацыі. Аня ўбачыла мой стан і ўзяла мяне за гэтую брудную руку. Прабачце (плача. — заўв. рэд.), я думала, што слёз ужо не засталося, а вось што…


Разумееце, я заўсёды старалася жыць так, каб развівацца: літаратура, духоўныя практыкі, падарожжы. Ты ўвесь час хочаш падняцца на ўзровень вышэй у маральным плане, а тут трапляеш у сітуацыю, дзе немагчыма задаволіць ніжэйшыя пункты ў пірамідзе патрэбаў. Дзе ты не чалавек. Дзе цябе спрабуюць зламаць усімі спосабамі: глядзі ў сцяну, хутка адказвай "так"на пытанне "усё зразумела?!", не смей падымаць галаву.
Гэта неверагодна зневажальна. Але разумець, што людзі жывуць па такіх законах з дня ў дзень, што для іх гэта норма, — яшчэ горш.

"Мару, каб ён адказаў па законе за тое, што рабіў"

Оле і Ані асабліва запомніліся дзве гісторыі людзей, якія апынуліся разам з імі ва ўнутраным дворыку ў тую ноч.
— Там быў дзядуля-палкоўнік, зусім сівы, — успамінае Оля. — Усю ноч мужчын білі па нагах і прымушалі прысядаць. Калі ты не мог, білі мацней. Яго таксама. Ён прасіў патэлефанаваць сыну, сказаць, што дома закрытыя сабакі. Сын жыве ў іншым горадзе, дзядуля баяўся, што пакуль ён даведаецца пра ўсё і даедзе, жывёлы памруць. Вельмі перажываў. А "злы амапавец" пачаў на яго гарлапаніць матам, маўляў, ты, дзед, зганьбіў пагоны, закрой рот. Палкоўнік гэты сказаў, што проста ішоў дадому, што нічога не зрабіў. А той у адказ: "Ты зганьбіў пагоны тым, што тут сядзіш". Гэта было страшна. Я бачыла чалавека, які не чуе, што яму кажуць, ён захлынаецца ад нянавісці і ўпэўнены, што ва ўсім мае рацыю.
Дзяўчынкі ўвесь час згадваюць пра "дрэннага амапаўца» і "добрага амапаўца", які "ўсё разумеў, але нічога не мог зрабіць".


— Адной з затрыманых жанчын было 52 гады, — распавядае Аня. — Яна плакала ўсю ноч, бо ёй не перастаючы тэлефанавала дачка. Прасіла адказаць ёй, сказаць, што мама жывая. "Злы амапавец" крычаў на яе: "Чо ты ходзіш па гэтых вуліцах! Я цябе навучу хадзіць па вуліцах! Сядзець дома трэба".
Ведаеце, я ўспамінаю гэта цяпер і разумею: у мяне не здарылася тады нервовага зрыву толькі таму, што я была з сяброўкай і гэта пакута неяк падзялілася на дваіх. А гэтая жанчына была зусім адна.
Праўда, другі, "добры амапавец" гэтага злога ад нас адганяў. Казаў: "Хопіць-хопіць, ідзі да мужыкоў".
Успамінаючы амапаўца, якога даводзілася "адганяць", Аня адмаўляе версію аб тым, што ён не мог даваць сабе рады ў сваіх дзеяннях. Дзяўчына кажа, што, па яе адчуваннях, чалавек разумеў, што ён робіць, і атрымліваў ад гэтага задавальненне.
— Ён упіваўся сваёй уладай. Былі фразы пра тое, што "я вашы (палавыя органы) у вузел завяжу", "цяпер вы зразумелі, што такое ўлада?", "зразумелі, што вы ніхто?».
Мне ўвесь час трэба было сабе нагадваць, што Бог глядзіць на мяне па-іншаму, што я чалавек.
Я верніца, і ведаю, што ў кожным павінен быць Божы вобраз. Хоць ледзь-ледзь, але нешта светлае ва ўсіх можна знайсці. Але ў гэтым чалавеку я не ўбачыла нічога светлага.
Мару, каб ён адказаў па законе за тое, што рабіў. Не таму што хачу адпомсціць за ўсё, што я чула. А таму што я ўбачыла, колькі ў ім зла, і ўяўляю, колькі пакут ён яшчэ прычыніць людзям. Я малюся аб тым, каб гэта зло спынілі.
Адзін раз я падняла на яго вочы. А гэта забаронена. Я запомніла гэты погляд назаўжды, ён быў вельмі страшным. І гэтая лютасць, з якой ён закрычаў: «Чо ты вылупілася на мяне?!"...Мне падалася дзіўнай такая рэакцыя на погляд дзяўчыны. Як быццам ён штосьці ўсё-ткі адчуў і таксама спалохаўся.

"У іх няма уяўленняў аб тым, што магчыма іншае жыццё. І яны не шукаюць гэтага іншага жыцця"

Аня прызнаецца, што, за выключэннем гэтага чалавека, спрабавала размаўляць з усімі супрацоўнікамі сілавых структур, якіх бачыла ў гэтую ноч. Пасля некалькіх спробаў наладзіць дыялог адчула, па ўласных словах, поўнае спусташэнне і бяссілле.
— Спачатку ў адказ на любую рэпліку я чула толькі крык: "тварам да сцяны". Але так як я не супраціўлялася і стаяла ўся ў слязах, а ім, мабыць, стала сумна, яны пачалі размаўляць.
І, разумееце, сілавікі вераць у тое, што яны нас абараняюць, што без іх дзеянняў краіна разваліцца.
— Напрыклад, яны распавядалі нейкую жудасную гісторыю пра таджыкаў, якія нібыта вартавалі дзяўчат у пад'ездах, адкрытых неабыякавымі жыхарамі дамоў для пратэстоўцаў. Ну, вартавалі і гвалтавалі, — успамінае Оля. — Кажуць: "Вы гэтага дамагаецеся? Вы хочаце, каб так заўсёды было?". Яны думаюць, што як "татачкі" ратуюць народ ад анархіі.


У іх настолькі зблытана чорнае і белае, што яны спачатку збіваюць хлопцаў, а потым падыходзяць да нас і з гонарам кажуць: "Вось бачыце, А вас мы не б'ем". Як быццам чакаюць хвалы і падзякі за гэта.
Ты слухаеш і не верыш у тое, што ў людзей сапраўды можа быць такое мысленне. Напэўна, калісьці іх паламалі, я веру, што яны маглі быць іншымі, проста так склаліся абставіны.
— Яшчэ яны вераць, што мы ненавідзім іх толькі за тое, што яны ў форме, і гатовыя забіць кожнага, дай нам волю, — кажа Аня. — Яны думаюць, што калі б не іх праца на мірных пратэстах, нас бы падарвалі да чарцей, а потым і ўсю краіну разнеслі. Агрэсіі — мора.
І мы з Оляй, зараваныя ў хлам, спрабавалі тлумачыць ім, што гэта няпраўда. Казалі: "Вы ж бачыце, хто мы. Звычайныя дзяўчыны. Мы проста хочам сумленных выбараў. Чаму нас настройваюць адзін супраць аднаго?"
Яны ўпэўненыя, што мы бачым адзін бок медаля, а яны — два. Яны вераць, што намі маніпулююць, што нам даюць заданні "з Захаду", што нам плацяць. Вельмі смяяліся з таго, што "нас кінула наша Ціханоўская".
Такі абсурд…


Толькі пасля таго, як я пачынала казаць пра, мабыць, зразумелыя ім рэчы, агрэсія і крыкі сціхалі. Я казала пра іх саміх: "Паглядзіце, як працуе ваша сістэма. Як вы нагінаеце адзін аднаго! У вас жа ўсё пабудавана на агрэсіі і страху. Хіба вы хочаце так жыць заўсёды?". Казала пра каронавірус: "Паглядзіце, што адбываецца ў ахове здароўя: якой была рэакцыя ўлады на кавід, колькі людзей захварэла з-за таго, што сітуацыю пусцілі на самацёк. У маёй мамы была двухбаковая пнеўманія, тэмпература, знікла нюх. Але яна вымушаная была схлусіць, што стала кантактам першага ўзроўню, каб ёй зрабілі тэст і прызначылі нармальнае лячэнне, а да гэтага ад яе проста адмахваліся".
Вось тут яны прыціхлі, сталі слухаць і спынілі нас прэсаваць. Мабыць, у кожнага ёсць родныя, сябры, якіх гэта закранула.
Але як толькі размова вяртаецца да дзяржаўнага ладу, да соцыуму — усё зноў заходзіць у тупік.
Нават "добры амапавец" сказаў, што сістэма можа працаваць толькі так: на грошах, сіле, знявазе адзін аднаго. Кажа: "Я ні за каго. Але я выбраў такую працу, і тут ужо нічога не зменіш. Калі я паспрабую што-небудзь зрабіць, будзе трыбунал".
Спрабавала распавядаць пра ініцыятывы АйЦі-сферы, пра тое, што можна атрымаць новыя навыкі і фінансавую падтрымку, калі пойдзеш з структуры... не вераць. Сказалі, што айцішнікаў вельмі мала, і грошай у любым выпадку на ўсіх не хопіць.
У іх няма уяўленняў аб тым, што магчымае іншае жыццё. І яны не шукаюць гэтага іншага жыцця. Глядзяць на цябе як на дзяўчынку ў ружовых акулярах, якая распавядае пра свет, сяброўства, жуйку, а сама дурніца дурніцай.

"Толькі дайшоўшы да краю, мы змаглі згуртавацца, адчуць чужы боль"

На раніцу дзяўчат чакала падпісанне пратакола, якое праходзіла ў своеасаблівай форме:
— Нас усіх зганялі падпісваць паперы на каленях. Гэта, напэўна, якісьці развітальны рытуал прыніжэння, — дзеліцца Аня. — Прачытаць яго толкам не даюць, але я мімаходам убачыла, што выкрыквала лозунгі, паводзіла сябе буйна. Я чытала гэты жах і залівалася слязьмі. Казала, што не магу такое падпісаць, таму што ўсё гэта няпраўда. А "добры амапавец" сказаў: "Не пагаршай, калі ласка, проста падпішы, так будзе лепш".
Ты падпісваеш, разумеючы, што больш наогул не ўплываеш на свой лёс, ты — справа выпадку. Ты ніхто.
Паралельна ператрэсваюць твае рэчы, і гэта асобная гісторыя. Адтуль выпала дзве кніжкі: адна мяне моцна падвяла, а другая — выратавала. Спачатку яны ўбачылі нататнік, у якім быў распісаны спіс спраў на тыдзень. Сярод іншага было напісана — meeting. Памятаю, што я мела на ўвазе відэасазвон па працы, але што тут пачалося…

Зноў крыкі... што я арганізатар пратэстаў, што я прафесійная забастоўшчыца, што я трапілася…
У гэты струмень мацюкоў немагчыма было слова ўставіць. Ды і зразумела, што іх ужо не разупэўніць. Думала, мяне асудзяць да тэрміну па якім-небудзь крымінальным артыкуле.

Але, на шчасце, яны адцягнуліся, таму што знайшлі ў заплечніку Новы Запавет, і гэта іх вельмі здзівіла. Спыталі, навошта ён мне.
Я сказала, што верніца.
І яны былі так здзіўлены, што забыліся пра "мітынг". Я ім распавяла пра 10 запаведзяў — яны з усімі пагадзіліся. Сказалі: "У гэтым нешта ёсць".
Без каментароў. (Усміхацца.)
Дзяўчаты ўспамінаюць яшчэ адзін момант, які шакаваў іх перад выхадам з РУУС:
— Аню выпусцілі першай, а яна папрасіла пачакаць мяне, — кажа Оля. — Яе спыталі, якое ў мяне прозвішча. І аказалася, што ў спісах мяне проста няма. Пайшлі правяраць асабіста…
Я не ведаю, што было б, калі б Ані не было побач і яна не задала гэтае пытанне. Не хачу будаваць здагадкі. Але гэта страшна, што пра цябе могуць проста забыцца. Што сістэмы няма, што ніякія правілы і законы не працуюць.
Дзяўчынкі прызнаюцца, што, калі выйшлі, расплакаліся.
Аня — адразу ж: "Ад шчасця зрабіць тры крокі ў бок, таму што табе гэтага хочацца. А потым ад жаху, што цяпер мяне радуюць такія вось рэчы". (Усміхацца.)
Оля — пазней.
Калі ўбачыла бацькоў і ўявіла, што на месцы любога з мужчын, якіх збівалі ў гэтую ноч, мог аказацца яе бацька.
Дзяўчынкі прызнаюцца, што сядзяць на антыдэпрэсантах і спяць толькі дзякуючы таблеткам. Калі яны чуюць, што хтосьці глядзіць відэа, дзе гучыць "голас з рупара", усё ўнутры замірае, "хочацца зачыніць дзверы на ўсе замкі і завесіць вокны". На жаночыя маршы глядзяць жахам — ад таго, што дзяўчынкі "як белыя мішэні", іх "у любы момант могуць схапіць і зрабіць з імі ўсё што заўгодна". Хадзіць у адзіночку ім страшна. Калі бачаць чалавека ў форме, пераходзяць на другі бок вуліцы, паўтараючы пра сябе: "Усё будзе добра, усё будзе добра". Гэта Оля. Аня яшчэ моліцца.
На пытанне, ці не змяніла гэтая гісторыя яе адносін з верай, яна адказвае з упэўненасцю:
— Не, вядома. Гэта толькі здаецца, напэўна, што Бог заплюшчвае вочы на ўвесь гэты жах. Калі так, то толькі таму, што мы самі доўга заплюшчвалі вочы на беззаконне, што мы дапускалі гэта па адносінах да іншых. І толькі дайшоўшы да краю, мы змаглі згуртавацца, адчуць чужы боль. Стаць не тымі беларусамі, у якіх вывучаная бездапаможнасць, а тымі, якія хочуць "людзьмі звацца".
Так, гэта балюча і складана, але, на жаль, толькі гэты ўзровень пакут змог нас абудзіць. Да гэтага ж быў дзікі індывідуалізм: кожны сам за сябе, лішні раз не ўсміхнецца, лішні раз не пашкадуе нікога — самому дрэнна. І я бачу волю Бога ў тым, што ў нас з'явіўся шанец стаць іншымі.
Гэта выключна мая тэорыя, але я думаю, гэта адбываецца з намі яшчэ і таму, што ў свой час мы не пакаяліся за Курапаты. Не асудзілі гэта публічна, не прызналі гэты боль. Не зрабілі працу над памылкамі — і вось вынік. Але цяпер можна ўсё прызнаць, выправіць і жыць інакш.


— І ў мяне ёсць адчуванне, што гэта магчыма, — дадае Вольга. — Мы як быццам выходзім з залежных адносін з уладай, забываем аб тым, што хтосьці нам штосьці павінен, і ўсяго дамагаемся самі. Аб'ядноўваемся, падтрымліваем і натхняем адзін аднаго.
Гэта дапамагае трымацца на плаву і верыць у тое, што перажытае было дадзена нам не проста так.
Многія з нашых знаёмых казалі пасля гэтага: "Дзяўчынкі, вы такія моцныя". Я спачатку не разумела, у чым сіла. А потым заўважыла яе — спачатку ў Ані, потым у сабе, потым ва ўсіх беларусах. Сіла ў тым, што ў любой сітуацыі мы можам думаць аб чымсьці, акрамя ўласнага болю. Мы можам знаходзіць дабро, святло і сэнс там, дзе іх, здавалася б, і быць не можа.
Паводле tut.by