«Прывыклі верыць тэлевізару». Як беларусы пераконваюць сваякоў, якія падтрымлівалі Расію ў вайне
Пасля пачатку вайны ва Украіне погляды на тое, што адбываецца, у некаторых беларускіх сем'ях падзяліліся. Рознагалоссі прывялі да сварак паміж дзецьмі і бацькамі, жонкамі і мужамі. «Л*стэрка» пагутарыла з тымі, каму за год вайны ўдалося пераканаць блізкіх, якія першапачаткова падтрымлівалі Расію.
Фота aa.com.tr
«Так любіла Пуціна, так адэкватна разважаў»
Мінчанін Максім пасля пачатку вайны ў Украіне сутыкнуўся з тым, што яго самыя родныя людзі падтрымалі Расію. Яму 27 гадоў, бацькам — па 50, дзядулі і бабулі — 75. З блізкімі ён вырашыў не спрачацца на падвышаных танах, а акуратна дэманстраваць ім факты пра тое, што ж насамрэч адбываецца.
— Пераконваў спачатку бабулю і дзядулю. У самым пачатку
вайны было шмат відэа з першымі палоннымі. Паказаў ёй адно з такіх відэа, а
палонны апынуўся яе земляком. Гэта вярнула яе ў тое, што ўсё гэта рэальна
адбываецца, спачатку яна не верыла наогул, — тлумачыць мужчына. — Паралельна 24
лютага мне, як афіцэру запасу пасля вайсковай кафедры, прыйшла позва ў
ваенкамат. Я прапанаваў прадставіць мяне на месца яе земляка. Далей былі
дыскурсы ад 2014 года: выбудоўванне падзей у лагічны ланцужок. Прыйшлі да
простага: хто ўсё гэта пачаў?
У размовах з дзядулем Максім таксама звяртаў увагу на тое,
што супраць Расіі цяпер увесь свет і яна напала на Украіну першай. Суразмоўца прызнаецца, бабуля з дзядулем у прынцыпе з ім не спрачаліся і з
часам прызналі яго правату: «Ну, маладыя ж больш пагружаныя ў падзеі».
— Калі знайшлі вінаватага, бабуля сказала: «Я так любіла
Пуціна, ён так разумна і адэкватна разважаў заўсёды, не тое, што наш. А цяпер
страшна падумаць, да чаго гэта ўсё прывядзе». Заставалася толькі дадаць ад
сябе, да чаго, — кажа Максім. — А з дзядулем я нават паспрачаўся, што Херсон
першым назад «адціснуць». І проста па ходзе падзей заставалася нагадваць, што «я ж казаў», «бачыш, як усё лагічна, калі абапіраешся на факты, а не на
меркаванне з тэлевізара».
А вось размовы з бацькамі ў суразмоўцы апынуліся
больш напружанымі. Максім прызнаецца, што чуў ад іх «страшныя фразы».
Напрыклад, калі хлопцу прыйшла позва ў ваенкамат і былі асцярогі аб тым, што
яго прызавуць на ваенныя зборы на мяжу з Украінай.
— Мама казала: «І пойдзеш! Шанцаў быць уцягнутымі ў
вайну ў нас няма, нікому мы там не патрэбныя. Нешта выпадковае можа прыляцець?
Нічога страшнага». Я быў у шоку, таму сышоў думаць, як пачаць размову
зноўку, — тлумачыць суразмоўца. — Я пагугліў дакладныя вызначэнні слоў
«нацыяналізм», «нацызм» і «фашызм». А затым пачаў задаваць пытанні: вы любіце
сваю краіну? Гатовыя працаваць у ёй, каб прыносіць ёй карысць, плаціць падаткі,
каб потым вашыя дзеці жылі тут шчасліва? Калі за мяжой сустрэнеце беларуса, то
ён ваш родны чалавек практычна? На ўсе пытанні былі сцвярджальныя адказы.
Сказаў ім: «Значыць, вы нацыяналісты!»
Пасля асваення «тэорыі» Максіму стала прасцей паказваць
родным якія-небудзь навіны, якія даказваюць дачыненне Расіі да злачынстваў.
Напрыклад, яны паглядзелі расследавання пра Бучу і Ірпень.
— Таксама бацьку ўразіла расследаванне пра збіты «Боінг», яны даведаліся, хто такі Гіркін і чым ён займаўся раней. Вывучылі падрабязнасці пакта Молатава — Рыбентропа па відэа
блогера Максіма Каца, — пералічвае суразмоўца. — Такім чынам, паступова яны
даведваліся для сябе новыя факты з мінулага і аб сітуацыі ва Украіне з 2014-га
года. Пераносілі гэта ўсё на цяперашнія навіны і ўспрымалі іх ужо крыху
па-іншаму. Тут таксама спрацавала тое, што я першапачаткова ім даваў некаторыя
прагнозы — і яны спраўджваліся.
Максім кажа, што ягоны бацька дагэтуль падпісаны на
расійскага прапагандыста Уладзіміра Салаўёва і «z-каналы», але гэтыя крыніцы
для яго паступова губляюць сваю надзейнасць. І мама, і тата папрасілі ў яго
спасылкі, дзе можна «атрымліваць інфармацыю з усіх бакоў». Па словах мужчыны,
гэта спрацавала:
— У іх проста звычка, што па тэлевізары — праўда, таму што ўсё
жыццё гэта была адзіная крыніца інфармацыі. Я б не сказаў нават, што гэта
беларускае тэлебачанне, я яго дома вельмі рэдка бачыў. Гэта расійскія каналы з
большага, якія ўмеюць узяць навіну, вырваць з яе кантэкст і паднесці як факт,
зручны ім. Эмацыйна паднесена і ўсё, далей можна не разбірацца.
«Выпадковасці з жыцця, якія прывялі да адрыньвання
вайны»
Яшчэ аднаму суразмоўцу, Арцёму з Мінска, пераконваць пасля пачатку вайны ва Украіне прыйшлося блізкіх сваякоў з Маладзечна. Мужчыну 37 гадоў, яго дзядзьку — 66, а цётцы — 67. Пачынаючы з 24 лютага 2022 года, у сям'і паўсталі сур'ёзныя рознагалоссі.
— У Маладзечне жыве сям'я роднай сястры бацькі. Мы моцна
зблізіліся пасля таго, як мой бацька загінуў у 2020 годзе, — тлумачыць Арцём. — Першапачаткова сваякі падтрымалі вайну. Паўплывала на гэта, думаю, у цэлым,
жыццё і асяроддзе. Яны працуюць у будаўнічай сферы і ім даводзілася ездзіць у
Расію на заробкі, бо ў Беларусі складана было нешта знайсці. Таму заўсёды былі
довады, што ў Маскве, Піцеры, нават у Смаленску «ўсё вельмі добра жывуць». Яшчэ
мне здаецца, адбіваецца савецкае выхаванне. Звычка, што Масква — «цэнтр прыняцця
рашэнняў», калі можна так выказацца.
На зносіны з сваякамі, успамінае Арцём, паўплывала тое, што ва ўкраінскай Бучы прапалі без вестак яго траюрадны брат і 10-гадовы пляменнік.
Гэтая сітуацыя дазволіла пераканаць прарасійскіх блізкіх, што вайна — зло, а
потым паступова, што Расія — агрэсар.
— Аргументацыя ішла цяжка. Абмяркоўвалі, што дзеці не
павінны пакутаваць і тым больш паміраць з-за нейкага намеру старонніх людзей.
Праз некаторы час з'явіліся кадры з Бучы і Ірпеня. Натуральна, гэта ўсё было названа «фэйкамі».
Але падрабязнасцяў друкавалася ўсё больш і больш — фота, відэа, гісторыі, —
распавядае мінчук.
— Пазней на розных рэсурсах у касмічных маштабах сталі
з'яўляцца паведамленні аб продажы бытавой тэхнікі і электронікі, — працягвае суразмоўца. — Хтосьці з калегаў цёткі купіў тэлефон, а там былі фоткі з
адпачынку сям'і на фоне сцяга Украіны. І так адно за іншым і прывяло да
адрыньванню гэтай вайны. Проста выпадковасці з жыцця, па якіх, калі звяртаць на
іх увагу, стала зразумела — з тэлевізара хлусяць.
Праз чатыры месяцы зніклыя ў Бучы родныя Арцёма выйшлі на
сувязь з Польшчы і самі распавялі пра тое, што бачылі і як ездзілі па сховішчах
у Паўднёва-Заходняй Украіне.
«Давялося перапыніць усе кантакты з бацькамі»
Анастасія за дзевяць месяцаў да пачатку вайны пераехала ва Украіну да свайго мужа. Першыя пасля 24 лютага гутаркі з бацькамі (ім 51 і 59 гадоў) дзяўчына апісвае фразай «поўная прапаганда мозгу»:
— У тэлефонных размовах з мамай і татам праслізгвалі фразы
«ні на каго не нападалі» або «абстрэльваюць толькі вайсковую інфраструктуру».
Асабліва дзіка гэта было чуць, калі ў нас над галавой літаральна працавала СПА
па ракетах! Не паверыце, але і пра «баявых камароў» таксама я чула.
Анастасія кажа, што цягам шасці тыдняў яна спрабавала
пераканаць сваіх бацькоў, але ўсё было беспаспяхова. Нават нягледзячы на тое, што
сама яна працягвала знаходзіцца ва Украіне і бачыла тое, што адбываецца на свае
вочы.
— Пасля гэтага зносіны стала невыносным. Я жыву ў гэтых «навінах», чаму яны вераць прапагандзе, а не мне? Прыйшлося
перапыніць усе кантакты з бацькамі. Анігіліравала іх у сваёй свядомасці,
паколькі не змагла прыняць іх пазіцыю і падтрымку вайны. Фраза «Я падтрымліваю
вайну» для мяне гучыць як прысуд для асобы, — успамінае суразмоўніца.
Да канца студзеня 2023 года Анастасія з бацькамі не мела
зносіны. Аднавіць кантакт прымусіла бяда — сур'ёзна захварэў яе бацька. У гутарцы
з бацькамі дзяўчына зразумела, што праз год іх пазіцыя кардынальна змянілася.
— Быццам марок спаў. Яны нават прыносілі мне прабачэнні.
Мама за гэта ўвесь час перажыла нервовы зрыў і перадала словы майго бацькі:
«Калі б можна было вырваць сэрца і спыніць гэтым вайну — я б гэта зрабіў».
Зараз падтрымліваем адносіны, хоць і трохі прахалодныя. Асадачак у мяне яшчэ
застаўся, — кажа суразмоўца.
Дзяўчына можа толькі здагадвацца, што змяніла іх меркаванне.
Не выключае, што гэта звязана з яе прынцыповай пазіцыяй або з зносінамі са
сваякамі, якія жывуць за мяжой:
— Навіны яны і раней атрымлівалі з розных крыніц, проста
глядзелі на іх праз прызму прапаганды. Казалі, што «на вайне ўсё хлусяць», «такога быць не магло» і праславутае «гэта ўсё фэйкі». Я думаю, каб паверыць
у праўду, яе трэба спачатку прыняць. Яны мне пачыналі верыць у размове, але
роўна да таго моманту, пакуль не пакладуць слухаўку. Потым пачынаюць умешвацца
ў свядомасць прапагандысцкія СМІ, асяроддзе вакол, уласнае меркаванне,
сфармаванае за гады.