Невядомая вайна

У 1812 годзе, калі Напалеон прыйшоў у Расію, Вялікабрытанія са сваімі канадскімі калоніямі і маладыя Злучаныя Штаты Амерыкі высвятлялі адносіны. Праз 200 гадоў былыя праціўнікі спрабуюць зразумець сэнс тых падзей.



У 1812 годзе, калі Напалеон прыйшоў у Расію, Вялікабрытанія са сваімі канадскімі калоніямі і маладыя Злучаныя Штаты Амерыкі высвятлялі адносіны. Праз 200 гадоў былыя праціўнікі спрабуюць зразумець сэнс тых падзей.

(ПОМНІК ЗАГІНУЛЫМ КАНАДЦАМ
Амерыканцы маюць намер зрабіць сяброўскі жэст у адносінах да Канады. Улады Нью-Ёрка абвясцілі пра будучае ўсталяванне манумента ў гонар канадцаў і брытанцаў, што загінулі на вайне 1812 года, то бок у бітве супраць амерыканцаў. Манумент будзе ўсталяваны на тэрыторыі the Sackets Harbor Battlefield Historic Site. Тут, на ўсходнім беразе возера Антарыа, у маі 1813 года адбылася бойка паміж брытанска-канадскімі падраздзяленнямі і амерыканцамі, што абаранялі верф. Загінулі каля трыццаці брытанскіх салдат і канадскіх апалчэнцаў. Помнік плануецца адкрыць да 200-годдзя гэтай падзе)

Вайна, якая пачалася 18 чэрвеня 1812 года з ініцыятывы Вашынгтона, цягнулася тры гады і нікому не прынесла перамогі. Яна прадстаўляла сабой бясконцую серыю сутычак паміж каланістамі і індзейцамі, якія падтрымлівалі Англію, плюс рэйды па тылах. Так, янкі прарваліся па вадзе ў форт Йoрк (цяперашні Таронта), спалілі яго, але вымушаны былі пасля адступіць. У адказ брытанскі экспедыцыйны корпус прарваўся да Вашынгтона і спаліў амерыканскую сталіцу.
Мірная дамова, падпісаная ў Генце, пакінула практычна ўсё такім, як было да вайны. Хаця ў фінале амерыканцы перахапілі стратэгічную ініцыятыву, адбіўшы дэсант англічан на Новы Арлеан. У янкі быў патэнцыял развіць поспех, аднак тут з-за акіяну нечакана прыйшла дэпеша, што ў Генце падпісана мірнае пагадненне, прычым яшчэ 2 тыдні таму. Вось так з-за праблем з дастаўкай карэспандэнцыі брытанцы і амерыканцы яшчэ нейкі час забівалі адзін аднаго.
Магчыма, з-за таго, што вынікі вайны не прывялі да заўважных зменаў на мапе, кампанія 1812-га больш вядомая дзякуючы розным кур’ёзам. Напрыклад, пасля таго, як брытанцы спалілі рэзідэнцыю прэзідэнта ЗША, амерыканцы хутка пафарбавалі белай фарбай рэшту будынка. З таго часу Белы дом і завецца “белым. Гісторыя пра падпал Белага дома ўключае яшчэ адзін гістарычны анекдот. Калі ў рэзідэнцыю амерыканскага гаранта прыбылі брытанскія войскі, яны перш за ўсё з’елі вячэру, якую зрабіла першая лэдзі (на той момант яна ўжо збегла з Вашынгтону). І толькі задаволіўшы страўнік брытанцы падпалілі жыллё прэзідэнта ЗША.
Кур’ёзным з пункту гледжання сучаснай міжнароднай палітыкі выглядае і адна з фармальных прычын канфлікту. Вашынгтону не падабалася, што англічане прымусова вербавалі амерыканцаў у свой вайсковы флот. Да пачатку вайны тыя захапілі, па сцвярджэнні тагачаснага амерыканскага прэзідэнта Мэдзісана, звыш шасці тысяч маракоў, якія на самай справе лічылі сябе амерыканцамі. Нават калі вярбоўка ў брытанскія маракі мела такі маштаб, сапраўдныя прычыны вайны былі, безумоўна, іншыя. Вашынгтон папросту хацеў скарыстацца спрыяльным часам, пакуль Лондан цалкам быў заняты праблемай Напалеона, каб захапіць Канаду.
Так ці інакш, вайна 1812-га застаецца малавядомай не толькі ў нас, аднак нават у ЗША. Зараз для 30 працэнтаў амерыканцаў галоўным дасягненнем той вайны стала з’яўленне ў ЗША свайго гімну “Star-Spangled Banner (“Абсыпаны зоркамі сцяг). Фрэнсіс Скот Кі напісаў гэту ўрачыстую песню, уражаны баталіяй, падчас якой брытанскія караблі з мора абстрэльвалі Форт Макгенры поруч з Балтымарам.
Такі дылетантызм суайчыннікаў вельмі не падабаецца амерыканскім гісторыкам. Яны спрабуюць трактаваць вайну як другі важны этап вайны за незалежнасць. Вядома, што пасля стварэння ЗША ў брытанскіх палітыкаў існаваў вялікі комплекс наконт таго, што Штаты — памылка каланіяльнай палітыкі. Спадзяваліся, што 13-ці калоніям хутка надакучыць гульня ў незалежнасць, і яны самі вернуцца ў Брытанскую карону. Пасля вайны 1812 года ўсе імперскія ілюзіі зніклі.
У сваю чаргу, вайна аказалася вельмі важнай для ЗША, паколькі яна аб’яднала краіну. Амерыканцы змаглі стрымаць націск больш моцнага войска брытанцаў, яшчэ раз даказаўшы сваё права на незалежнасць.
Аднак такая школа гістарыяграфіі не вельмі папулярная. Па меркаванні некаторых гісторыкаў, амерыканцы не надаюць такога значэння вайне 1812-га года, таму што для іх больш важная іншая падзея — Вайна за незалежнасць.
Гэта дастаткова дзіўна, паколькі менавіта вайна 1812-га дала Штатам Эндру Джэксана — сёмага прэзідэнта ЗША, выява якога змешчаная на купюры ў 20 баксаў. Дзякуючы сваім по­дзвігам на палях вайны Джэксан праклаў сабе шлях у Белы дом. Прынамсі французскі палітычны дзеяч Алексіс дэ Таквіль, аўтар гісторыка-палітычнага трактата “Дэмакратыя ў Амерыцы, які называюць “адначасова лепшай кнігай пра дэмакратыю і лепшай кнігай пра Амерыку, пісаў пра тое, што перамогай на выбарах прэзідэнта Джэксан абавязаны кампаніі 1812-га года. Яшчэ Джэксан увайшоў у гісторыю як заснавальнік Дэмакратычнай партыі ЗША.
А вось на тым беразе Вялікіх Азёр, якія з’яўляюцца натуральнай мяжой ЗША і Канады, да вайны 1812 года ставяцца больш паважна. Больш паловы канадцаў — 54% апытаных — лічаць, што галоўным вынікам вайны стала здольнасць каланістаў даць адпор агрэсарам. Вайна разглядаецца як важны этап стварэння канадскай нацыі.
Нядзіўна, што цяпер у Атаве знайшлося шмат палітыкаў, якія намагаюцца ўзняць рэйтынг з дапамогай патрыятычных фраз. Так, федэральны ўрад вырашыў выдзеліць на святкаванне юбілею 28 мільёнаў канадскіх долараў. Як толькі лічбу агучылі, апазіцыя атакавала кабінет, сцвярджаючы, што ў часы крызісу бюджэтныя грошы можна накіраваць на больш патрэбныя рэчы. А апазіцыйная канадская партыя зялёных увогуле кажа, што ўрад не мае права называць сябе патрыятычным пасля таго, як нядаўна дазволіў паліцэйскім агентам ЗША праводзіць следчыя мерапрыемствы на тэрыторыі Канады, не інфармуючы мясцовыя ўлады.
Дасталася з-за юбілею і Беламу дому. Ні для каго не сакрэт тое, што большасць індзейскіх плямён у час вайны змагалася пад штандарамі Вялікабрытаніі. Гэта ў выніку прывяло да іх прымусовай дэпартацыі на захад. Індзейскія асацыяцыі ўжо зараз рыхтуюцца да розных мерапрыемстваў, якія павінны нагадаць адміністрацыі пра генацыд абарыгенаў.
Можна не сумнявацца, што юбілей стане нагодай для дэбатаў наконт імперскай прыроды амерыканскай дзяржавы. У час дэбатаў напярэдадні вайны 1812 года фракцыя “ястрабаў у амерыканскім кангрэсе прыдумала шмат прычын для агрэсіі супраць Вялікабрытаніі. “Стваральнік свету вызначыў нашай мяжой на поўдні Мексіканскі заліў, а на поўначы — вобласць вечнага холаду, — казаў адзін з прыхільнікаў інтэрвенцыі ў Канаду. Гэтыя канцэпты пазней былі ўзятыя на ўзбраенне прыхільнікамі экспансіі ЗША ў рэгіёне.
Аднак найбольш спрэчак, калі меркаваць па інтэрнэту, будзе тычыцца пытання — хто ж перамог 200 гадоў таму?
Амерыканцы сцвярджаюць, што тытул пераможцаў нале­жыць ім. Мала таго, што янкі некалькі разоў разбілі індзейцаў і брытанцаў, як, напрыклад, пад Новым Арлеанам, дзе было забіта дзве тысячы брытанцаў, у той час як амерыканцы ў той бойцы страцілі ўсяго 20 чалавек. ЗША, маючы флот з 16 караблёў, здолелі супрацьстаяць каралеўскаму флоту Яе Вялікасці, які налічваў 600 адзінак. На рахунку амерыканскіх маракоў шэраг значных перамог.
Канадцы і брытанцы не могуць прыняць такія аргументы. Хаця б таму, што ініцыятарамі мірнай дамовы быў якраз амерыканскі бок. Плюс цалкам праваліўся амерыканскі план захопу Канады. Ну і, нарэшце, што ні кажы, а сталіца ворага Вашынгтон была спалена. Увогуле, гэта была першая і апошняя вайна, калі нага замежнага жаўнера ступала на зямлю Злучаных Штатаў.
Пры ўсіх эмоцыях, відавочна, што наўрад ці яны выйдуць за межы этыкі. Канадцы, англічане і амерыканцы 18 чэрвеня папросту адсвяткуюць важную дату сваёй гісторыі. Застаецца пажадаць, каб у падобнай сяброўскай атмасферы быў адсвяткаваны ўвосень і юбілей паходу Напалеона на Маскву. Ужо зараз славянафільскія выданні намагаюцца надаць вайне 1812-га года актуальнае гучанне, трактуючы яе як эпізод вечнай бясконцай вайны Захаду і славянскага свету.