Адысея Аркадзя Нафрановіча

У інтэрнэце набіраю па-беларуску «Аркадзь Нафрановіч» — адразу высвечваюцца словы падказкі: біяграфія, вершы, проза, публіцыстыка. Як бачна, імя таленавітага майстра слова, вясковага настаўніка з вёскі Камаі, добра вядома не толькі аматарам паэзіі на яго малой радзіме, на Пастаўшчыне і Мядзельшчыне, але і карыстальнікам у сусветным сеціве.



У выдавецтве «Кнігазабор» выйшла ў свет кніга «Выбранае», у якую ўвайшло ўсё лепшае, што стварыў Аркадзь Нафрановіч за апошнія 15 гадоў творчай працы. Яна змяшчае такія раздзелы, як паэзія, проза (аповесць «Мая адысея»), публіцыстыка і крытыка, гумар. Трэба адзначыць, што ўсё напісанае створана не прафесійным пісьменнікам, а настаўнікам, які больш за 30 гадоў адпрацаваў у вясковай школе, і жыццёвы шлях якога нагадвае сапраўдную адысею.
Нарадзіўся Аркадзь Нафрановіч 24 красавіка 1936 года на Мядзельшчыне, у вёсцы Юшкавічы, у звычайнай сялянскай сям’і. Бацька паэта, Іосіф Ільіч, быў майстар на ўсе рукі: будаваў хаты, шыў боты. Маці, Стэфаніда Васільеўна (у дзявоцтве Дзеравянка) нарадзілася на Пастаўшчыне, вучылася ў адным класе з беларускім паэтам Уладзімірам Дубоўкам.
Маленства Аркадзя прайшло пад уздзеяннем дзіўнай прыроды Беларускага Паазер’я, напоенага водарам казак і народных песень, легенд і паданняў пра возера Нарач, якое знаходзіцца ў якіх-небудзь 15 кіламетрах ад вёскі. З дзіцячых гадоў яму давялося дапамагаць бацькам у цяжкай сялянскай працы. Вайна парушыла мірны лад простага сялянскага жыцця сям’і Нафрановічаў. У 1943 годзе нямецка-фашысцкія захопнікі спалілі вёску Юхнавічы, і сямігадовы Аркадзь, разам са сваімі бацькамі, братам і сястрой, быў вывезены ў Германію на прымусовыя работы. Дзіцячая памяць Аркадзя шмат чаго зберагла аб змрочных часах знаходжання ў няволі. «Тое, што я спазнаў у Нямеччыне, ніколі не забудзецца», — піша Аркадзь Нафрановіч ў сваёй аповесці-ўспамінах «Мая адысея».
У маі 1945 года сям’ю Нафрановічаў вызвалілі амерыканскія саюзнікі, і яны вярнуліся на папялішча роднай вёскі Юхнавічы, да здзічэлых ніў. Пасляваенная разруха, голад… З вялікімі цяжкасцямі, на зарослых мохам камянях падмуркаў былой сядзібы, бацька Аркадзя збудаваў новую хату.Толькі яны, як і іншыя сялянскія сем’і, пачалі вылазіць з галечы, як апынуліся ў наступным ярме — былі прымушаныя ўступіць у калгас, дзе на працадні амаль нічога не атрымлівалі.
Пасля заканчэння школы Аркадзь паступіў вучыцца ў Пастаўскае педагагічнае вучылішча. Давучвацца давялося ў Лепелі, куды з цягам часу была пераведзена гэтая навучальная ўстанова. У сваіх успамінах Аркадзь Нафрановіч піша, што яго настаўнікам у Лепельскім педвучылішчы быў Мікола Пятрэнка, аўтар многіх песень, у тым ліку музыкі на верш Веры Вярбы «Ручнікі». Менавіта дзякуючы гэтаму таленавітаму кампазітару і педагогу Аркадзь Нафрановіч, калі пачаў пісаць вершы, тонка адчуваў музыку гукаў сваіх твораў і ўважліва ставіўся не толькі да іх зместу, але і да гучання. Адсюль і запатрабаванасць яго вершаў беларускімі кампазітарамі Леанідам Захлеўным і Міколам Пятрэнкам, які 17 вершаў Аркадзя Нафрановіча паклаў на музыку.
У 1968 годзе Аркадзь скончыў геаграфічны факультэт Белдзяржуніверсітэта, і ўсё жыццё працаваў настаўнікам — выкладаў геаграфію, гісторыю, музыку, спевы. Прырода надзяліла яго цудоўным музычным слыхам і голасам: усе блізкія і знаёмыя бачылі ў яго асобе будучага спявака.
Аркадзь Нафрановіч належыць да паэтаў-самавукаў. Свой першы верш напісаў, калі вучыўся ў шостым класе, і прысвяціў яго роднай школе. Больш сур’ёзна ставіцца да напісання вершаў пачаў у час працы настаўнікам у Камайскай школе. У 1989 годзе Аркадзь уступіў у літаратурнае аб’яднанне «Світанак» пры раённай газеце «Пастаўскі край».
Вершы паэта пачалі з’яўляцца ў пастаўскай і мядзельскай раённых газетах, а таксама ў альманахах паэзіі «Рунь» пастаўскага літаратурнага аб’яднання. У 1992 годзе быў абвешчаны рэспубліканскі конкурс на напісанне дзяржаўнага гімна Беларусі, у якім прыняў удзел і Аркадзь Нафрановіч. Тэкст яго ўрачыстай песні быў надрукаваны ў «Настаўніцкай газеце». Прымаў удзел Аркадзь Іосіфавіч у конкурсе прыпевак, абвешчаных газетай «Звязда», і стаў фіналістам конкурсу. У «Звяздзе» быў таксама надрукаваны яго вялікі злабадзённы артыкул аб стане беларускай мовы. Вершы паэта друкуюцца ў часопісах «Вожык», «Роднае слова».
У 1995 годзе была выдадзена яго кніга паэзіі «Мядзельскі мерыдыян», а ў 1998 годзе — «Святло Нарачы». 17 песень і рамансаў, якія ўзніклі дзякуючы плённаму супрацоўніцтву паэта і кампазітара Міколы Пятрэнкі, склалі зборнік «Мелодыі роднага краю» (1995 г.). Аркадзь Нафрановіч — аўтар кніг «У пошуках ісціны», «Горад музыкі і сонца», зборніка нарысаў і вершаў «Сейбіты дабра і мудрасці», які ён прысвяціў нялёгкай працы настаўнікаў. Яго аўтабіяграфічная аповесць «Мая адысея» была ўзнагароджана Літаратурнай прэміяй імя Уладзіміра Караткевіча. Узнагароджаны Аркадзь Нафрановіч таксама Памятным знакам «2000 год хрысціянству».
Вялікі ўплыў на Аркадзя Нафрановіча як на творчую асобу аказала яго асабістае знаёмства з народным паэтам Беларусі Максімам Танкам. Упершыню яму пашанцавала сустрэцца са славутым земляком падчас вучобы ў Белдзяржуніверсітэце. Між імі ўзнікла ліставанне. Максім Танк цікавіўся самабытным паэтам, ухваляў і падтрымліваў яго паэтычную дзейнасць. «Што да гімна, дык тэкст ваш не ўступае іншым, якія друкаваліся», — такую адзнаку даў вялікі паэт тэксту дзяржаўнага гімна, напісанага Аркадзем Нафрановічам. Менавіта Максім Танк, а таксама Генадзь Бураўкін, Навум Гальпяровіч і Леанід Дранько-Майсюк далі Аркадзю Нафрановічу рэкамендацыю для ўступлення ў Саюз пісьменнікаў Беларусі. Апошні ліст Аркадзь Нафрановіч атрымаў ад Максіма Танка 7 красавіка 1995 года, калі той быў зусім хворы і знаходзіўся ў бальніцы. Цёплыя, натхняльныя лісты Аркадзь Нафрановіч атрымліваў і ад народнага паэта Беларусі Ніла Гілевіча.
Гартаю старонкі новай кнігі Аркадзя Нафрановіча. Шмат вершаў ён прысвяціў сваім землякам, краявідам. Паэта непакоіць стан роднай беларускай:
   
Ці ўсведамляем, ШТО з ёй страцім,
ШТО гонім са свайго двара?
Бярэ уладу ў нашай хаце
Яе «старэйшая» сястра.
Ад хаўруса з Расіяй Беларусь заўсёды мела больш незлічоных бед, чым здабыткаў, і таму паэт мае рацыю, калі сцвярджае:
З Расіяй прагнем вечнага альянсу,
Намер як бы дастойны пахвалы.
А ці ўздыхнём лягчэй — якія шансы?
З вялікай хмары часта дождж малы.
Сябруе Аркадзь Нафрановіч з акравершамі. Адзін з іх паэт прысвяціў сваёй жонцы Лёнгіне, другі — старэйшаму на Беларусі камайскаму касцёлу.
У раздзеле паэзіі пад загалоўкам «Слынныя людзі мінуўшчыны» надрукаваны вершы, якія паэт прысвяціў Сымону Буднаму, Францыску Скарыну, Кірылу Полацкаму, Ефрасінні Полацкай, Міколу Гусоўскаму, Уладзіміру Дубоўку, Нілу Гілевічу. Прыцягваюць увагу і апавяданні аўтара: «Сустрэча», «Уласны конь», «На допыце». У раздзеле кнігі «Публіцыстыка. Крытыка» Аркадзь Нафрановіч аналізуе творы нашых выдатных пісьменнікаў-сучаснікаў: Ніла Гілевіча, Віктара Казько, Януся Мальца, Алега Салтука, Навума Гальпяровіча, Вячаслава Рагойшы, Мікалая Віняцкага, Міколы Шабовіча. Зусім не выпадкова паэта друкуе сатырычны часопіс «Вожык», добра сябруе Аркадзь Нафрановіч з гумарам:
Без фігі не дастаць да носа,
Якія веліч ды імпэт!
А справы ўсёй — паперы носіць
Ад кабінета ў кабінет.
 
 Або такое:
 
Ён на паклёп заўсёды порсткі,
А што той грэх?
Была б штодня за гэта
костка —
Паёк за брэх.
    
Добры настрой і ўсмешка на вуснах з’яўляюцца пры знаёмстве з «Пацешкамі — усмешкамі» і «Карацелькамі», змешчанымі ў канцы кнігі: «Ён падначаленых дзяўбаў/ Без унікнення ў сутнасць спраў» («Дзяцел-дырэктар»).
Знаёмячыся з кнігай Аркадзя Нафрановіча, адчуваеш, што гэты творца блізкі да выдатных пісьменнікаў — паводле любові, болю за родную мову, паводле якасцей слова — чыстага, светлага, святога.
Зараз паэт на адпачынку, жыве са сваёй спадарожніцай жыцця Лёнгінай у вёсцы Камаі. У красавіку яму споўнілася 76 гадоў. Здароўя яму і здзяйснення творчых задум.