Юрый Зайцаў: Гісторыя, як беларус ваюе ва Украіне з рускімі і з міграцыйнай службай

Беларусь падала Юрыя Зайцава ў вышук, Украіна адправіла ў СІЗА, а ён сышоў ваяваць і адстойваць свае правы. Як беларус амаль тры гады — беспаспяхова — спрабуе легалізавацца ва Украіне.

У 2021 годзе Юрыю Зайцаву адмовілі ў статусе ўцекача. Міграцыйная служба Украіны патлумачыла гэта тым, што ў Беларусі палепшыліся правы і свабоды чалавека і ёсць «справядлівы суд» — у час, калі больш за год наша краіна жыла ў рэжыме «не да законаў». У якасці аргумента Міграцыйная служба Украіны спаслалася на расійскую газету «Аргументы і факты». «Медыязона» распавядае гісторыю беларуса, які трапіў у СІЗА ў краіне, у якой хаваўся ад крымінальнага пераследу.

Нядаўна ўкраінскія чыноўнікі з Міграцыйнай службы папрасілі беларуса не звяртацца ў СМІ і «прыняць гэта моўчкі». У адваротным выпадку яму паабяцалі «стварыць шэраг праблем у жыцці». 

7 гадоў таму ў Беларусі прайшоў суд над «бандай Зайцава» — гэта была справа пра наркотыкі, абвінавачаныя атрымалі да 19 гадоў калоніі. Самога Юрыя Зайцава на судзе не было, а тых, каго абвінавацілі па гэтай справе, ён не ведае і ні разу не бачыў. Цяпер ён ваюе ва Украіне і змагаецца з міграцыйнай службай — тая адмаўляе яму ў статусе ўцекача. «Медыязона» распавядае гісторыю беларуса, які трапіў у СІЗА ў краіне, у якой хаваўся ад крымінальнага пераследу.

Беларусь: Анархісты, наркашопы і ўцёкі

Юрыю Зайцаву 32 гады. У 2013-м ён з'ехаў з Беларусі, а ў 2014 годзе Следчы камітэт абвінаваціў Зайцава ў «арганізацыі рэгіянальнага падраздзялення міжнароднай злачыннай арганізацыі» і абвясціў у міжнародны вышук.

Мінчук у той час быў актывістам анархічнай арганізацыі і, з ягоных слоў, змагаўся з гандлярамі наркотыкамі.

— Была такая інтэрнэт-крама «ЛегалМінск»: там прадавалі курыльныя сумесі — спайсы. Хімія страшная, людзі на яе хутка «падсядалі», потым пазбавіцца ад звычкі вельмі складана. А першымі на гэта трапляліся падлеткі. Таму мы пры сустрэчах з наркакур'ерамі забіралі спайсы, кур'еры аддавалі нам свае пашпарты альбо нейкі дакумент у якасці закладу і абяцалі спыніць продаж і працу ў гэтай сферы, — распавядаў Зайцаў.

У 2015 годзе ў родных Зайцава правялі ператрусы, а ў сакавіку 2016 года прайшоў суд па справе «банды Зайцава». 11 чалавек атрымалі тэрміны ад 9 да 19 гадоў па артыкулах аб незаконным абароце наркотыкаў, прычыненні смерці па неасцярожнасці і стварэнні злачыннай арганізацыі. 

Зайцаў кажа, што ніколі не ведаў людзей, якіх асудзілі, як членаў яго «банды». Ён лічыць, гэта крымінальная справа — пераслед за яго дзейнасць.

Украіна: Змясцілі ў СІЗА, адмовілі ў бежанстве

Пасля ўцёкаў з Беларусі Зайцаў жыў то ва Украіне, то ў Расіі. У 2020 годзе апынуўся ў Адэсе, дзе яго затрымалі і пачалі працэдуру экстрадыцыі ў Беларусь. Зайцава змясцілі ў СІЗА — там беларус звярнуўся па наданне яму статусу ўцекача ва Украіне. Пазней зняволенне ў ізалятар замянілі на хатні арышт.

Дзяржаўная Міграцыйная служба Украіны (ДМС) вясной 2021 года спаслалася на тое, што ў Беларусі «палепшыліся правы і свабоды чалавека ў апошнія гады» — і адмовіла мінчуку ў статусе ўцекача. Зайцаў даведаўся пра гэта толькі праз пару месяцаў: на судовым пасяджэнні аб падаўжэнні хатняга арышту.

Таксама Дэпартамент у сваёй адмове звярнуў увагу, што максімальнае пакаранне, якое пагражае Зайцаву ў Беларусі, — 13 гадоў зняволення. Напраўду, тэрмін большы: адзін з артыкулаў, паводле якога яго абвінавачвалі (незаконны абарот наркотыкаў, учынены арганізаванай групай), прадугледжвае пакаранне да 20 гадоў пазбаўлення волі.

Ведамства палічыла, што беларусу не пагражае смяротнае пакаранне і адсутнічае «сур'ёзная шкода ў выглядзе нечалавечага і зневажальнага гонар і годнасць абыходжання». 

У сваёй адмове Міграцыйная служба Украіны адзначыла, што пры вяртанні ў Беларусь Зайцаў не пазбаўляецца права на «справядлівы суд і прыцягненне адвакатаў». У доказ Міграцыйная служба прывяла спасылку на газету «Аргументы і факты».

Адной з прычын адмовы стала і тое, што Зайцаў з 2014 па 2019 год жыў у Расіі і не папрасіў бежанства там, а таксама не змог прадставіць дакументальных доказаў пераследу, калі знаходзіўся ў СІЗА.

— Па іх словах, знаходжанне ў следчым ізалятары не павінна было быць перашкодай для прадастаўлення дакументальных пацвярджэнняў, нягледзячы на 7 гадоў з моманту ад'езду з Беларусі да моманту падачы на бежанства ў краіне, дзе няма ні сяброў, ні сваякоў, — кажа Зайцаў.

Адвакат «наабараняла» на 34 тысячы долараў: Паспяховая апеляцыя

У СІЗА беларус правёў сем месяцаў. За гэты час яму давялося прадаць кватэру маці ў Пінску, каб аплаціць паслугі адваката, ацэненыя ў 34 тысячы долараў. 

Зайцаву ўдалося даказаць, што адвакат не ажыццяўляла яго абарону, а парушыла закон сваімі дзеяннямі.

— Яна вымагала грошы, абяцаўшы дамагчыся атрымання статусу ўцекача, але, калі атрымала грошы, знікла, — кажа Зайцаў.

Разам з праваабаронцамі ён дамогся адхілення абаронцы ад адвакацкай дзейнасці на 12 месяцаў і выйграў суд па спагнанні з яе грошай.

У сакавіку 2021 года беларуса выпусцілі пад хатні арышт, дзе ён знаходзіўся да пачатку поўнамаштабнай вайны.

Зайцаў, калі выйшаў з-за кратаў пад хатні арышт, разам з праваабарончай арганізацыяй «Правая справа» абскардзіў рашэнне Дэпартамента міграцыйнай службы. У лютым 2022 года суд задаволіў скаргу і пастанавіў, каб ведамства зноў перагледзела прашэнне Зайцава.

Міграцыйная служба Украіны не пагадзілася з рашэннем суда і падала апеляцыю, але суд адхіліў яе і пакінуў рашэнне аб пераглядзе спраў Зайцава ў сіле.

З-пад хатняга арышту пайшоў на фронт: Вайна

У першыя дні вайны Зайцаў пайшоў добраахвотнікам на фронт. 25 лютага павінен быў адбыцца суд аб падаўжэнні хатняга арышту, але беларуса не пусцілі на пасяджэнне, на наступны дзень вызвалілі — і ён адправіўся ў ваенкамат з GPS-бранзалетам на назе.

— З бранзалетам было так. Ужо праз суткі пасля таго, як мы прыбылі ў частку, я падахвоціўся паехаць на баявы выезд. Але не мог абуць вайсковыя берцы — перашкаджаў бранзалет, які застаўся пасля арышту. А ў красоўках на баявыя ехаць нельга. Ну я пайшоў і нажом проста зрэзаў гэты бранзалет. Надзеў берцы і паехаў, — распавядаў Юрый Зайцаў «Белсату».

Па словах Зайцава, яго ўзялі ў УСУ без дакументаў: пашпарта няма — толькі даведка з ДМС аб запыце прадастаўлення статусу бежанца. Аформілі як украінскага ваеннаабавязанага, выдалі ваенны білет. Толькі ў канцы 2022 года беларусу ўдалося падпісаць кантракт з УСУ.

Ужо на службе ў войску яго пераследавала пракуратура, якая спрабавала дамагчыся кругласутачнага хатняга арышту. Пакуль беларус знаходзіўся на «баявых», у Адэсе праходзіў суд па абранні для яго меры стрымання.

За добрую службу беларус атрымаў ганаровы ўкраінскі нагрудны знак «За ўзорнасць у вайсковай службе».

14 ліпеня 2023 года, пасля парушэння тэрмінаў паўторнага разгляду запыту беларуса аб прадастаўленні яму асаблівага статусу з боку Міграцыйнай службы Украіны, аддзел прымусовага выканання рашэнняў Міністэрства юстыцыі Украіны абавязаў ДМС у дзесяцідзённы тэрмін прыняць рашэнне аб прадастаўленні яму статусу бежанца і наклаў абавязацельства выплаціць грашовы ўнёсак за невыкананне рашэння суда.

Канфлікт з Міграцыйнай службай: Адмовіўся ад дзіўнай «здзелкі» і атрымаў адмову ў статусе бежанца 

Праз 6 месяцаў, якія адводзіліся на перагляд справы, Міграцыйная служба не даслала ніякіх адказаў Зайцаву. Беларус звярнуўся ў выканаўчую службу — і тая выдала ліст, які абавязаў міграцыёнку прыняць рашэнне да 30 ліпеня 2023 года. Служба ў адказ вылучыла прашэнне адмяніць гэтае рашэнне.

Калі Зайцаў звярнуўся ў СМІ і навіна аб яго праблемах з легалізацыяй разышлася, журналісты звярнуліся да Алены Паграбняк — кіраўніцы Адэскага філіяла Міграцыйнай службы — з просьбай пракаментаваць сітуацыю. 

Юрый разам з рэпарцёрамі прыехаў у Міграцыйную службу, дзе, з ягоных слоў, «усё выглядала як адкрыты здзек і адфутбольванне ад аднаго чыноўніка да іншага».

Адказаў на пытанні Зайцаў не атрымаў, але «літаральна адразу» яму патэлефанавалі з СБУ і запрасілі на размову. Але Юрыю трэба было ехаць на службу, у СБУ ён не пайшоў. Праз некалькі дзён яго выклікалі ў ГУР: аказалася, што да іх звярнулася СБУ і запрасіла праверку. Усе праверкі Зайцаў прайшоў.

Праз пару дзён Юрыя выклікалі яшчэ раз.

— У гэты раз сустрэча адбылася з нейкім супрацоўнікам Міграцыйнай службы Украіны, якія прыехалі наўпрост з Кіева для заключэння, як ён сказаў, «джэнтльменскага пагаднення», якое заключалася ў абсурдным прыняцці адмовы ў прадастаўленні якога-небудзь са статусаў, што гарантуюць абарону,  матываванай тым, што я — вайсковец.

Зайцаў распавядае, што яго папрасілі не асвятляць сітуацыю ў СМІ, не канфліктаваць з Міграцыйнай службай і «прыняць гэта моўчкі».

— Узамен, пасля вайны, атрымаць статус бежанца [за гэта].

Калі ж Юрый адмовіцца і працягне займацца атрыманнем статусу, яму «паабяцалі» знайсці памылку ў кантракце, прызнаць яго несапраўдным і «стварыць шэраг праблем у жыцці». 

Зайцаў адмовіўся ад «пагаднення» — і на наступны дзень даведаўся, што Міграцыйная служба адмовіла яму ў наданні дадатковай абароны альбо статусу ўцекача. 

Дакумент аб адмове быў выдадзены папярэдняй датай — 20 ліпеня.

Юрый мае намер падаваць у суд на Міграцыйную службу.

Экстрадыцыя нават пры такім рашэнні яму не пагражае: у снежні 2022 года Украіна разарвала пагадненне з Беларуссю аб супрацоўніцтве МУС.