Прароцтва Купалы і беларуская крыўда
Пра тое, што сёння азначае людзьмі звацца, піша «Plan B».
Ранні Купала — вельмі нязручны паэт. Вядома, ён перажыў чысткі 1930-х, быццам пытанняў быць не павінна: савецкі чалавек, правільны, пра камунараў пісаў. Але вось ранні…
Лірыка без лірыкі
Напэўна, гэта наогул іншая асоба, творы якой памылкова прыпісалі прызнанаму савецкай уладай песняру і класіку. Узяць вось, напрыклад, верш «А хто там ідзе?» — а пра што ён наогул? Літаральна па строфах: «А хто там ідзе, а хто там ідзе / У агромністай такой грамадзе? / — Беларусы». Ужо несанкцыянаванае масавае мерапрыемства. «А што яны нясуць на худых плячах, / На руках у крыві, на нагах у лапцях? / — Сваю крыўду».
А што, ім дрэнна жылося? Чаго ж не хапала?! Ну вось ужо зразумела, што таварыш Купала такога напісаць не мог, ён жа ведаў, што працавіты народ усім задаволены.
Далей — яшчэ горш. «А куды ж нясуць гэту крыўду ўсю, / А куды ж нясуць на паказ сваю? / — На свет цэлы». Ага, бягуць, ясная справа. Верш пра збеглых, няйначай. І дакладна, пра іх «А чаго ж, чаго захацелась ім, / Пагарджаным век, ім, сляпым, глухім? / — Людзьмі звацца». Сляпыя, глухія — а туды ж. Людзьмі! Не дараслі яшчэ, людцы!
Глядзіце таксама
Дык вось і выходзіць, што за апошнія гадоў 500 беларусы «зваліся людзьмі» у кароткі прамежак паміж 1991 і 1994 гадамі, калі ў іх было выбарчае права — тое, што робіць жыхара грамадзянінам. Не, вядома, пашпарты ў іх былі і да, і пасля таго кароткага прамежку часу (хоць цяпер з гэтым бываюць праблемы), і ў выбарах з рэферэндумамі яны ўдзельнічалі.
Але вось выбарчага права не было, таму што яго рэалізацыя патрабуе палітычных свабод, з якімі ў Беларусі і яе правобразах неяк не задалося.
Свабода лімітэд
Вынеслі беларусы «сваю крыўду» ў свет, удыхнулі паветра свабоды. Добра! Можна з забароненай сімволікай хадзіць, на экстрэмісцкія рэсурсы падпісвацца і ўслых казаць усё, што ты думаеш пра ўлады сваёй радзімы – калі, вядома, ты туды не збіраешся вяртацца пры гэтых уладах.
Як у тым савецкім анекдоце: «У нас у Амерыцы свабода – можна падысці да Белага дома і крыкнуць: "Рэйган – дурань", — і за гэта нічога не будзе. — Ну і што, у нас таксама можна выйсці на Чырвоную плошчу і крыкнуць "Рэйган – дурань", і за гэта таксама нічога не будзе».
Мясцовыя жыхары паслухаюць, многія паспачуваюць. Але галоўнае грамадзянскае права — права выбіраць і быць выбраным — ад гэтага не з'явіцца.
І быццам такая дробязь — усяго адзін голас з мільёнаў, хіба гэта мае значэнне? Што, усё роўна хочацца? Без праблем — усяго і спраў — тое, што стаць грамадзянінам новай краіны.
Складана? Ну і не трэба тады. Столькі ж гадоў так жылі! Раней свая ўлада ўстанаўлівала правілы, а цяпер — чужая. Уласна, а што змянілася ў суб'ектнасці? Нас доўга прывучалі да таго, што можна толькі скардзіцца, а «там» разбяруцца. І мы «нясём праўду», расказваем пра яе адно аднаму — а раптам свет таксама пачуе і пашкадуе?
І ўсё ж, і ўсё ж. «Людзьмі звацца» — гэта пазначыць сваё месца ў тым «вольным свеце», куды цябе закінуў лёс. Калі нас у ім дыскрымінуюць і прыгнятаюць, бо менавіта тут ёсць механізмы і арганізацыі, якія дапамагаюць адстаяць і правы чалавека, і законныя інтарэсы бізнесу.
Глядзіце таксама
У тым ліку свабодныя СМІ, прычым не толькі беларускія, а менавіта свае — польскія, літоўскія і іншыя. Іх чытаюць, глядзяць і слухаюць выбаршчыкі гэтых краін — значыць, трэба працаваць і з імі. Сумесныя праекты еўрапейскіх і незалежных беларускіх медыя — чаму не? Пазіцыі бакоў, сумесныя журналісцкія расследаванні.
Памер беларускай меншасці досыць вялікі, каб тэмы, важныя для беларусаў, зацікавілі мясцовую аўдыторыю, ад меркавання якой залежаць рашэнні мясцовых дэсіжэнмейкераў.
З намі і супраць нас
Яшчэ «людзьмі звацца» — гэта пра адказнасць і сумленнасць. Калі пачынаць свой шлях у іншай краіне са спробы схаваць «нязручныя» месцы ў сваёй біяграфіі (сваяк — сілавік, у мінулым ты працаваў у дзяржорганах або арганізацыях, якія трапілі пад санкцыі, у маладосці служыў у войску па кантракце, твой бізнэс звязаны з Расіяй і ўсё такое іншае), то потым, калі нейкі з гэтых фактаў стане вядомы, будзе вельмі складана даказаць, што табе проста няёмка было пра такое гаварыць або ў момант запаўнення дакументаў у міграцыйнай службе неяк вылецела з галавы.
Беларусь — не такая ўжо вялікая краіна, але дзяржсектар у ёй зусім не маленькі, а бізнэс мае доўгую гісторыю працы на расійскім рынку. Цяжка ўявіць сабе чалавека, у якога ў такіх умовах не будзе «нязручных» сувязей. У большасці выпадкаў у іх няма нічога дрэннага, гэта проста жыццё.
Трэба толькі адказаць для сябе на пытанне, дзе тая мяжа, за якой «проста жыццё» ператвараецца ў зло, і быць паслядоўнымі ў непрыманні такога зла, у тым ліку ў дачыненні да саміх сябе. Адказнасць дапамагае ўстанавіць давер, без якога народу, што страціў радзіму, давядзецца вельмі туга.
Глядзіце таксама
Так, усё гэта складана, і будзе толькі складаней. Але трэба памятаць, што супраць нас не літоўцы, не палякі і не іншыя «грамадзяне вольнага свету», а тыя, хто выціснуў нас з краіны і хоча, каб у такіх, як мы, не засталося ў гэтым свеце аніякага месца.
А яшчэ супраць нас нашы комплексы і фобіі. Але з намі нашы працавітасць, салідарнасць і індывідуалізм, гатоўнасць браць на сябе адказнасць. З намі літоўцы, палякі і іншыя еўрапейцы – такія ж людзі, як і мы, якія хочуць, каб мы жылі ў свабоднай краіне і былі добрымі суседзямі і жаданымі гасцямі. Не так ужо і мала, каб здолець адстаяць сваё права «людзьмі звацца».