Чытаючы «Прэм’еру» Горвата

Незадоўга да Новага года другі твор Андрэя Горвата, аповесць «Прэм’ера», неяк ціхенька і не надта заўважна з’явіўся ў продажы. Без прэзентацый і аўтограф-сесій. Але каму трэба было, тыя заўважылі. Ды яшчэ і прачыталі.

«Прэм’ера» перагукаецца з «Радзіва Прудок» (на тое яно і радзіва, каб перагукацца), але, як на мой густ, зусім да яго не падобная. Нягледзячы на месцамі аднолькавыя формы (аўтарскі гумар усё той жа) па змесце творы розняцца. «Радзіва» — дзённік, там усё зразумела. Замалёўкі вясковага жыцця — атрымайце-распішыцеся. «Прэм’ера» ж не мае дакладна акрэсленага сюжэту, гэта трохі (а месцамі і не трохі) сюррэалістычныя сны Аўтара напярэдадні прэм’еры спектакля, які ставяць у Купалаўскім па тым самым «Радзіве».

Складана сказаць, ці зразумеў бы кнігалюб, што не чытаў Горвата раней ні ў якай форме, што творыцца ў той аповесці. Але такіх кнігалюбаў, бадай, будзе вельмі мала. Напэўна, асноўная маса чытачоў «Прэм’еры» — гэта ўсё ж тыя, што сумуюць па Прудку, казе і ўсіх героях. Дык некаторых у аповесці можна сустрэць (Цётку, Колю, Дурняў з лесу), але так, контурамі. Інтэрпрэтацыя інтэрпрэтацыі — спачатку рэальныя людзі ператварыліся ў герояў «Радзіва», а потым — ва ўласныя адбіткі ў «Прэм’еры».

Калісьці, ужо далёкай вясной 2016-га, з’ездзіўшы да Андрэя ў госці, Прудок і прудкоўцаў я аглядала як Парыж. Выхаванцы лінгвістычных гімназій мяне добра зразумеюць. «Oh, les Champs Elysées!» і «London is the capital of Great Britain», — спачатку вучыш у школе «тэму пра Парыж» (ці пра Лондан, Берлін, Мадрыд, зараз, мабыць, Пекін) — а потым трапляеш туды, ходзіш, пазнаеш і не пазнаеш. Вось так было і ў мяне з Прудком. Не, я, канечне, не чакала, што вёска будзе выглядаць так жа, як на фота Ісаака Сербава 1912 года вырабу, але і галоўнай вуліцы, закатанай у асфальт, з хатамі, абкладзенымі цэглай, таксама не чакала.

Уражанні ад наведвання месца, пра якое шмат чыталася ці глядзелася, бываюць, напрыклад, вах! Дакладна як у кнізе/фільме/допісе. Вось дзеда Ганушу я адразу пазнала. І кавярня Амелі на Манмартры — як у фільме.

Ці: яно — не яно? У анекдотах аўцюкоўцы здаюцца бяскрыўднымі дзівакамі-небаракамі. А ў аповедах жыхароў недалёкай ад Прудка Пеніцы выступаюць як зухі. Адзін, напрыклад, колісь зацягнуў каня ў перапоўненую моладдзю хату падчас танцавальнай вечарынкі… І шылі аўцючкі добра, і вясельныя вянкі выраблялі.

Альбо: ай, зусім не так. Адкрыццё, што ў Луўры няма імпрэсіяністаў (яны ў музеі Арсэ). А ў экспазіцыі Цэнтра Пампіду ў кастрычніку 2014-га не знайшлося Суціна, толькі на сувенірах. Багемная Ратонда апынулася звычайнай і дарагой кавярняй... Глухія платы, цагляныя хаты, якія хацелі б быць катэджамі, — у Прудку. Ты, як у кожнай вёсцы, вітаешся нават з незнаёмымі людзьмі. А прудковец… яшчэ падумае, ці табе адказаць!

Дык вось героі «Радзіва» ў «Прэм’еры» нагадваюць уласныя цені. Бо сам Аўтар памяняўся. Тады, у 2016-м, я задалася пытаннем: «Чаго хочуць мужчыны?» Было так (цытую ўласны фэйсбучны допіс):

«— Андрусь, што мне казаць, калі спытаюць, хто я табе і чаго прыехала? Можна скажу — калега?

— Ні ў якім разе не кажы, што ты журналістка! Нават фотаапарат не даставай! Увогуле папрашу цябе ў Прудку не працаваць.

— Дык тады ж скажуць: «Во, да Горвата дзеўкі ездзяць».

— А што, лепш, каб сказалі: «Да Горвата нават дзеўкі не ездзяць»?!

Увечары скідаю напрацаванае. Андрусь, расчаравана, адказвае: «А што, з Прудка толькі 2 фота?» І вось чаго хочуць мужчыны?»

Дык я дасюль не ведаю, чаго хочуць мужчыны ў масе, але Аўтар у «Прэм’еры» хоча, каб яго папросту ніхто не чапаў. Ні ў цягніку «Менск — Каленкавічы», ні ў Прудку, ні ў Парыжы, ні ў іншых еўрапейскіх гарадах. А мы чакалі яшчэ адзін дзённік, з нататкамі пра Еўропу… Але яшчэ ў 2016-м было зразумела, што Аўтар — партызан! Зноў цытую ўласны ФБ:

«Пісаў Андрэй Горват, што ў іх у Прудку і ваколіцах партызаны ўсе, нічога не расказваюць, а я не верыла. Пераканалася.

light-варыянт. Надзея Пятроўна:

— А, я ж нічога не ведаю <наратыў пра вяселле>. Ну, што я вам раскажу? <наратыў пра хрэсьбіны> Дык не ведаю ж нічога! <наратыў пра танцавальныя вечарынкі>

Частую бабулю цукеркамі.

— Ай, еш сама (падарунак у традыцыйнай культуры павінны быць «аддараваны», хай сабе расповедам).

— Ну, як я буду назад забіраць, нельга.

— Ну, калі ўжо мы так з табой разгаварыліся, раскажу табе пра тваіх сваякоў (мае на ўвазе Горватаў. Калі я прыехала ў іх хату, значыць, ці сваячка, ці жонка, іншых канцэптаў тут не вызнаюць).

Вынік: гадзіна аўдыё і фота інтэр’ераў хаты.

middle-варыянт. Баба Ніна з Крышычаў:

20 хвілін размовы пра даўнейшае жыццё. Прашу назваць прозвішча. Адмаўляецца. Частую цукеркамі. Яшчэ 10 хвілін размаўляем пра маёнтак Палуянаў. Зноў пытаю прозвішча:

— Гэта ж для кніжкі, мо зборнік які будзе, трэба ведаць, хто расказаў...

— Мне не ў тваёй кніжцы ўжо трэба хвігурыраваць, а на могілках!

На развітанне бласлаўляе мяне і хрысціць. Цукеркі не падзейнічалі, прозвішча не ведаю. Упершыню ў маёй палявой практыцы з 2008 года.

«Хвігурыраваць» становіцца мемам вечару: «Варвара, хвігурыруй ужо ў ложак!» «А ты тут чаго так позна хвігурыруеш?»

hard-варыянт. Марыя Кузьмінічна:

Гуляем з Варварай па Прудку, вітаемся з бабуляй.

— Добры дзень!

— Добрага здароўя!

— Можа б я да вас пагаварыць падышла, як вы ў краму сходзіце?

— Мама мая ведала песні, таксама Варварай звалі. А я не ведаю нічога. Ідзі з Богам!

Сам пан-гаспадар таксама падхапіў партызанскі ген…»

Тым, хто чакае працягу «Радзіва», чытаць «Прэм’еру» катэгарычна не рэкамендую. Тым, каму цікава, што ж за кніга будзе змагацца з «Садомскай яблыняй» Алены Брава і «Вяртаннем Ліліт» Юліі Шаровай за прэмію Гедройца–2018 — можна і пачытаць.

Тыя самыя два фота з Прудка прыкладаю. Крыж зняла на пачатку вёскі, яшчэ ў хаце Андрэя не быўшы, і адзін кантрабандны краявід.

Фота Алены Ляшкевіч