Чаму ўлады Беларусі тармозяць малы памежны рух

Ужо больш за восем гадоў прайшло пасля падпісання Беларуссю міжурадавых пагадненняў з Літвой і Польшчай аб спрошчаным парадку ўзаемных паездак жыхароў памежных рэгіёнаў. Аднак пагадненні так і не ўступілі ў сілу.

Прычынай гэтага Мінск называе негатоўнасць прыгранічнай інфраструктуры да значнага павелічэння пасажырапатоку праз пункты пропуску. Эксперты ж лічаць, што рэальныя прычыны гэтай затрымкі ляжаць у палітычнай і фінансавай плоскасцях.

 Пагадненні завіслі

Пагадненні аб малым памежным руху (МПР) з Польшчай, Літвой і Латвіяй Беларусь падпісала ў 2010 годзе. Пакуль дзейнічае толькі беларуска-латвійскае пагадненне, якое ўвайшло ў сілу 1 лютага 2012 года. Польшча і Літва ўсё яшчэ чакаюць ад Мінска апавяшчэнняў аб завяршэнні ўсіх неабходных працэдур. Польшча ратыфікавала пагадненне ў 2010 годзе, Літва — у 2011-м.
Між тым у падпісанні пагадненняў аб МПР зацікаўлены жыхары заходніх рэгіёнаў Беларусі. У 2014 годзе ў Гродне і Брэсце нават праходзілі пікеты з патрабаваннем да беларускіх уладаў актывізаваць працу ў гэтым кірунку. Мясцовыя жыхары сабралі тысячы подпісаў пад петыцыямі ў адрас кіраўніцтва краіны. У зваротах падкрэслівалася, што дамова аб МПР з Польшчай закранае інтарэсы больш за мільён беларускіх грамадзян.
У лістападзе 2015 года Леанiд Мальцаў, які ўзначальваў тады Дзяржаўны памежны камітэт, заявіў, што МПР з Літвой і Польшчай запрацуе пасля стварэння неабходнай памежнай інфраструктуры.
Удзельнікамі МПР з'яўляюцца жыхары населеных пунктаў у 50-кіламетровай зоне па абодва бакі мяжы.
Як адзначыў Мальцаў, на беларуска-польскім і беларуска-літоўскім участках мяжы 26 пунктаў пропуску, і яны ўжо перагружаны у два-тры разы, іх неабходна мадэрнізаваць. Калі ж без гэтага запусціць МПР, чэргі павялічацца.
Па словах Мальцава, для ўвядзення МПР на беларуска-літоўскай мяжы пяць пунктаў спрошчанага пропуску трэба перавесці ў статус міжнародных. На стварэнне неабходнай інфраструктуры толькі ў адным пункце патрабуецца ад 30 да 50 млрд рублёў (без уліку дэнамінацыі, ад 1,6 да 2,8 млн долараў).
Акрамя таго, адзначыў Мальцаў, існуючыя пункты пропуску «не абсталяваны пешаходнымі напрамкамі, а гэта пытанні бяспекі». Кошт такіх работ у кожным пункце пропуску складае 3 млрд рублёў (без уліку дэнамінацыі, каля 170 тысяч долараў).
У рамках праграм трансгранічнага супрацоўніцтва ЕС вылучаў і вылучае грошы на паляпшэнне інфраструктуры ў памежных пунктах пропуску. Але яна, на думку беларускага боку, па-ранейшаму не гатовая да запуску МПР.
«Адным з ключавых момантаў, які неабходна вырашыць да таго, як набудуць сілу раней падпісаныя дамовы аб малым памежным руху, з'яўляецца гатоўнасць прымежнай структуры да прагназаванага значнага павелічэння пасажырапатоку, — сказаў 6 верасня прэс-сакратар МЗС Беларусі Анатоль Глаз. — На жаль, нягледзячы на ​​прынятыя намаганні, на сённяшні дзень інфраструктура не адпавядае патрабаванням, якія неабходныя для ўвядзення малога прыгранічнага руху».
Акрамя таго, адзначыў ён, неабходна, асабліва ў апошні час, улічваць і факты «нерытмічнага ажыццяўлення пагранічнага кантролю ў пунктах пропуску з боку Польшчы і Літвы, што ў значнай ступені ўплывае на ўзнікненне чэргаў на мяжы». «Гэта таксама пытанне, які трэба вырашаць. І яго рашэнне залежыць ад нашых партнёраў», — сказаў Глаз.

Навошта тады было падпісваць?

У аналітыка даследчага цэнтра EAST (Варшава) Андрэя Елісеева ёсць некалькі аргументаў, якія ставяць пад сумнеў афіцыйную версію пра непадрыхтаванасць інфраструктуры ў якасці рэальнай прычыны шматгадовага прамаруджвання.
«Права карыстацца выгодамі дамовы і ездзіць без віз не атрымліваюць усе жыхары памежжа па змаўчанні адразу пасля запуску пагаднення, — сказаў Елісееў у каментары для БелаПАН. — Пропускі МПР выдаюць консульствы пасля спецыяльнай працэдуры звароту, падобнай на візавую. Таму лік уладальнікаў пропускаў павялічваўся б паступова з году ў год, а не вырасл за адзін раз і не стварыў бы рэзка напружаную абстаноўку на мяжы».
Паступовае павелічэнне ўладальнікаў пропускаў МПР дазваляе паралельна праводзіць работу па паляпшэнні інфраструктуры, падкрэсліў аналітык.
Акрамя таго, Беларусі не абавязкова запускаць адначасова абодва пагадненні — і з Літвой, і Польшчай. «Можна пачаць з запуску пагаднення, напрыклад, з Літвой, што як мінімум палегчыла б жыццё для жыхароў шэрагу падзеленых вёсак на беларуска-літоўскім памежжы», — лічыць Елісееў.
Ён нагадвае: раней заяўлялася, што Беларусь мае намер абкатаць пагадненне з Латвіяй і ў выпадку яго паспяховага дзеяння пасля запусціць пагадненне з Літвой.
Па наяўных дадзеных, падкрэсліў палітолаг, беларуска-латвійскае пагадненне дзейнічае цалкам паспяхова, спрашчаючы мабільнасць тысячам жыхароў памежжа. Тым не менш, абяцанага запуску пагаднення з Літвой мы так і не дачакаліся.
«У дадатак становіцца незразумела, навошта Беларусь узгадніла і падпісала гэтыя пагадненні яшчэ восем гадоў таму, калі, як аказваецца, не былі праведзены неабходныя міжведамасныя кансультацыі аб мэтазгоднасці і магчымасці запуску такіх пагадненняў, — сказаў Елісееў. — Заявы аб негатовай інфраструктуры маюць патрэбу ў выразных колькасных абгрунтаваннях. Ідэальнай памежнай інфраструктуры няма нідзе».
Рэальнымі прычынамі такой доўгай затрымкі Елісееў лічыць эканамічныя і палітычныя матывы — асцярогі, што беларусы яшчэ больш актыўна пачнуць ездзіць на закупы ў Літву і Польшчу (і вывозіць валюту), і нежаданне ўмацоўваць сувязі з суседзямі ў ЕС.
Перспектывы запуску пагадненняў суразмоўца лічыць туманнымі. «Нейкіх рэальных заяў і дзеянняў на гэты конт не назіраецца, — адзначыў ён. — Да таго ж грамадскіх ініцыятыў і патрабаванняў аб запуску ў апошні час няма».

Закладнікі кан'юнктуры

Каардынатар праграмы «Знешняя палітыка Беларусі» экспертнай ініцыятывы «Мінскі дыялог» Дзяніс Мельянцоў лічыць, што прычына затрымкі запуску пагадненняў — сумесь палітычных, эканамічных і тэхнічных аспектаў.
«У 2010 годзе, калі складаліся гэтыя пагадненні, адносіны Беларусі з ЕС у цэлым і з суседнімі краінамі рэзка пагоршыліся. Натуральна, што ў такой сітуацыі гэтыя пагадненні сталі закладнікамі дрэннай палітычнай кан'юнктуры», — сказаў Мельянцоў у каментары для БелаПАН.
На лёс пагадненняў паўплываў і эканамічны фактар. У адрозненне ад Латвіі зоны, якія ў Польшчы і Літве трапляюць пад дзеянне пагадненняў аб МПР, уключаюць у сябе буйныя гарады.
«Беларускія ўлады асцерагаюцца вывазу валюты ў гэтыя краіны, таму што і ў Вільню, і ў Беласток, і ў іншыя гарады беларусы масава ездзяць за пакупкамі, — адзначыў Мельянцоў. — Для таго, каб пазбегнуць вывазу грошай, асабліва ва ўмовах крызісу 2011 года і далейшай не самай простай сітуацыі, я так разумею, што было вырашана прытармазіць увядзенне ў дзеянне гэтых пагадненняў».
Тэхнічныя моманты таксама перашкаджаюць запуску пагадненняў.
«Як паказвае нават звычайны вопыт памежных пераходаў з Польшчай і Літвой, інфраструктура далёка не ў парадку, — сказаў Мельянцоў. — І калі сапраўды вялікая маса беларускіх грамадзян атрымае магчымасць выязджаць туды без візы па нейкіх дазволах, то гэта можа застапарыць і паралізаваць увесь рух праз мяжу. Сапраўды, такі момант ёсць, але трэба памятаць, што гэта ўсё ж такі сумесь палітычных і эканамічных фактараў».
ЕС выдзяляе грошы на сумесныя праекты рэканструкцыі пунктаў пропуску, але сродкаў не хапае.
«Калі паглядзець на сродкі, якія вылучалі на польска-беларускія і літоўска-беларускія пераходы, дык гэтых грошай дастаткова толькі для абнаўлення інфраструктуры ўжо існуючых пераходаў, але ўжо недастаткова для іх істотнага пашырэння і на пабудову новых пунктаў пропуску. Зараз, напэўна, ужо відавочна, што ўсё ж такі патрабуюцца новыя пераходы для таго, каб задаволіць увесь попыт грамадзян, якія ездзяць у суседнія краіны», — сказаў палітолаг.
Ацэньваючы перспектывы запуску гэтых пагадненняў, Мельянцоў адзначыў: «Пагадненні падпісаны і так ці інакш павінны быць уведзеныя ў дзеянне, таму што іх падвешванне на гэтакі доўгі тэрмін ідзе ў мінусовы залік двухбаковым адносінам».
Жыхары памежных раёнаў зацікаўлены, каб пагадненні пачалі працаваць. Пры гэтым, аднак, большасць беларусаў, якія хацелі атрымаць шэнгенскую візу, яе атрымалі. Беларусь уваходзіць у лік лідараў як па колькасці шэнгенскіх віз на душу насельніцтва, так і па колькасці доўгатэрміновых і бясплатных віз.
«Мабыць, беларускія ўлады на гэта глядзяць таксама як на фактар, які дазваляе не асоба тэму малога прымежнага руху педаліраваць», — сказаў Мельянцоў.
У цэлым жа, адзначыў ён, актуальнасць і МПР, і спрашчэння візавага рэжыму для беларускага боку падае.
«Калі некалькі гадоў таму гэта былі важныя пытанні, то цяпер каштоўнасць гэтых пагадненняў памяншаецца, — лічыць Мельянцоў. — Зараз важным для Мінска з'яўляецца пагадненне аб прыярытэтах партнёрства. Яно выходзіць на першае месца. Плюс базавае пагадненне, у якое павінен упісацца ўвесь комплекс беларуска-еўрапейскіх адносінаў». 
Таццяна Каравянкова, naviny.by