Раўшан і Джамшут — арыйцы

Тэзіс пра тое, што таджыкі паходзяць ад старажытных арыяў, у цяперашнім Таджыкістане ператварыўся ў частку афіцыйнай ідэалогіі. На чарзе стварэнне інтэрнацыяналу арыйскіх нацый. (На здымку: У Таджыкістане знайшлі сапраўдных арыйцаў)



Тэзіс пра тое, што таджыкі паходзяць ад старажытных арыяў, у цяперашнім Таджыкістане ператварыўся ў частку афіцыйнай ідэалогіі. На чарзе стварэнне інтэрнацыяналу арыйскіх нацый.

(На здымку: У Таджыкістане знайшлі сапраўдных арыйцаў)

У Савецкім саюзе арыйскі міф як дзяржаўная дактрына гітлераўскай Германіі быў пад суровай забаронай. Нават за захаванне ў кніжнай шафе твораў Альфрэда Розенберга — вядучага тэарэтыка Трэцяга Рэйху, які сцвярджаў, што кіруючая роля ў свеце мусіла належаць арыйскай (нямецкай) расе, — пагражала турма. Аднак цяпер высвятляецца, што тая забарона дзейнічала не паўсюдна — яшчэ ў 1950-я гады Кампартыя Таджыкістана неафіцыйна замовіла гісторыкам канцэпцыю пра тое, што таджыкі — нашчадкі арыяў.
Асацыяцыя з легендарнымі арыямі патрэбна была, каб у некаторай ступені кампенсаваць масавую нацыянальную траўму. Маюцца на ўвазе наступствы савецкага нацыянальна-адміністратыўнага размежавання ў Сярэдняй Азіі ў 1920–1930-я гады. У выніку рэформы ў створаную ў 1924 годзе Таджыкскую АССР (на той час частку Узбекскай ССР і будучую асобную савецкую рэспубліку) не ўвайшлі Самарканд, Бухара і іншыя эканамічна развітыя гарады і рэгіёны, дзе пражывала і дасюль пражывае шмат таджыкаў.
Дарэчы, нацыянальная палітыка бальшавікоў у Сярэдняй Азіі сапраўды была вельмі дзіўнай і супярэчлівай. Так, па выніках згаданага вышэй падзелу, невядома куды знік цэлы этнас — сарты. Адпаведна царскаму перапісу насельніцтва 1893 года, сарты існавалі, а па выніках савецкіх перапісаў іх ужо няма. З іншага боку, бальшавікі былі піянерамі ў сваёй справе. У 1920–1930-я гады выразнай нацыянальна-этнічнай самаідэнтыфікацыі ў тубыльскага насельніцтва яшчэ не было — большасць называла сябе галоўным чынам “мусульмане.
Так ці інакш, у 1950-я гады ўзнікла канцэпцыя арыйскага паходжання таджыкаў. Яе галоўны тэзіс: таджыкі — нашчадкі арыйцаў, яны з’яўляюцца “сапраўдным карэнным насельніцтвам рэгіёна, у той час як цюркскія народы нібы пайшлі ад “прышлых качэўнікаў.
З крахам “вялікага і магутнага СССР арыйскай тэме далі зялёнае святло. Цяпер таджыкі сталі прамымі нашчадкамі насельніцтва Арыяны — арыйскай цывілізацыі, якая быццам існавала восем тысяч гадоў таму. Дарэчы, у гэтай галіне гісторыкі з Душанбе нават далі фору Туркменбашы, які таксама любіў шукаць карані туркменаў у глыбокай старажытнасці. Яго прыдворныя гісторыкі “даказалі, што туркменская дзяржава існавала 6 тысяч гадоў таму.
З’явілася і ідэя пра “гістарычны, ці “вялікі, Таджыкістан. Гэты “гістарычны Таджыкістан, па словах некаторых таджыкскіх аўтараў, існаваў, прынамсі, ужо 2500 гадоў таму і быў створаны персідскай дынастыяй Ахеменідаў. Ён нібыта ахопліваў усю тэрыторыю пражывання старажытных арыяў — Сярэднюю Азію і вялікую частку тэрыторый Ірана і Афганістана. Пры гэтым актыўна пачаў ужывацца тэрмін “маленькі сучасны Таджыкістан.
Хто б сумняваўся, што ў ролі галоўнага арыйца выступіць сам таджыкскі прэзідэнт Эмамалі Рахмон. 12 верасня 2003 года ён выдаў спецыяльны ўказ, паводле якога “ў мэтах вывучэння і прапаганды ўнёску арыйцаў у гісторыю сусветнай цывілізацыі, выхавання пакалення ў духу нацыянальнай самасвядомасці, дзеля развіцця сувязяў паміж народамі і культурамі 2006 год абвяшчаўся “Годам арыйскай цывілізацыі. Тады былі арганізаваныя шматлікія ўрачыстыя мерапрыемствы, а вуліцы таджыкскіх гарадоў упрыгожылі плакатамі, якія праслаўлялі арыйскія карані таджыкаў.
На некаторых з тых плакатах была намалёвана свастыка. У выніку таджыкскім чыноўнікам давялося прыдумаць тлумачэнне: свастыка — арыйскі знак сонца — ёсць правільная і няправільная. У фашыстаў яна была няправільная, паколькі промні на ёй рухаюцца направа. А ў таджыкаў — правільная, таму што промні накіраваныя ў левы бок.

Відавочна, што культ арыяў вельмі трывожна ўспрынялі ў Ташкенце. Існуюць шмат памежных канфліктаў з Душанбе. Акрамя таго, таджыкскае пытанне застаецца вельмі важным ва ўнутранай палітыцы Узбекістана. Таджыкі дасюль складаюць вялікую частку насельніцтва некаторых буйных гарадоў, што дае падставу таму ж Рахмону казаць (праўда, не на афіцыйным узроўні) пра неабходнасць рэвізіі вынікаў савецкага нацыянальнага-адміністратыўнага размежавання.
З узбекскага боку таксама распачаліся гістарычныя пошукі, закліканыя аспрэчыць “арыйскае першародства таджыкаў. Набор аргументаў вельмі шырокі — ад адмаўлення тоеснасці таджыкаў і арыйцаў да сцвярджэнне, што цюркі ёсць галоўнымі аўтахтонамі Сярэдняй Азіі.
Узбекскія гісторыкі імкнуцца таксама звузіць арэал “традыцыйнага пражывання таджыкаў, абмежаваўшы яго горнымі раёнамі Паміра. Нарэшце, у Ташкента ёсць уласная гістарычная міфалогія, што вядзе радавод цяперашняй узбекскай дзяржавы ад імперыі Цімура, якая таксама ў свой час уключала ў сябе практычна ўвесь Цэнтральна-Азіяцкі рэгіён.
Адначасова Таджыкістан спрабуе выкарыстаць арыйскую тэму ў якасці геапалітычнага козыра. Рахмон прапанаваў праект “персідскага дыялогу — ініцыятыва альянсу Афганістана, Ірана і Таджыкістана як аб’яднання краін, блізкіх этнакультурна. Ідэя ўжо часткова рэалізаваная. У жніўні гэтага года ў Тэгеране адбыўся ўжо трэці саміт альянсу з удзелам прэзідэнтаў Таджыкістана, Афганістана і Ірана. Хаця, натуральна, да сапраўднага арыйскага інтэрнацыяналу вельмі далёка. Напрыклад, афганцы і таджыкі — суніты. А іранцы — шыіты.
Як лічаць эксперты, адзінае, што можа прынесці арыйскі альянс, — больш інтэнсіўны характар ірана-таджыкскіх адносін. Вынікам гэтага можа стаць пранікненне ў Таджыкістан радыкальных ісламскіх ідэяў з усімі наступствамі для рэжыму Рахмона.
Напрыканцы — кур’ёзны факт. Дыскусія пра арыйскія карані таджыкаў выклікала папросту шок сярод рускіх шавіністаў, для якіх усе выхадцы з Сярэдняй Азіі — людзі другога гатунку. А калі сыходзіць з расавай канцэпцыі Таджыкістана, славяне павінны разглядаць таджыкаў — прамых нашчадкаў арыяў — у якасці гаспадароў.