«Ён дагэтуль мне сніцца, як жывы». Дзяўчына Івана «Брэста» пра каханне, турму і смерць

Камандзір батальёна «Волат» палка імя Кастуся Каліноўскага Іван «Брэст» Марчук загінуў 26 чэрвеня 2022 года ў баі з расійцамі ля акупаванага Лісічанска. «Брэст» быў адным з найбольш вядомых беларусаў, што ваявалі ва Украіне.

Амаль праз год з моманту сьмерці Івана «Брэста» са «Свабодай» пагадзілася паразмаўляць ягоная сяброўка Надзея Ліхашапка. Дзяўчына расказала пра тое, як Іван сядзеў у турме за бандытызм, і пра ягоны няпросты характар. А таксама пра каханьне і гераізм.

«А дзе твая барада?»

«Мы былі знаёмыя пяць гадоў, дакладней чатыры, калі ня браць у разьлік апошні год. У нас былі вельмі складаныя стасункі, ня ўвесь гэты час мы былі разам», — пачынае аповед Надзея.

Украінка і беларус пазнаёміліся на сайце знаёмстваў. Надзея расказвае, што яе вельмі захапіў вобраз Івана — зь вялікай барадой, у вайсковай форме.

«Мы дамовіліся сустрэцца неяк вечарам, і вось ён прыяжджае, выходзіць з таксі, а ў яго цалкам зголеная барада. І першае, што я пытаюся: "А дзе твая барада?" Ён: "У сэнсе?" — "Ну ў цябе на фота такая прыгожая барада, дзе яна?" — "Божа, табе што, падабаецца барада?" — "Вядома!"

А ён тады якраз прыехаў з францускага легіёну, быў увесь зарослы, але да барбэра не пасьпяваў, хацеў падраўняць бараду — і адбылася клясыка жанру: зразумеў, што ўсё пагана, і прыняў рашэньне цалкам згаліць. І выглядаў ён тады як маленькі хлопчык, з прышчыкамі на шчоках, вельмі сьмешны».

Дзяўчына расказвае, што першае спатканьне было надзвычай няўдалым, яна больш не хацела бачыцца з Іванам.

«Я памятаю, што села ў трамвай і думаю: "Трэба заўтра неяк напісаць гэтаму хлопцу, што болей мы не пабачымся". Так я і зрабіла. Але я яму вельмі спадабалася, таму ён пэрыядычна мне пісаў, хоць я і сказала яму, што нам зусім у розныя бакі. Пісаў-пісаў, і месяцы праз два мы зноў сустрэліся. Ён неяк спытаў: "Мо хочаш пакатацца на матацыкле?" А я дужа падкая на матацыклы, для мяне барада плюс матацыкл — гэта проста забойная сумесь».

Паводле ўкраінкі, далей усё было як у кіно: прыяжджае Іван, здымае шалом, а там ужо прыгажэзная барада.

«Так мы і пачалі стасавацца, ён амаль штодня прыяжджаў, вельмі прыгожа дабіваўся мяне. Нават мама мая казала: "Надзя, ён як прыяжджае, нават у мяне сэрца ў пяты ад таго, які прыгожы і файны мужчына, і так прыгожа заляцаецца".

На дзень нараджэньня Надзеі Іван падараваў ёй квіткі на канцэрт, а таксама паездку ў Львоў.

«Калі мы вярнуліся са Львова, то ён мне ўручыў дублікат ключоў ад сваёй кватэры і сказаў: "Калі захочаш, то можаш перавозіць да мяне рэчы". Так мы і зьехаліся. Паўгоду мы зь ім пражылі ідэальна. Гэта былі мае найлепшыя паўгоду ў жыцьці».

«Вось у кагосьці ранак няўдала пачаўся»

У лістападзе 2018 году Івана Марчука затрымалі ўкраінскія сілавікі. Яго падазравалі ў падпальваньні прадпрыемстваў і гандлі зброяй у складзе злачыннай групоўкі. Усяго беларуса абвінавачвалі ў адзінаццаці эпізодах.

«Для мяне было сюрпрызам, калі ў адну з раніцаў нас паклалі тварам у падлогу. Ваня мяне адвозіў на працу, мы селі ў машыну, ён кажа: "Пачакай, зараз аліву праверу". Гэта было дзесьці 7:40 ранку.

Іван расказваў потым, што пабачыў бакавым зрокам, як бяжыць атрад сілавікоў, і яшчэ падумаў: "Вось у кагосьці ранак няўдала пачаўся". А потым да яго даходзіць, што гэта ягоны ранак так пачаўся. У нас цэлы дзень быў ператрус, мяне адпусьцілі дзесьці толькі а восьмай вечару, а Івана забралі».

Паводле ўкраінскіх праваахоўнікаў, Івану Марчуку пагражала да 15 гадоў зьняволеньня. Яго абвінавачвалі ў нападах з выкарыстаньнем супрацьтанкавай зброі і боепрыпасаў.

«Гэта быў цяжкі пэрыяд, я не змагла пратрымацца цалкам. Дзесьці пасьля году зьняволеньня мы пачалі моцна сварыцца і разышліся. І я тады была маладзейшая, і ён таксама, а ён увогуле такі гарачы-гарачы.

Падтрымліваць сувязь, калі Іван сядзеў у турме, увогуле няцяжка, бо гэта ж Украіна. Я пастаянна хадзіла да сьледчага, прасіла яго дазволу на спатканьні. Іван паўгоду сядзеў у ізалятары часовага ўтрыманьня, ён адразу пагадзіўся на супрацоўніцтва з паліцыяй. І праз гэта меў пэўныя «плюшкі»: адна з такіх выгодаў была ў тым, што сьледчы дазваляў нам бачыцца, хоць мы не былі мужам і жонкай.

Я прыходзіла, стаяла чаргу (яна магла займаць і чатыры гадзіны), сустракаліся і адседжвалі ўсе свае законныя гадзіны. У мяне засталося шмат лістоў ад Івана з таго пэрыяду. Насіла перадачкі яму, бо Ванька любіў паесьці».

У выніку Івана асудзілі на тры гады і адзін месяц зьняволеньня. Пакараньне адбываў у Барыспальскай калёніі.

«З калёніі мы кантактавалі праз тэлефон, у Івана там быў мабільнік. Там ва ўсіх былі тэлефоны, гэта ўвогуле не праблема. Мы на сувязі былі 24/7. Толькі што маральна было цяжка мне».

Іван Марчук выйшаў з турмы ў сьнежні 2021 году, а ў лютым 2022-га ўжо пачалася вайна.

«Яму нават сьледчы казаў: "Іван, ну ты ж не такі чалавек, які зьвязваецца з бандытамі". І мне сьледчы тое ж казаў: "Я не ўяўляю, што Іван там рабіў, уражаньне, нібыта ён, як у дзяцінстве, проста трапіў у кепскую кампанію". Ён ня мог прайсьці міма якой-небудзь бабулі, якая прадавала кветкі ці сьлівы, і мы заўсёды куплялі іх. Калі ў крымінальнай справе налічылі адзінаццаць эпізодаў, то я была вельмі зьдзіўленая.

"Ваня, як так выйшла?" — "А я ня ведаю", — адказваў мне».

«Зараз пачнецца, зараз пачнецца»

Калі Іван выйшаў з турмы, то з Надзеяй яны пабачыліся толькі аднойчы. Дзяўчына зноў сказала беларусу, што гэта іх апошняя сустрэча.

«Я тады хадзіла да псыхоляга, каб не вяртацца да Івана, мне было вельмі цяжка безь яго, я яго кахала, але мне хацелася іншага жыцьця. У Івана ж усё на экстрыме. Я нават не магла назваць нас паўнавартаснай парай. Нават апошні раз, калі мы зь ім былі разам, Іван тады сказаў: "Я настолькі цікавае жыцьцё пражываю". А я адказала: "Мабыць, я і не ўяўляю цябе старым з домам, зь дзецьмі, унукамі, са спакойным жыцьцём". Ён глядзіць на мяне і кажа: "І я сябе такім не ўяўляю".

Надзея расказвае, што, нягледзячы на тое, што на момант пачатку вайны яны ўжо паўтара году не былі разам, прыярытэты хутка расставіліся зусім па-іншаму.

«Увесь гэты час мы правялі разам. Сумневаў у яго не было, ці ісьці на вайну. Ягоны сябра Паша, зь якім яны разам жылі, расказваў, што Іван ня спаў усю ноч на 24 лютага і казаў: "Зараз пачнецца, зараз пачнецца". Паша яму казаў: "Ды засьні ты, калі ласка, нічога не пачнецца, чаго ты сябе накручваеш". А Ваня хадзіў па пакоі, нібыта той маятнік. І тут чуюцца выбухі, Іван кажа: "Ну я ж гаварыў!" Адразу ж пачаў зьбірацца, ён быў адным зь першых у батальёне Каліноўскага».

Надзея расказвае, што Іван сябе якраз добра адчуваў у вайну, а вось у мірны час пачынаў нудзіцца.

«Вайна — гэта сто адсоткаў ягоная стыхія. Ён быў вайскоўцам да мозгу касьцей. Калі мы разам жылі, то яму было дастаткова сумна: нездарма зьявіўся матацыкл, нездарма бандыцкія гісторыі — адрэналіну не хапала, ці што. Ён нават хацеў паехаць у Сырыю, лічыў, што там можа быць карысным. Ад самага дзяцінства ён гарэў гэтым Францускім легіёнам, хоць ніхто ў сям’і, апроч дзеда, яго ў гэтым не падтрымліваў».

Украінка кажа, што заўсёды вельмі перажывала, калі «Брэст» ішоў на баявыя заданьні.

«У нас былі супэркароткія перапіскі. Я проста пыталася: "Ок?" Ён адказваў: "Ок". Калі з апошняга баявога ён не адказаў, то я зразумела, што нешта ня так, але спадзявалася, што ён у палоне. Я разумела, што Іван абавязкова адпішацца».

«Злаваўся на тых, хто ў тыле»

Надзея расказвае, што незадоўга да сьмерці «Брэст» быў у Кіеве, было шмат унутраных супярэчнасьцяў унутры палку Каліноўскага.

«Іван вельмі злаваўся на тых, хто сядзіць у тыле. Ваня прыехаў у Кіеў і проста іх разносіў, бо ў іх на «нулі» няма чаго паесьці, а ў штабе на складзе паліцы ад харчу ломяцца. Плюс да ўсяго гісторыя, як Івана пабілі незадоўга да сьмерці (інцыдэнт здарыўся менш чым за тыдзень да гібелі «Брэста», яны пабіліся з камандзірам батальёну «Тэрор» Алегам «Варагам» Васільевым»).

Надзея нікога не вінаваціць у сьмерці Івана, але пры гэтым кажа, што быў цэлы шэраг фактараў, які склаўся ў такую гісторыю.

«Апошні раз, калі мы былі разам, ён быў вельмі стомлены, злосны, раздражнёны. Ён прыходзіў позна, дзесьці а першай ночы. Я яму кажу: "Ну дэлегуй ты камусьці частку абавязкаў". А ён адказваў, што ня ведае, каму можна дэлегаваць. Я Івану казала, што яму трэба часьцей бываць у штабе, вырашаць там праблемы. Але Іван быў іншым чалавекам, ён ведаў, дзе ягонае месца; ведаў, што яно на перадавой, і ён сябе там адчуваў як рыба ў вадзе. А ўсе ўнутраныя санта-барбары — гэта было не пра яго. Ён рабіў справу, а не мянціў языком».

На сёньняшні дзень Надзея Ліхашапка ніяк не кантактуе са штабам палку Каліноўскага, хаця дапамагае звычайным хлопцам-добраахвотнікам. Нядаўна дапамагала арганізаваць разьвітаньне зь Міраславам Лазоўскім, які загінуў пад Бахмутам.

«Цяпер для мяне штаб палку Каліноўскага зусім памёр. Я сустракала ў Кіеве бацькоў Івана, іх прывезьлі на машынах для палку. Прыехаў «Кіт» (камандзір палку Каліноўскага Дзяніс Прохараў), павітаўся зь імі, сеў у «тачку» й зьехаў. Потым гэты «цудоўны» чалавек прыйшоў да мяне ў кватэру, дзе спыніліся бацькі Івана, зь пісталетам.

Быў год палку Каліноўскага. Як вы лічыце, на адзначэньне запрасілі хоць кагосьці са сваякоў загінулых? Нікога-нікога. Мяне запрасілі хлопцы, і тое толькі на апошнія паўгадзіны я прыйшла. Мяне сустракае «Кіт», працягвае руку, каб павітацца. Я яму кажу: "Ты лічыш, я падам табе руку?" Ён такі: "Ну ладна". А на фоне мільён відэа з Іванам. Я гаварыла з жонкай «Сябро» (Васіля Парфянкова), яны робяць выставы ў памяць загінулых, і калі была такая ў Кіеве, то ніхто са штабу проста не прыйшоў. Ну як такое магчыма?»

«Сківіцы цокалі, калі еў»

У Францускі Іншаземны легіён Іван запісаўся яшчэ студэнтам.

Паехаў у Парыж па турыстычнай пуцёўцы, а там пайшоў на пункт вэрбаваньня легіянэраў, яго ўзялі. Патэлефанаваў маці, што больш ня вернецца ў Беларусь. Маці месяц праплакала.

«Іван быў вельмі валявы чалавек. Яму немагчыма загадваць, каб ён нешта рабіў тое, што ён лічыць няправільным. А ў легіёне, на жаль, было багата дзедаўшчыны, ён шмат з чым не пагаджаўся. У яго была свая пазыцыя ва ўсіх пытаньнях, ад гэтага часта сядзеў у карцэры», — расказвае дзяўчына.

Паводле яе, Марчуку найбольш падабалася служыць у Францускай Гвіяне, у джунглях. Таксама падабалася ахоўваць гасьцей, якія прыляталі ў аэрапорт у ААЭ.

«А так ён пабываў у палове сьвету. Ён і маму з братам прывозіў у «Дыснэйлэнд» у Парыжы».

У Марчука быў матацыкл Kawasaki Z1000. Ён любіў скакаць з парашутам, тарзанкі. Таксама Іван быў зусім неабыякавы да ежы.

«Калі яму было смачна, то ў яго аж сківіцы стукалі адна аб адну. Я нейкі час была хатняй гаспадыняй, дужа любіла яму гатаваць. Ягонай улюбёнай стравай быў зялёны боршч. Таксама ён страшэнна любіў выпечку, я яе рабіла амаль штодня. Ён любіў уключыць якое-небудзь відэа пра Беларусь, сесьці, паставіць ля сябе малако і пірог. І так мог зьесьці палову пірага і выпіць літар малака. І калі яму вельмі смачна, то ён мог выдаваць гукі, падобныя да вуркатаньня. Яшчэ сківіцы цокаюць — і ня трэба ніякіх камплімэнтаў».

А вось алькаголь апошнія гады Іван Марчук цалкам перастаў ужываць.

«Неяк быў момант, калі ў госьці да нас прыехаў яго пабрацім Юры зь легіёну, яны вельмі добра прыклаліся да алькаголю. У нас тады была вельмі паганая ноч, ён злавіў ці «белачку», ці нешта такое, было вельмі «весела». І пасьля той ночы ён ня піў абсалютна», — расказвае Надзея.

«Мне не хапае ягонай магілы»

Дзяўчына расказвае, што толькі месяц таму ўсьвядоміла да канца, што Івана больш няма.

«Я ішла па вуліцы, было файнае надвор’е. І я думала, што вельмі шкада, што Іван і іншыя хлопцы гэтага больш ніколі не пабачаць. І тады да мяне прыйшло разуменьне, што мне ўсяго 26 і маё жыцьцё далей будзе бяз Вані, што ўсе цяперашнія пляны я мушу будаваць ужо безь яго».

Асабліва Надзею турбуе той факт, што «Брэст» па-ранейшаму не пахаваны, расейцы так і ня выдалі ягонага цела.

«Мне не хапае месца, дзе зь мірам і спакоем ляжыць Іван Марчук, каб яго магіла была чыстай, прыбранай, каб я магла прыйсьці туды, паразмаўляць зь ім. На сёньня я даю каля 50%, што ягонае цела атрымаецца знайсьці. Калі ён загінуў, то я была ўпэўненая на 100%. Я дужа хачу верыць, што знойдзем. Але рэальнасьць такая, што вельмі шмат гісторый, калі кагосьці не знаходзілі.

Ён дагэтуль мне сьніцца, як жывы. Да цяперашняга часу я шукаю яго прозьвішча ў сьпісах на абмен, а потым адкрываю ягонае фота, дзе ён мёртвы, і кажу сама сабе: "Надзя, ня трэба рэзаць самой сабе сэрца".

На тым фота не відаць твару Івана, і ў снах я бачу, як ён прыходзіць з палону, худы ўвесь такі, і кажа: "Цяпер усё будзе добра". І гэты сон круціцца з зайздроснай пэрыядычнасьцю. І ніхто ж з пабрацімаў асабіста ня бачыў, як Іван загінуў».

«Я, хутчэй за ўсё, не перажыву гэтай вайны»

Надзея кажа, што часта размаўляла зь Іванам пра ягоную сьмерць. Ён прасіў дзяўчыну працягваць жыць паўнавартасна і пасьля таго, як яго ня стане, не замыкацца ў сабе. Сёньня Надзея працуе на трох працах. Кажа, што боль страты праз год не зьмяншаецца.

«Я ўзяла сябе ў рукі, троху абрасла камянямі па гэтай тэме. Цяпер у мяне адна мэта — пахаваць Івана. Сказаць ягонай маме, што ўжо пахаваны сын, у яго ёсьць месца. Маме Вані я паведаміла пра сьмерць адразу, як толькі сама дазналася. Мы ўвесь час на сувязі, у нас добрыя стасункі. Я дужа ёй удзячная. Яна вельмі клясная, проста неймаверная».

Украінка расказвае, што Іван разам з пабрацімамі на поўным сур’ёзе плянавалі вызваленьне Беларусі пасьля таго, як перамогуць ва Ўкраіне.

«Яны гаварылі пра тое, што загінуць усё адно ў любым разе, бо нікому ня трэба рэвалюцыянэры. Я ўспрымала гэтыя гісторыі як нейкі баявік, бо гучала ўсё максымальна непраўдападобна, а яны, тым ня менш, верылі ў гэта.

Усе хлопцы ваююць ня толькі за Ўкраіну, але і будучыню Беларусі. Ваня вельмі хацеў вярнуцца ў Беларусь. У яго заўсёды была Беларусь, ён глядзеў, што кажуць Лукашэнка, Ціханоўская. Я заўсёды памятала, што ён беларус, а не ўкраінец. Па-ўкраінску ён не асабліва ўмеў гаварыць, але стараўся вельмі правільна вымавіць слова «Кохаю».