Псіхолаг: Сілавікам даводзяць, што гвалт у дачыненні да мітынгоўцаў — гэта карысна

Адкуль такажорсткасць у сілавікоў да мірных пратэстоўцаў? Reform.by вырашыў пагаварыць пра гэта з Людмілай Зеніч, украінскім псіхатэрапеўтам, якая праводзіла групавыя кансультацыі з супрацоўнікамі «Беркута» (аналаг АМАПа). Тым самым "Беркутам", які адзначыўся на Майдане ў 2013-2014 годзе.

— Людміла, вы праводзілі групавыя кансультацыі з сілавікамі. Якія гэта былі людзі?
— Абсалютна розныя. Гэта была групавая праца з запытам з іх боку. У першую чаргу, гэта былі разгубленыя людзі. Самыя падонкі, якія аддавалі загады, збеглі. Засталіся тыя, хто іх выконваў. Яны былі разгубленыя і не разумелі, як адбылася рэвалюцыя. У іх была і разгубленасць, і прыкрасць, і пачуццё віны. А потым — і пачуццё здрады з боку сваіх жа таварышаў.
— Здрада ў чым палягала?
— Сілавікоў трэніруюць на тое, каб абараняць адзін аднаго і выконваць загады. У любой групе, якая трэніруецца як група, ёсць адчуванне адзінства і датычнасці пляча таварыша. Да мяне звярталіся сілавікі і крыху пазней, калі Расея прывяла свае сілы на вайну на Данбасе. Сярод тых, хто ваяваў з расійскага боку, многія пазанавалі сваіх аднакурснікаў, з-за гэтага яны адчулі здраду. Маўляў, як можа таварыш страляць і біць сваіх жа.
— Жорсткімі сілавікоў робіць сама сістэма?
— Многія сілавікі вучыліся ў адпаведных навучальных установах. Сама структура адукацыі ў сілавых ведамствах заточаная на выкананне загадаў і поўнае падпарадкаванне. У падраздзяленнях таксама праходзіць штодзённая псіхалагічная падрыхтоўка. Кліенты казалі, як іх напампоўвалі, што мітынгоўцы злачынцы і да іх можна ўжываць сілу. За кошт гэтага ў людзей асімілюецца сумленне. Каб чалавек мог падняць руку на іншага чалавека, важна яму стварыць умовы адчужанасці і бесчалавечнасці. Мітынгоўцы ў такім выпадку становяцца элементам пагрозы. Абараніць сваё жыццё і сваё звыклае існаванне — гэта частка матывацыі сілавікоў.

— Атрымліваецца, для іх гвалт-гэта штодзённасць у іх сістэме?
— Я не працавала ў структурах МУС, але там працавалі многія мае калегі. Наколькі я разумею, у пэўнае падраздзяленне набіраюцца людзі, у якіх узровень тэстастэрону вышэй, чым у звычайнага чалавека. Да іх адносяцца не толькі сілавікі, гэта і людзі, у якіх павышаны ўзровень патрэбы ў небяспецы. Патрэбу ў агрэсіі можна параўнаць з патрэбай хацець быць пераможцам. Калі не практыкаваць, выбар, калі чалавек не навучаны шукаць сацыяльна-прымальныя формы (спорт, адзінаборствы, небяспечная праца пажарным), а яшчэ адбываецца накладанне ідэалагічных рэчаў, тады гэта выліваецца ў жорсткасць і дэструктыўныя формы паводзін.
Ёсць нармальнае жаданне ў мужчыны атрымаць дозу адрэналіну і перамагчы, выпрабаваць сябе, але калі ў яго адключаная функцыя выбраць іншы спосаб гэта зрабіць, то ўсё пераходзіць у гвалт. А сілавікам яшчэ і даводзяць, што гвалт у дачыненні да мітынгоўцаў — гэта карысна.
— Гэта значыць, яны лічаць, што робяць карысную справу, збіваючы людзей?
— Так. Яны шчыра думаюць, што змагаюцца з вырадкамі пекла і наогул яны на баку дабра. Сілавікі так і характарызуюць сваю працу — што змагаюцца яны за дабро. Трэба разумець, што сярод кіруючага складу ёсць свядомыя садысты. І менавіта яны кіруюць падпарадкаванымі хлопцамі. Частку з іх ва Украіне арыштавалі, частка збегла — і некаторых бачылі на падаўленні пратэстаў у Маскве і ў Менску (журналісты ўжо не раз выяўлялі былых беркутаўцаў сярод беларускага АМАПу — заўв. Reform.by).
— Гэтых людзей садыстамі робіць сістэма або яны былі такімі з дзяцінства?
— Тут няма альбо-альбо. Важна разумець, што людзі праходзяць праз негатыўнае сістэмнае сіта. Няма выразнага адказу, чаму яны сталі садыстамі, тут бывае і такое, што сама сістэма на этапе навучання робіць іх такімі, а бывае, што садыстамі яны сталі з-за цяжкіх псіхалагічных траўмаў дзяцінства.
Паводле Канстытуцыі, сілавікі могуць не выконваць злачынныя загады, але парадокс у тым, што самі ўсвядоміць яны не могуць, што ёсць злачынны загад, а што не. Здзяйсняць выбар вельмі страшна, асабліва чалавеку, які працуе ў сілавой сістэме, дзе выбар ажыццяўляць нельга. Гэты чалавек не навучаны выбіраць.
— У Беларусі на мітынгах жанчыны падыходзілі да сілавікоў, глядзелі ім у вочы. Пыталіся пра сумленне і дарылі кветкі. Гэта наогул неяк дзейнічае на іх?
— Гэта выклікае ў іх унутраны канфлікт. І гэта можа прыводзіць да розных вынікаў. Вы павінны зразумець, што сам ён лічыць сябе добрым салдатам і лічыць, што ён на баку дабра. Калі ўзнікае супярэчнасць у яго малюнку, тады, з аднаго боку, добра, што ў ім нараджаецца сумнеў, але, з другога боку, на першым этапе гэта можа выклікаць яшчэ большую агрэсію. Таму што ён будзе абараняць сваё ўяўленне аб свеце. У нас быў досвед, калі мы, псіхолагі, раздавалі цукеркі цітушкам. Гэта былі нанятыя людзі, якім сказалі папрацаваць правакатарамі, яны яшчэ і жорстка збівалі людзей. Мы глядзелі у вочы гэтым людзям і частавалі іх. Я ўбачыла разгубленасць у вачах гэтых людзей. Яны казалі, што гэта атручаныя цукеркі, не можа быць, каб іх частавалі звычайнымі цукеркамі. Я ўбачыла ў іх вачах яшчэ і страх. Гэтыя людзі — ахвяры маніпуляцый.
Хтосьці з іх прызнае, што трапіў у пастку. А хтосьці не дазваляе сабе гэта ўбачыць і кажа "гэта няпраўда". Для іх важны гонар прыналежнасці да сілы ў сваім падраздзяленні. Мітынгоўца не можа быць добрым. Таму што калі я прызнаю, што ты добрая, а я цябе б'ю, то я буду дрэнным. Вы павінны зразумець, што сілавыя ведамствы — гэта добра прапрацаваная структура. Іх вучаць ламаць людзей, вучаць дапытваць і вучаць правільна псіхалагічна здзекавацца над людзьмі.
— Маніпуляваць свядомасцю магчыма бо не з кожным чалавекам…
— Можна маніпуляваць любым чалавекам. У іх ёсць заробак, службовая кватэра, трынаццаты заробак. Ім цяжка адмовіцца ад таго, што ў іх ужо ёсць. І нават калі чалавек усведамляе, што ён робіць штосьці не тое, ён ужо знаходзіцца ў пастцы. Важна разумець, што чалавек, які трапляе ў сілавыя структуры, трапляе ў пастку. Сілавая структура — гэта інструмент дзяржаўнай улады. Я калі з імі пагутарыла, зразумела, што яны закладнікі. "Беркут", як структура, была забяспечаная добрымі спецыялістамі, але выкарыстоўвалі яе супраць уласнага народа. Яны сапраўды ўмеюць лавіць злачынцаў, але з элітнага падраздзялення яны ператварыліся ў злачыннае. Гэтых людзей прымусілі выканаць злачынныя дзеянні. Яны шчыра верылі, што яны эліта. І тут у іх забралі прадмет гонару, і гэта выклікала велізарны ўнутраны канфлікт.
 
Іх не любяць, нейкая частка з іх пайшла абараняць Украіну, а нейкая была дэмаралізаваная. Я гутарыла з некаторымі з іх на тэрапіі. Яны вераць свайму камандзіру. Вонкава гэта напампаваныя хлопцы, а эмацыйна яны яшчэ зусім дзеці.
— Чаму ўвогуле чалавек становіцца садыстам?
— Тут важны працэнт схільнасці да садызму, які вызначаецца шматлікімі фактарамі. Важная асяроддзе, у якой чалавек расце. Калі там у парадку нормы мучаць катоў або сабак, то і дзіця прымае гэта за норму. Прыняць дзіцяці, што забіваць сабак добра, гэта таксама траўма. Заганны круг абставінаў.
— Атрымліваецца, чалавек з дэструктыўнай сям'і схільны ісці ў сілавыя структуры?
— Напэўна, няправільна абагульняць і казаць, што ўсе сілавікі з дэструктыўных сем'яў. Але такому чалавеку прасцей за ўсё пайсці ў сілавыя структуры. Сярод маіх кліентаў былі тыя, хто з дэструктыўных сем'яў. Былі тыя, хто назіраў у дзяцінстве, як бацька б'е маму. Дзіця абараняла маму, быў добрым. Быў адзін кліент, вельмі добры, але ён прыйшоў з запытам, як не стукнуць сваю двухгадовую дачку. Таму што яго ўвесь час білі ў дзяцінстве. Ён памятае, як гэта балюча, але інакш ён не ўмее сябе паводзіць. Спачатку ён вучыўся стрымлівацца, паралельна ён спрабаваў зразумець, чаму гэта адбылося. На ўзроўні свядомасці ён пачынае разумець, што айчым быў гвалтаўніком і здзяйсняў злачынства супраць яго і яго мамы, і на ўзроўні пачуццяў ён шукае шляхі, як не біць сваю дачку. Важна, што ў яго быў запыт на змяненне. Калі ў чалавека няма запыту, то толькі праз загады да яго можна дастукацца. Проста таму, што загады для яго — звычайная асяроддзе існавання.
— У Беларусі за зрыў масак з сілавікоў людзей затрымліваюць паводле крымінальных артыкулаў. Адчуваецца, што яны баяцца дэананімізацыі. Чаму?
— Ім страшна, што іх сёстры і мамы даведаюцца, чым яны займаюцца. У іх ёсць страх расчараваць маму, як і ва ўсіх людзей. Калі ў іх ёсць чалавечая рыса, то гэта нармальнае жаданне захаваць павагу сваякоў.
— Вашы кліенты прыходзілі з запытам, што адчуваюць віну за свае дзеянні?
— Пачуццё віны —гэта ўсведамленне і ўнутраная праца. А калі я абараняюся тым, што я маю рацыю і я выконваў загад, пачуццё віны не выходзіць ва ўсведамленне. Першапачатковая стадыя ў іх — гэта разгубленасць. Бо для пакаяння важная велізарная ўнутраная праца. Выйсці са статыстычнай нормы, дзе гвалт і загад важней за ўсё, — гэта вельмі складана.
Паводле reform.by