Як выцягнуць рэгіёны з галечы?

Ці могуць рэгіёны абысціся без датацый з цэнтра і самі сябе ўтрымліваць?

Па дадзеных Мінфіна, у структуры даходаў мясцовых бюджэтаў ўласныя паступлення (падатковыя і непадатковыя адлічэнні) у сярэднім складаюць 81,2% ад агульнай сумы даходаў.
Толькі абласныя цэнтры і яшчэ некалькі гарадоў, у ліку якіх Наваполацк, Жодзіна, Баранавічы і Пінск, могуць утрымліваць сябе на 80-100%. Усе ж астатнія рэгіёны ў той ці іншай ступені сядзяць на датацыях цэнтра.

Кастусёў: Пакуль папаўненне бюджэту будзе адбывацца па старой савецкай схеме, нічога не зменіцца

Нягледзячы на ​​спецыфіку кожнага рэгіёну, праблема заключаецца зусім не ў асобных нюансах кіраўніцтва раёна, а ў сістэме падыходаў у цэлым, упэўнены былы кіраўнік ЖКГ Шклова, экс-кандыдат у прэзідэнты ад партыі БНФ Рыгор Кастусёў.
— Праблемы могуць узнікаць праз неэфектыўнае кіраванне, але гэта дробязь. Ёсць агульная праблема — гэта цяперашняе заканадаўства, якое цалкам капіюе савецкую сістэму кіравання, — адзначае эксперт.
Рэгіёны па-ранейшаму застаюцца базай папаўнення бюджэту больш буйных гарадоў. Менавіта ў цэнтр накіроўваецца асноўная маса падаткаў, а потым адтуль ужо размяркоўваюцца сродкі па рэгіёнах.
— Усе грошы ідуць у Мінск. І ад саміх рэгіёнаў мала што залежыць, — тлумачыць Рыгор Кастусёў. — Чаму рэгіёны не самадастатковыя ў фінансавым плане? Яны не могуць самі распараджацца сваімі сродкамі. Яшчэ з савецкіх часоў закладзена схема, што ў сельскую мясцовасць з бюджэту грошы амаль не накіроўваліся, тым самым стымулюючы пераезд насельніцтва ў гарады. Да прыкладу, у сацыяльную сферу ў горадзе накіроўвалі на 11% больш, чым у вёску. Хочаш-не хочаш, людзі вымушаныя былі з'язджаць з вёсак.
І гэты савецкі падыход у плане фарміравання бюджэту быў поўнасцю перанесены ў сучасную Беларусь.
— Сістэма пабудавана так, каб рэгіёны наўпрост залежалі ад цэнтральнай улады, — адзначае эксперт.
Рыгор Кастусёў упэўнены: пакуль не будзе заканадаўства аб самакіраванні рэгіёнаў, праблема фінансавай неплацежаздольнасці нікуды не знікне.
— Я вывучаў вопыт суседзяў. Менавіта такая праблема была і ў Польшчы, пакуль палякі не прынялі заканадаўства і рэгіёны не перайшлі на поўнае самакіраванне. Пакуль у нас гэтага няма, пакуль папаўненне бюджэту адбываецца па старой савецкай схеме, сітуацыя не зменіцца, — падкрэслівае эксперт.

Віктар Карняенка: Свет ўжо даўно вынайшаў гэты ровар

Каардынатар кампаніі «За справядлівыя выбары» Віктар Карняенка, які ў 90-х гадах некалькі гадоў прапрацаваў першым намеснікам старшыні Гомельскага гарсавета, таксама бачыць галоўную праблему ў бяздумнай бюджэтнай палітыцы дзяржавы.
— Бо зарабляе не ўлада, а эканамічны сектар. Тыя самыя рэгіёны. А выходзіць, што грошы проста адымаюць, а пасля з панскага пляча даюць, колькі палічаць неабходным, — кажа эксперт.
Яшчэ адна праблема заключаецца ў самой арганізацыі ўлады. Створаная яшчэ ў 1994-м годзе так званая вертыкаль, на думку палітыка, паказала сваю поўную неэфектыўнасць.
— Сёння мясцовыя ўлады — гэта не ўлада, а толькі прадстаўнікі цэнтральнай улады на месцах. У іх нават няма стымулу працаваць, каб мець большы бюджэт у сваім пэўным рэгіёне. Ім усё роўна дадуць столькі, колькі трэба, каб пакрыць выдаткі. Фактычна гэта проста размеркаванне, — канстатуе эксперт.
У якасці прыкладу Віктар Карняенка прыводзіць сітуацыю, якая ўзнікла ў Жлобіне шмат гадоў таму:
— Гэта было ўжо пры цяперашняй уладзе. Здарылася так, што Жлобін спрацаваў з вялікім прыбыткам. І нягледзячы на ​​тое, што па законе аб мясцовым самакіраванні сказана, што падаходны падатак 100-адсоткава ідзе ў бюджэт базавага ўзроўню, абласны савет прымае рашэнне, што паколькі грошай у Жлобіна шмат, то гэты пункт закона да яго не ўжываць. Ці ёсць пасля гэтага стымул у мясцовай улады працаваць?
Сама іерархія ўлады, на думку эксперта, не спрыяе развіццю рэгіёнаў. Ён таксама згодны, што выцягнуць рэгіёны з той сітуацыі, у якой яны апынуліся, можа толькі мясцовае самакіраванне. Прыклад Польшчы паказаў эфектыўнасць такой сістэмы — пасля правядзення рэформы і ўвядзення мясцовага самакіравання палякі атрымалі ў бюджэт плюс 20%.
— Свет ўжо даўно вынайшаў гэты ровар. Толькі абсалютная самастойнасць мясцовых уладаў і падзел кампетэнцый паміж рознымі ўзроўнямі ўлады могуць выратаваць сітуацыю. Калі грошы не ходзяць знізу ўверх і зверху ўніз, калі людзі самі вырашаюць, хто на дадзены момант будзе ў іх прадстаўніком улады, — адзначае Віктар Карняенка. — А пры нашай вертыкалі ўсім фактычна кіруе адзін чалавек, астатнія — яго падначаленыя і робяць толькі тое, што падабаецца гаспадару. Таму мы і бачым пастаяннае «ператрахивание» кадраў, людзі не затрымліваюцца на сваіх месцах. Але эфекту ніякага ад гэтага мы не дачакаемся.
Але перш чым вярнуць самакіраванне, трэба даць народу права выбару сваёй улады, лічыць палітык.
— Выбары — перадусім, потым новыя законы, якія дазволяць знішчыць гэтую заганную вертыкаль улады, усталяваць мясцовае самакіраванне, вярнуць у краіну парламентарызм і вяршэнства Канстытуцыі.
Паводле zautra.by