Уладзімір Парфянок. Першы, другі ці трэці ў «Мінскай школе»

У Вільні праходзіць выстава майстра фатаграфіі Уладзіміра Парфянка. Беларускі фатограф сёлета пайшоў з жыцця.

У віленскім беларускім музеі ім. І. Луцкевіча дзейнічае мемарыяльная выстава фатографа, галерыста, куратара, педагога Уладзіміра Парфянка (1958-2024) «Віленскі альбом». Парфянок быў адной з самых яркіх асоб у жыцці беларускай фатаграфіі з пачатку 1990-х гадоў і да нашых дзён. Фотаздымак Парфянка адрозніваецца спантаннасцю ў яго працы як фатографа, які зразумеў, што ўнікальнай фатаграфію робяць дэталі, дробязі, якія не прадкажаш і не змадэлюеш.

Група «Правінцыя»

Работы, прадстаўленыя на выставе, уваходзяць у вялікую серыю «Фрагменты быцця». А абраная частка цыклу прывязаная, перш за ўсё, да лакацыі: гэта Вільня. Асноўная праца над праектам (як і адбор работ) праходзіла ў 1987-1988 гадах, калі аўтар разам з групай фатографаў «Правінцыя» часта бываў у Вільні, піша літоўскі партал lrt.lt.

Вось як згадвае перыяд паездак у Вільню калега Парфянка па «Правінцыі», эколаг Ірына Сухій: «Гэта яго працы васьмідзясятых гадоў. Мы ўсе любілі Вільню, часта ездзілі сюды і шмат здымалі. Мы ездзілі ў Вільню на ноч: а пятай гадзіне выходзіш на трасу, аўтаспынам даязджаеш да Вільні, ноч гуляеш, фатаграфуеш, раніцай, а шостай гадзіне, зноў на трасу і а дзявятай ты ўжо можаш пайсці на працу. Маладыя былі, здароўя было шмат. Я цяпер слаба сабе магу ўявіць. Цягнік, вядома, хадзіў, але гэта было не так цікава».

Група «Правінцыя» ўтварылася ў 1980-х гадах як нефармальная ініцыятыва маладых фатографаў, якія жадаюць пашырыць межы фатаграфіі. Пазней гэтая група стала родапачынальніцай так званай «новай хвалі» беларускай фатаграфіі.

Ірына Сухій кажа, што «Правінцыя» была невялікім аб'яднаннем тых, хто па-сапраўднаму цікавіўся фатаграфіяй: «Мы ўсе сабраліся ў фотаклубе "Мінск", маладыя, 25 гадоў. Там быў, напрыклад, Валера Лабко, таксама даволі знакавая асоба беларускай фатаграфіі, які таксама, на жаль, рана сышоў, у 2008 годзе, яму было 57 гадоў. І гэтае месца было, вядома, аддушынай, таму што гэта склеп у цэнтры Мінска, дзе мы, з аднаго боку, нечаму вучыліся, усякім там хімічным працэсам, а з другога боку, гэта ўсё была жывая творчасць», — згадвае Сухій.

Першая выстава адбылася ў 1988 годзе ў Чырвоным касцёле ў цэнтры Мінска: «Ён тады быў яшчэ домам кіно, а кіно такое кшталту больш дэмакратычнае паказвалі. Ну і нас пусцілі туды з выставай. Гэта была наша першая публічная выстава, таму што да гэтага мы спрабавалі выстаўляцца, напрыклад, на Дзень горада, – гэта ўжо калі з'явіліся першыя паслабленні ў Савецкім Саюзе. І нас даволі хутка з гэтымі ўсімі нашымі фотаздымкамі гбшнікі-не гбшнікі, ну, хтосьці нам сказаў, маўляў, прыбірайцеся, збірайце вашыя гэтыя штукі», – расказвае Сухій.

Слонімскі фатограф пачатку ХХ стагоддзя

У выніку з «Правінцыі» выдзяліліся шэсць-сем беларускіх фатографаў, якія выйгравалі міжнародныя конкурсы і ездзілі на выставы па ўсім свеце. Работы ўдзельнікаў «Правінцыі» былі ўключаны ў калекцыі найбуйнейшых цэнтраў сусветнай фатаграфіі, такіх як «Brandts Museum of Photographic Art», «The Hasselblad Collection», «Fotografiska Museet» і інш.

Застаўся вялікі архіў

Паводле слоў Ірыны Сухій, прадстаўленыя на выставе фотаработы – гэта толькі адна з граняў творчасці Уладзіміра Парфянка: «Справа ў тым, што ў яго творчасці не ўсё такое, у яго ёсць вельмі дзёрзкія арт-працы. Ён здымаў беларускіх рок-музыкаў напрыканцы васьмідзесятых і наогул нефармальнае жыццё, калі перабудова была, 1986-я —1990-я гады, у яго вельмі шмат цікавых работ. Ну і, акрамя гэтага, ён не толькі пра сваю творчасць клапаціўся, з'явілася галерэя "NOVA", і потым ён у "Цэнтры сучаснага мастацтва" доўга працаваў у апошнія гады, пакуль не звольнілі, у музеі Азгура, дзе таксама ўвесь час былі розныя цікавыя і нефарматныя мерапрыемствы, – не толькі выставы, але прагляды кінафільмаў пра фатографаў, абмеркаванні. Гэта значыць, вакол яго заўсёды было жыццё. Ён фатаграфічна фарматаваў жыццё і людзей, якія любяць фатаграфію, у нейкую такую агульную прастору», — кажа Сухій.

Паводле яе слоў, у Парфянка застаўся вялікі архіў, які павінен быць разабраны: «Гэта фотаздымкі, гэта плёнкі. Я магу сабе ўявіць, колькі там усяго, і, напэўна, не ўсё аблічбаванае. Я думаю, што ў яго ёсць яшчэ не толькі яго фотаздымкі, і гэта нельга страціць», – перажывае Сухій.

«Віленскі альбом»

Паколькі гэтыя фотвздымкі створаныя з іншых, не характэрных для віленскіх фатографаў ракурсаў, яны могуць выдатна дапоўніць старонкі альбома ранейшай Вільні, як знаходзяць сабе месца ў сямейных альбомах фотаздымкі з даўно забытага сумеснага свята, якія, нарэшце, праз шмат гадоў даслаў далёкі сваяк», – так сказаў пра выставу «Правінцыялы ў Вільні» куратар Андрэй Антонаў.

Але гэтае выказванне цалкам можна ўжыць і да цяперашняй экспазіцыі, якую сабраў таксама ён: «Валодзя сышоў, і для мяне гэта адзіны спосаб выказаць свае пачуцці. Я не магу знайсці правільную эмоцыю, правільна выказаць гэтую страту, таму што гэта вельмі важны для мяне чалавек. Я няшмат умею рабіць у жыцці; акрамя выстаў, наогул, па-мойму, нічога асабліва не ўмею, таму ўзнікла магчымасць, і мы зрабілі гэта. Мне дапамагло мноства людзей, якія засталіся па-за кадрам, усіх не назавеш. Шмат людзей мне проста дапамаглі: усё роўна, нават самая саматужная выстава патрабуе працы, навыкаў, рэсурсаў, часу, у рэшце рэшт мяне павінна была начальніца з працы адпусціць», – жартуе Антонаў.

У Нью-Ёрку прэзентавалі «Беларуска-амерыканскую фатаграфію»

Неажыццёўленыя праекты

Матэрыял выставы скампанаваны з фотаздымкаў, якія рыхтаваліся для іншага праекта: «Мы збіраліся проста з Валодзем рабіць тут на пачатку вясны выставу, і мы не збіраліся рабіць мемарыяльную выставу, ясная справа. Гэта было б па архівах галерэі "NOVA". Гады тры таму я рабіў выставу "Правінцыялы ў Вільні". Я збіраўся яе пашыраць, зрабіць вялікі альбом ці нешта яшчэ, але быў кавід, потым у Беларусі пачаўся раскаўбас, потым яшчэ нешта. Гэта значыць, гэты матэрыял быў, я, што засталося, перамікшаваў, але матэрыял быў гатовы», – дзеліцца няздзейсненымі планамі куратар выставы Парфянка.

Яшчэ адзін праект павінен быў быць прысвечаны рынкам: «Я збіраўся з ім зрабіць выставу пра Камароўскі і Кальварыйскі рынкі. У яго вельмі добрая серыя пра Камароўскі рынак у Мінску, у мяне ёсць вялікі такі праект пра Кальварыйскі рынак. Я наогул люблю рынкі, там крыніца трэшу, чаду і яшчэ незразумела чаго. Я нават не памятаю, ці казаў я яму пра гэты праект», – гаворыць Антонаў.

Паводле яго слоў, адна справа, калі працуеш над выставай з чалавекам, а іншая – калі з яго архівам: «Я сёння проста гартаў архівы і бачу, што ну, збіраліся, ну, окей, значыць, гэта ўжо хтосьці будзе іншы, хто зробіць гэта. Я працую з жывымі, а вось ёсць тыя, хто мае доступ да архіва, у іх свой падыход да яго вывучэння. А калі ты з жывым аўтарам працуеш, ён уяўляе, як выстава хацела б выглядаць, калі прыходзяць іншыя і да ўжо ананімнага аўтара, яны ўжо павінны самі сканструяваць наратыў, сканструяваць гісторыю і знайсці нешта ў гэтым. То-бок, гэта розныя працы. У сувязі з тым, што я меў зносіны, працаваў разам з Валодзем (па-мойму, ён зрабіў дзве ці тры мае выставы, я зрабіў нейкія яго), таму ў мяне ракурс не той», — разважае ён.

Уладзімір Парфянок, упэўнены Андрэй Антонаў, быў вельмі важным чалавекам у беларускай фатаграфіі: зрабіў каля 200 выстаў. Адна гісторыя, калі ў цябе ёсць нейкі статус, нейкія лычкі, а ў яго выпадку гэта фатограф, які вельмі высока каціруецца, гэта значыць, калі ёсць такая з'ява, як "Мінская школа фатаграфіі", і там 4-5 прозвішчаў, то ён будзе там другім, першым ці трэцім. Плюс ён вельмі разнапланавы, і гэта непасрэдная, прамая фатаграфія, гэта працуе. Пройдзе час, і працаваць, знаходзіць рэзананс у гледача будуць нейкія іншыя яго працы», — упэўнены фатограф.