Піянеры навыварат
…І я ўсё не мог зразумець, адкуль бярэцца гэтае дзіўнае адчуванне сярод беларускіх руін. Вось ты глядзіш на дасканалыя архітэктурныя формы, якія тут і там яшчэ праглядаюць сярод гурбаў цэглы; на бітую глазураваную кафлю XVIII стагоддзя месца якой у музеі; на чыгунныя калонны, якія ажно ў Брэсцкую вобласць прыцягнулі на канях з Вільні… Глядзіш — і цябе ахоплівае вельмі спецыфічнае пачуццё. Яно знаёмае кожнаму з вас, чытачы, калі вы хаця б крыху павандравалі па Беларусі.
Крыніца — фэйсбук Дзяніса Кучынскага
Гэта не злосць на мясцовыя ўлады, у якіх заўсёды хапае грошыкаў, каб заслаць райцэнтр пачварнай сілікатнай пліткай, але не стае, каб закансерваваць скарбы продкаў. Злосць узнікае, але хутка гасне. Тут нешта глыбейшае…
За злосцю прыходзіць спакойнае разуменне таго, што краіна нашая яшчэ 60 гадоў таму была пераважна аграрнай, а шмат якія сталічныя кіраўнікі і дагэтуль у душах — не, не сяляне, але калгаснікі. І для людзей, што выраслі паміж драўляных стрэх, руіны — заўсёды ламачча. Няма сэнсу дбаць пра стары кароўнік — яго варта раскідаць і пабудаваць новенькі. І вось так яны з палацамі, якія праектавалі найлепшыя дойліды барока і ракако. А што ў тым Нясвіжы? Кароўнік парэпала? Мы ж на яго месцы такі ж! Высілкамі мясцовага РСУ! Не адрозніце!
Але і гэтая думка сыходзіць. За ёй крочыць вусцішны сум — той самы сум, які мы знаходзім у паэмах Міцкевіча, у «Завальні» Баршчэўскага, у дзённіках Караткевіча і ў ягонай жа «Зямлі пад белымі крыламі», ва ўспамінах класікаў і допісах сучасных блогераў. Гэты настрой — зусім іншы, чым той, што ахінае нас ад погляду, напрыклад, на руіны Парфенона. Мы ж не сумуем там, бо, маўляў, храм дрэнна захаваўся! Нам пофіг. Захаваўся як трэ! І нават прыгажосць ёсць у тым, які тымпан франтона пакоцаны!
А тут ажно за сэрца бярэ, бы з вечнасцю вочы ў вочы сутыкнуліся.
У дзяцінстве мяне, бывала, завозілі ў госці да маёй “польскай” бабулі, што жыла ў Ашмянах. Аднойчы, седзячы ў дзіцячай цырульні, я пабачыў праз вокны рудую ад часу цагляную паставу касцёлу францысканцаў. “Што гэта?” — спытаўся я ў цырульніцы. “Так, руіна, нічога цікавага”, — адказала яна.
Назаўтра я пабег туды. У вокнах выраслі дрэвы. Праз антаблемент пайшла трэшчына. У правай сценцы зеўрала дзірка, праз якую мог заехаць “Жыгуль” — па апокрыфах, бальшавікі касцёл ўзрывалі. Але будынак вытрымаў.
крыніца — andrewshagun.livejournal.com
Францысканскі цуд быў значна прыгажэйшым за ўсе тыя панэлькі, што атачалі маё сталенне ў Мінску. Ён быў з іншага свету, дзе дбалі не пра функцыянальнасць, а пра хараство. Пра тое, які ордар змясціць у капітэлі. Якую таўшчыню даць апаяску калоны. І Беларусь, мая радзіма, некалі была часткай гэтага свету. Але тое прайшло. І замянілася тыповымі школамі, тыповымі плошчамі, тыповымі хрушчоўкамі, тыповымі навабудамі.
З тае пары кажнюткі час, калі я быў у бабулі ў Ашмянах, у першы ж дзень бег да касцёла. Нават маршрут выпрацаваўся за тыя гады: па сцежках, праз стадыён, па кладачцы ды паўз ручай. І кожны раз сэрца сцінае: ці захаваўся стары? Ці стаіць? Ці ўжо сканаў?
Дык вось. Надоечы слухаў я аповеды добрага віленскага сябра пра зімовую вандроўку па Беларусі, пра заняпад і руіны, якім засталося быцця ўсяго некалькі гадоў. І раптам да мяне дайшло. І раптам вытлумачылася.
Рэч у тым, што вось былі піянеры. Першыя сведкі. Тыя, што на адкрыцці ахалі, пабачыўшы, напрыклад, драўляны палац Радзівілаў у Радзівілімонтах — той, па крылах якога ішла дубовая русціроўка “пад камень”. Той самы, дзе белым былі пафарбаваныя драўляныя (!) калоны, архітраў, разеткі ды порцік, а метопы і прасветы ў мадульёнах па франтоне былі ўбраныя ў цёмна-чырвоны колер. Гэты вытанчаны палацык сярод беларускіх лясоў быў такім жа цудам, як той Петрадварэц ці Рундальскі палац Растрэлі ў Латвіі. І некаму пашчасціла пабачыць яго першым!
Мы ж — мы ўсе з вамі! Мы — апошнія.
Радзівілімонты цяпер, крыніца orega.livejournal.com
Мы бачым скон гэтых будынкаў. Іх апошнія ўздыхі. За намі ад іх застануцца толькі цені на зямлі. Ды нашыя фотачкі ў архівах на жорсткіх дысках, якія мы выдаляем, каб вызваліць месца для новых фільмаў…
Як загінуць Радзівілімонты? Дубовы антаблемент згніе паміж паваленых на зямлю калон? Ці знойдзецца інвестар, які зробіць тут “новы прыгожы, кароўнік” з дапамогай дойлідаў мясцовага РСУ? У Ружанах была невыносна прыгожая ўязная брама з дубовым гербам на ёй. Вось як яна выглядала.
Вось як яна выглядае цяпер…
Крыніца — Радыё Рацыя
Я даўно не спыняўся ў Ашмянах, але раз на месяц праязджаю родны горад на аўтобусе, што кіруецца ў Вільню. І ўсякі раз углядаюся ў прагалы між дамамі. Кожны раз сцінаюся: ці жывы? Ці трывае яшчэ? Фрагмент сценкі над месцам выбуху абрынуўся. Але каржакаваты сілуэт кожны раз радуе душу. Ён яшчэ тут.
Але нават казачныя волаты рана ці позна падаюць. Я дакладна ведаю: аднойчы я вярнуся ў Ашмяны. Пайду па той сцежцы майго дзяцінства, паўз закінуты стадыён, праз кладачку, паўз рэчку. І пабачу ў нябёсах, на месцы франтону самай галоўнай будыніны майго жыцця, таго старэйшага сябра, які дапамагаў мне ўсе гэтыя гады разумець гісторыю гэтага краю, яе рэлігію, яе Бога, — пустату.
А на зямлі — груду рудой цэглы.
Францысканец назаўсёды застанецца ў маіх снах. Тут і на чужыне.
Але сны — не самая дасканалая форма медыяў. Бо іх не пакажаш нашчадкам.