«Яўка на выбары — выклік сістэме»

Байкот выбараў — шкодная стратэгія, упэўнены аўтар ТГ-канала «Политонелогия». Замест гэтага важны любы ўдзел, бо ён стварае турбулентнасць сістэмы.

Шмат разоў гаварылі пра гэта, але, мабыць, даводзіцца раз за разам нагадваць. Байкот — гэта папулізм. Гэта імкненне заняць не пазіцыю практыкі, але звесці тое, што адбываецца, да нейкай абстрактнай «маральнай перамогі» над рэжымам, якая, аднак, ніяк не канвертуецца ў нешта рэальнае. Урэшце, мы — не даосы, і беларускае палітычнае жыццё — гэта не быццё кітайскіх філосафаў. У-вэй — нядзеянне — добрае ў літаратурным сэнсе, як метафара, як адзін з варыянтаў суаднясення сябе з быццём. Прыгожа, безумоўна. Аднак у нашым выпадку, у рэальным, а не напісаным свеце — цалкам бессэнсоўнае. 

У рэшце рэшт, чакаючы, пакуль праплыве труп твайго ворага, можна даседзець да моманту, калі твой уласны труп праплыве міма яго. Бо што характэрна для рэжыму Лукашэнкі ў цэлым, і асабліва — пасля 2020 года? Адсутнасць стратэгіі. «Дзень прастаяць ды ноч пратрымацца», «Памры ты сёння, а я — заўтра» — страшныя банальнасці, якімі сістэма цяпер жыве. Аўтарытарызм Лукашэнкі, як і любы іншы аўтарытарызм, па вызначэнні абапіраецца на няўдзел і атамізацыю. Аўтарытарызм, у адрозненне ад таталітарызму, арганічна не здольны намаляваць вобраз будучыні: ён пазбаўлены наратыву. Яго асноўная задача — сябе захоўваць як мага даўжэй, як мага даўжэй пазбягаць змен. 

Байкот толькі падоўжыць іх існаванне на гэтай канкрэтнай ітэрацыі. Наш калектыўны труп праплыве перад імі зноў. 

Валерый Карбалевіч: Сыходзіць з улады для Лукашэнкі — занадта небяспечна

Удзельнічаць, ствараць яўку — лепшае, легальнае (нават у маштабах беззаконня) дзеянне, якое можа здзейсніць грамадзянская супольнасць — не тая, якая знішчана ў марах Макея, а тая, якая складаецца з людзей з грамадзянскай (гэта значыць «актыўнай») пазіцыяй. У нейкім сэнсе гэта ізаляваны, перакручаны, але ўсё ж акт дэмакратыі: яна наогул у плане патрабаванняў да актыўнасці грамадзян месцамі блізкая да таталітарных мадэляў. 

Яўка патрабуе ад сістэмы напружання. Так, аніякія выбары ў застарэлых аўтакратыях не накіраваныя на селекцыю кандыдатаў, на рэалізацыю прадстаўніцкіх функцый. Сэнс у тым, што, арганізуючы электаральную кампанію, рэжым вымушаны прыкідвацца тым, кім не з'яўляецца, што патэнцыйна здольна выклікаць турбулентнасць. 

І тут, наадварот, узнікае папулярны (і таксама папулісцкі) аргумент пра тое, што яўка, маўляў, легітымізуе. Довад гэты плоскі, крыху павярхоўны і памылковы на базавым узроўні. Легітымізацыя праз дэ-факта плебісцытарныя выбары (накіраваныя не на пераазначэнне палітычнага ландшафту, а на акламацыю звыклага «пейзажу»). Кампанія стартавала-прайшла-завяршылася заявай з нетраў ЦВК. Усё, рэжым лічыць сам сябе легітымным. Лічбы, маштаб яўкі, парушэнні, прызнанне — нішто не адыгрывае ролі. 

Па вялікім рахунку, і без усялякіх электаральных танцаў у катле прапаганды (дзе плаваюць не толькі грышы з мукавозчыкамі, але і публічны дыскурс наменклатуры, і АГЛ) варыцца з сумнеўных інгрэдыентаў ідэя штодзённага перапацвярджэння легітымнасці. Уся гнюсная і плакатная метадычка дзяржСМІ зводзіцца да адной думкі, што паўтараецца раз за разам: Лукашэнка сапраўдны і глыбока легітымны лідар. І ўжо адно тое, што яны вымушаны паўтараць гэта ўвесь час, гаворыць пра нелегітымнасць у аснове — на базавым узроўні. Старонка, што ніяк не перагортваецца. Дык навошта мы наогул абмяркоўваем ідэю выбараў з гэтага пункту гледжання, калі нас павінна цікавіць паліттэхналогія — нешта прывязанае да зямлі, да практыкі, да сутыкнення і ўзаемадзеяння? Я цяпер не кажу пра стратэгію, бо рана. Не ясны да канца ўвесь расклад, не відавочныя памеры «акна магчымасцей».

Паколькі некаторыя з тых, хто супраць яўкі, называюць сябе OSINT (выведка па адкрытых крыніцах), я, трымаючы шклянку святой вады ў левай руцэ, падзялюся артыкулам ад 16 лютага 2023 года, апублікаваным на сайце прэзідэнт.гаў.бай — пра ўнясенне змен у Выбарчы кодэкс. Нас цікавіць вось гэтая прапанова: «Акрамя таго, адменены парог яўкі выбаршчыкаў для прызнання выбараў у Палату прадстаўнікоў адбыўшыміся». Іншымі словамі, рэжым прама і адкрыта не зацікаўлены ва ўдзеле грамадзян у гэтых выбарах. Яны адбудуцца, нават калі прыйдуць толькі Лукашэнка і, крый божа, Гайдукевіч. 

Карбалевіч: Ці варта байкатаваць «выбары», якія ладзіць Лукашэнка?

І апошняе: сам па сабе парламент. Яго няма. З 1996 года ў Беларусі парламент не выконвае ні прадстаўнічую, ні заканадаўчую функцыі. Як дакладна напісаў «Народны дэпутат»: «Калі коратка: 1) у 2022 годзе дэпутатамі Палаты прадстаўнікоў было ініцыявана шэсць законапраектаў, або 0,05 законаў у год на дэпутата; 2) усе дэпутаты Палаты публічна прадстаўляюць інтарэсы адной сацыяльнай групы, арыентаванай на аднаго чалавека». З 96 года прайшло амаль 30 гадоў, а нашай мэтай у будучыні з'яўляецца менавіта рэстаўрацыя парламентарызму ў краіне.  Рэжым заўсёды баяўся не толькі сваіх верхніх і ніжніх палат, але сам інтарэс грамадзян да заканадаўчага органа можа і павінен стаць для Лукашэнкі праблемай. Толькі вось у гэтым выпадку патрэбны ўдзел, а не эфемерная маральная перамога, як у Зянона ў тым жа 96-м. 

Палітычную сістэму ў яе бягучым стане нельга больш назваць гібрыдным рэжымам — функцыянальна гэта не так. Так, многія гады Лукашэнка выкарыстоўваў выбары ў рамках канцэпцыі электаральнай аўтакратыі — выкарыстоўваў для пацвярджэння свайго права на трон. Толькі ў 2015 годзе выбары прэзідэнта прайшлі без заўважных праблем. Цяпер жа склалася вельмі цікавая і супярэчлівая канфігурацыя. Любыя кампаніі ім папросту проціпаказаныя, але ў кантэксце першапачатковай мадэлі яны ўжо інерцыйна не могуць ад іх адмовіцца. Яўка на парламенцкія выбары — выклік сістэме. Дык навошта ж нам ад гэтага адмаўляцца?