Бывай, вялікая Брытанія? Якім будзе месца краіны ў свеце пасля брэксіта

Выхад з Еўрасаюза ператворыць Брытанію у другарадную краіну на міжнароднай арэне, кажуць еўрапейскія палітыкі і брытанскія праціўнікі брэксіта. Прэм’ер-міністр Барыс Джонсан заклікае паверыць, што цяпер Брытанія стане «па-сапраўднаму глабальнай».

«Брытаніі яшчэ трэба будзе прызвычаіцца да факта, што яна стала маленькай краінай», — сказаў у студзені ў інтэрв’ю Бі-бі-сі прэм’ер-міністр Ірландыі Лео Варадкар, апісваючы перспектывы Лондана на будучых перамовах з ЕС.
Гэта, вядома, мастацкае перабольшанне: Брытанія не стане «маленькай» ні аб’ектыўна, ні суб’ектыўна. Гэта 66-мільённая краіна, пятая-шостая эканоміка свету (ВУП прыкладна ў 1,7 разы больш за расійскі, напрыклад), пастаянны член Савета бяспекі ААН, адна з вядучых краін НАТА і ядзерная дзяржава.
І ўсё ж брэксіт можа сур’ёзна падтачыць пазіцыі і аўтарытэт Брытаніі ў свеце.

Месца за агульным сталом

Самае відавочнае і прамое наступства брэксіта для міжнароднага становішча Брытаніі — яна больш не будзе ўдзельнічаць у фармаванні агульнай палітыкі Еўрасаюза.
«Я чуў гэта і ў Індыі, і ў Новай Зеландыі, і ў Аўстраліі, Канадзе і Паўднёвай Афрыцы — што пасля выхаду з ЕС Брытанія стане аўтсайдэрам, гульцом другога гатунку, — сказаў у лістападзе ў адным публічным выступе Дональд Туск, толькі што які пакінуў пасаду старшыні Еўрапейскага савета. — Брытанія можа адыгрываць глабальную ролю толькі як частка адзінай Еўропы, толькі разам мы можам супрацьстаяць сусветным вялікім дзяржавам. І свет гэта ведае».
«Брытанія была аўтарытэтным суаўтарам знешняй палітыкі ЕС. Ёй будзе цяжка працягнуць такое супрацоўніцтва, знаходзячыся па-за ЕС, і гэта прывядзе да зніжэння яе ўплыву ў Еўропе і астатнім свеце», — пісаў палітолаг Энтані Саламон ў артыкуле ў газеце Scotsman ў лістападзе.
Брексітэры пярэчаць, што, з аднаго боку, Брытанія мае намер застацца сябрам і саюзнікам кантынентальных еўрапейцаў, а з другога, больш не будзе звязаная калектыўнай знешнепалітычнай воляй ЕС, якая да таго ж часта абарочвалася бязволлем: пазіцыі асобных краін саюза па некаторых пытаннях настолькі розныя, што іх раўнадзейная сіла аказваецца роўная нулю.

Ненадзейныя заакіянскія партнёры

Урад Джонсана спадзяецца, што Брытанія, выйшаўшы з ЕС, зможа хутка заключыць дамову аб свабодным гандлі з ЗША — і Злучаныя Штаты ў асобе прэзідэнта Трампа і членаў яго каманды таксама гавораць, што гатовыя неадкладна падпісаць такі дагавор, пакінуўшы толькі мінімум абмежаванняў у двухбаковых гандлёвых адносінах .
У палітыцы ж Лондан разлічвае і далей абапірацца на асаблівыя адносіны з ЗША.
Скептыкі кажуць, што абяцанні амерыканцаў адносна свабоднага гандлю гучаць прыгожа і велікадушна толькі да таго часу, пакуль не пачаліся перамовы па сутнасці, на якой уступяць у гульню інтарэсы канкрэтных галін.
І ў палітыцы, прадказваюць песімісты, Брытанія можа выявіць, што сама па сабе, у адзіночку, ужо не такая цікавая Злучаным Штатам.

«Для Вашынгтона брэксіт будзе азначаць, што ў ЗША ўжо няма бліжэйшага і самага ўплывовага саюзніка за агульнаеўрапейскіх сталом. Вашынгтону прыйдзецца больш працаваць з іншымі краінамі ЕС, каб уплываць на агульную знешнюю палітыку Еўрасаюза», — пісаў у мінулым годзе аналітык Фонду Карнэгі Дэвід Уайнрей.

Легітымнасць месца ў Радзе Бяспекі

Брытанія застаецца пастаянным членам Савета бяспекі ААН з правам вета. Хай па самых спрэчных пытаннях сусветнай палітыкі Савет бяспекі пастаянна аказваецца паралізаваным, у ААН вырашаецца мноства іншых праблем свету — і важкасці словы Брытаніі і тут пагражае брэксіт.
«Месцу Брытаніі ў Савеце бяспекі ААН нішто не пагражае, але ёсць разуменне, што яго легітымнасьць аслабла. Нашы суразмоўцы асцярожна падыходзяць да праблемы і не спісваюць усё зніжэнне ўплыву Брытаніі ў ААН на брэксіт, але ўсё ж ясна даюць зразумець, што брэксіт негатыўна ўплывае на рэпутацыю Брытаніі і скароціць магчымасці Брытаніі ўплываць на працу ААН», — пішуць аўтары даследавання, праведзенага каля года таму па замове Брытанскай акадэміі. Яны апыталі некалькі дзесяткаў дыпламатаў, што працавалі ці працуюць у ААН.
«Адзін з суразмоўцаў, які пажадаў застацца ананімным, апісаў цяперашняе стаўленне да Брытаніі ў ААН як "у іх паехаў дах", а былы амбасадар Брытаніі ў ААН сэр Джэрэмі Грынсток сказаў, што ў ААН амаль усе лічаць, што Брытанія стрэліла сабе ў нагу», — паведамляюць аўтары дакладу.
Міжнародныя аналітыкі адзначаюць, што пасля брэксіта адзінай прадстаўніцай ЕС у пяцёрцы пастаянных членаў Савета бяспекі застанецца Францыя — і французы, верагодна, усё больш стануць казаць ад імя ўсяго Еўрасаюза, павышаючы тым самым свой статус і вагу.

Падзенне каштоўнасці брытанскага грамадзянства

Брытанія ўжо пачала друкаваць пашпарты ранейшага цёмна-сіняга колеру замест цяперашніх барвовых дакументаў адзінага еўрапейскага ўзору. Для перакананых еўраскептыкаў гэты пашпарт, вядома, будзе асобнай падставай для гонару — але «якасць» гэтага пашпарта, то бок набор магчымасцяў, якія ён дае ў свеце, пасля брэксіта непазбежна, аўтаматычна знізіцца.
«Брытанія можа ўсталяваць сусветны рэкорд у падзенні якасці свайго грамадзянства без якога-небудзь сілавога канфлікту. Жорсткі брэксіт прывядзе да таго, што грамадзяне Брытаніі пазбавяцца права жыць і працаваць у краінах ЕС, а таксама Швейцарыі, Нарвегіі і Ісландыі — гэта значыць, у групе найбольш развітых краін у свеце, і якасць брытанскага грамадзянства такім чынам рэзка і незваротна скароціцца», — тлумачыць укладальнік "Сусветнага індэкса якасці грамадзянства", прафесар права ў Гронінгенскім універсітэце Дзімітрый Качэнаў.
Частка брытанцаў, якія не жадаюць губляць права свабодна сяліцца і працаваць па ўсёй Еўропе, пацягнулася за іншымі пашпартамі.
Напрыклад, лік пашпартоў, у Ірландыі, што засталася ў ЕС, і якія яна штогод выдае выхадцам Брытаніі, пасля рэферэндуму 2016 года падскочыў мінімум удвая. У 2017 годзе Ірландыя атрымала больш за 80 тысяч хадайніцтваў аб пашпарце ад жыхароў суседняга вострава (жыхары Паўночнай Ірландыі лічацца асобна), у 2019 годзе — больш за 94 тысячы.

Канец Вялікабрытаніі

Самым цяжкім ударам і для міжнароднага, і для ўнутранага становішча Брытаніі можа стаць аддзяленне Шатландыі.

Гэта, уласна, будзе азначаць канец краіны пад назвай «Вялікабрытанія», таму што дзяржава The Great Britain — гэта менавіта саюз Англіі і Шатландыі, створаны ў 1707 годзе.
Пакуль сыход Шатландыі не выглядае вельмі ўжо верагодным, але кіруючая на поўначы выспы Шатландская нацыянальная партыя (ШНП) рашуча настроена прынамсі дамагчыся новага рэферэндуму.
У 2014 годзе шатландскія сепаратысты прайгралі рэферэндум аб незалежнасці, але брэксіт даў ім новы імпульс: ў 2016 годзе 62% шатландцаў прагаласавалі супраць выхаду з ЕС, і з таго часу ШНП на чале з Першым міністрам Шатландыі Нікола Стэрджэн увесь час заяўляе, што Шатландыя павінна атрымаць новы шанец аддзяліцца ад Англіі, якая сілком цягне іх за сабой з Еўрасаюза.
Пакуль Барыс Джонсан адмовіў шатландцам (на правядзенне рэферэндуму трэба згода Лондана), але шмат чаго залежыць ад вынікаў выбараў парламента Шатландыі ў 2021 годзе. Пераканаўчая перамога ШНП павялічыць верагоднасць рэферэндуму, а вынікі гэтых выбараў шмат у чым будуць залежаць ад таго, як пойдзе працэс канчатковага разводу з Еўрасаюзам.

Аптымізм брэксітэраў

Барыс Джонсан і яго аднадумцы запэўніваюць, што ўсё будзе добра.
«Па-сапраўднаму глабальная Брытанія» — гэта лозунг, які прадугледжвае, што ў складзе ЕС Брытанія быццам бы не магла весці самастойную палітыку па ўсім свеце, Барыс Джонсан прыняў на ўзбраенне адразу пасля рэферэндуму, калі стаў міністрам замежных спраў, і паўтарае яго да гэтага часу.
Джонсан і міністр замежных спраў у яго кабінеце Дамінік Рааб тлумачаць, што пасля выхаду з ЕС Брытанія застанецца лідэрам у прасоўванні прынцыпаў свабоднага гандлю ў свеце, у барацьбе з тэрарызмам, у міжнароднай гуманітарнай дапамогі. Акрамя таго, абяцаюць яны, Брытанія пашырыць і ўмацуе адносіны з чатырма брацкімі англамоўнымі краінамі і з краінамі Садружнасці — пры захаванні цесных сяброўскіх сувязяў з кантынентальнай Еўропай.
«Многія каментатары ў Брытаніі лічаць само сабой зразумелым, што ў выніку брэксіта Брытанія страціць ўплыў у свеце. Але лічыць так няма абсалютна ніякіх прычын. Міжнароднае становішча Брытаніі ніколі не залежала ад сяброўства ў Еўрасаюзе. Яно — хутчэй вытворнае ад нашай эканамічнага вагі, культуры, дэмакратычных каштоўнасцяў, высокай якасці нашых інстытутаў, такіх як універсітэты, узброеныя сілы, каралеўская сям’я і іншыя элементы нашай мяккай сілы», — пісаў год таму ў часопісе Forbes былы дарадца прэм’ер-міністра Брыт ании па нацбяспекі і былы амбасадар Брытаніі ў ААН Марк Лайал Грант.
Па думцы Гранта, трэба толькі патроіць намаганні, укласціся ў пашырэнне дыпламатычнай службы, удыхнуць новае жыццё ў аморфную Садружнасць — і ўсё атрымаецца.
Паводле Бі-Бі-Сі