«Генацыд за трыбунамі»

Беспрэцэдэнтна шырокая кааліцыя праваабарончых арганізацый заклікала да поўнага байкоту зімовых алімпійскіх гульняў у лютым наступнага года ў Кітаі праз парушэнні правоў чалавека. Не выключаны нават паўтор сітуацыі 1980 года, калі адначасова адбыліся дзве летнія Алімпіяды.

«Арганізацыі, якія заяўляюць аб парушэннях правоў меншасцяў у Кітаі, заклікаюць да поўнамаштабнага байкоту зімовых Алімпійскіх гульняў 2022 года ў Пекіне», — такую заяву зрабілі днямі лідары 180 (!) арганізацый, якія, згодна з iх статусам, прадстаўляюць інтарэсы ўйгураў, тыбетцаў, жыхароў Ганконга і кітайскіх грамадзян.
Пекінскія гульні, нагадаем, павінны адкрыцца 4 лютага 2022 года — усяго праз шэсць месяцаў пасля заканчэння адкладзеных летніх Алімпійскіх гульняў у Токіа. Ад самага пачатку выбар на карысць Пекіна ў 2015-м не выклікаў захаплення ў некаторых каментатараў. Кастынг кітайская сталіца выйграла збольшага таму, што ў шэраг гарадоў-фаварытаў, уключаючы Стакгольм і Осла, нечакана зняліся з конкурсу.
Да 2020-га ідэя алімпіяды ў Пекіне стала яшчэ менш прывабнай з-за паведамленняў пра пераслед уйгурскай меншасці ў правінцыі Сіньцзян. Калі верыць заходнім СМІ, каля мільёна мясцовых жыхароў прайшлі там «спецкурс» у выхаваўчых лагерах. Прычым многія з іх, мяркуючы па матэрыялах усё тых жа СМІ, сталі ахвярамі гвалту, прымусовай культурнай асіміляцыі і нават стэрылізацыі.
Цікава, што ўйгурскія праваабаронцы, здаецца, спрабавалі выкарыстоўваць тэму Алімпіяды для таго, каб знізіць градус палітычных рэпрэсій. Мяркуючы па словах лідара адной з тыбецкіх арганізацый, праз Міжнародны Алімпійскі камітэт Пекіну прапаноўвалі здзелку: адмова ад байкоту Алімпіяды ў абмен на лібералізацыю. На сустрэчах з МАК актывісты заявілі, што прасілі паказаць дакументы, у якіх Кітай дае «запэўніванні» наконт захавання правоў чалавека. Аднак у выніку МАК такія дакументы не прадставіў.
Таму крытыкі Пекіна перайшлі да больш рашучых дзеянняў. «Час перамоваў з МАК мінуў», — было заяўлена на прэс-канферэнцыі аргкамітэта байкоту Алімпіяды. Пры гэтым яго чальцы гатовыя дзейнічаць вельмі радыкальна, зыходзячы з наступнай устаноўкі: калі чарговыя Гульні пройдуць як звычайнае спартовае мерапрыемства, Пекін атрымае міжнародную індульгенцыю для ўзмацнення палітычных пераследаў. «Мы атрымаем Алімпіяду, дзе генацыд будзе праходзіць за трыбунамі стадыёнаў», — метафарычна кажа адзін з актывістаў.
Наколькі рэальна тэхнічна арганізаваць поўны байкот Алімпійскіх гульняў? Найперш, трэба пераканаць спартсменаў і спартыўныя федэрацыі з мэтай прыцягнуць іх да байкоту.
Адразу трэба сказаць, што задача гэта будзе нялёгкая. Заклік да байкоту прагучаў усяго праз некалькі дзён пасля таго, як Алімпійскі і Паралімпійскі камітэты ЗША заявілі, што байкоты неэфектыўныя і наносяць шкоду спартсменам.
Гэтую пазіцыю падтрымлівае і частка заходняй палітычнай эліты. Сенатар Міт Ромні, старшыня аргкамітэта Алімпійскіх гульняў у Солт-Лэйк-Сіці ў 2002 годзе, лічыць, што байкот — «лёгкі, але няправільны адказ». Ромні кажа: «Нашы спартсмены рыхтаваліся да гэтага спаборніцтва ўсё сваё жыццё, і яны не павінны браць на сябе цяжар нашага неўхвалення».
Зрэшты, ёсць у Ромні і апаненты. Гэта, напрыклад, адзін з прафесараў Ціхаакіянскага ўніверсітэта ў Арэгоне, які вывучае гісторыю Алімпійскіх гульняў. На старонках The Times ён сцвярджае, што спартыўныя байкоты могуць мець буйны палітычны эфект. Так было, напрыклад, у Паўднёвай Афрыцы эпохі апартэіду, дзе байкот мясцовых спартыўных мерапрыемстваў з боку замежных спартсменаў вымусіў рэжым ісці на рэформы.
Другі напрамак працы арганізатараў байкоту — гэта буйны спартыўны бізнес. Чальцы кааліцыі на дадзеным этапе павінны прымусіць адмовіцца ад падтрымкі Алімпіяды пятнаццаць яе найбуйнейшых фундатараў. І, калі ім верыць, ужо атрымалася прыцягнуць увагу аднаго такога фундатара. Гаворка ідзе пра кампанію Airbnb.
У гэтай сітуацыі ў аматараў байкоту надзеі звязваюць з палітычным фактарам. Паведамляецца, што ЗША вялі перамовы з саюзнікамі, уключаючы Вялікабрытанію, пра як мінімум дыпламатычны байкот Гульняў у Пекіне. Гэтую ініцыятыву ўжо агучыла спікер ніжняй палаты Кангрэса ЗША.
Некаторыя палітыкі заклікаюць ісці яшчэ далей — і спасылаюцца на сацыялогію. Арганізаванае ў сакавіку чыкагскай мэрыяй апытанне паказала, што 49 працэнтаў амерыканцаў падтрымліваюць байкот. Супраць выступаюць 46%. Ёсць паведамленні, што кампанію за байкот можа падтрымаць уплывовая антырасісцкая арганізацыя Black Lives Matter, што мае моцнае палітычнае лобі ў заакіянскіх органах улады.
Цікава, што некаторыя СМІ ўспомнілі, як у 1980 годзе, байкатуючы Алімпіяду ў Маскве, Злучаныя Штаты арганізавалі альтэрнатыўную Алімпіяду ў Філадэльфіі. «У заходніх дэмакратый ёсць шанец адмовіць Пекіну ў піяр-перамозе над грамадскасцю і замест гэтага ператварыць жахлівыя парушэнні правоў чалавека ў Кітаі ў нацыянальную ганьбу на сусветнай арэне. Час пачаць планаваць варыянт альтэрнатыўных алімпійскіх гульняў», — піша газета The Diplomat.
Што тычыцца Кітая, то там, мяркуючы па ўсім, пакуль не вераць у перспектыву маштабнага байкоту. Рэагуючы на «чорную метку» ад праваабаронцаў, міністэрства замежных спраў КНР раскрытыкавала «палітызацыю спорту». Кітай таксама дзяжурна адхіліў абвінавачванні ў генацыдзе ўйгурскага народа. Паглядзім, ці будзе мяняцца рэакцыя Пекіна па ходу дзейнасці арганізатараў байкоту.