У Беларусі ніколі не было высокага беспрацоўя. А цяпер будзе

На парозе каронакрызіса беларусы засталіся безабаронныя перад пагрозай звальнення. Дзяржава больш не мае магчымасцяў умешвацца ў рынак працы, а рэгулюючыя яго інстытуты ў нас не працуюць.

Беларускія ўлады заўсёды ўмешваліся ў дзейнасць рынку працы, каб любой цаной захаваць высокую занятасць. Усе мінулыя крызісы нашай краіне ўдавалася перажываць, не моцна губляючы ў занятасці. Беспрацоўе заставалася ў межах 5-6%. У чым сакрэт такога поспеху, «Штодзённіку» распавёў эканаміст Даследчага цэнтра ІПМ Глеб Шымановіч.
Па-першае, у нядаўнім мінулым дзяржсектар з’яўляўся асноўным працадаўцам, і ўладам было лёгка перакласці на прадпрыемствы функцыі сацыяльнай абароны. «Дзяржаўным прадпрыемствам прад’яўляліся нефармалізаваныя патрабаванні па захаванні занятасці», — адзначыў эксперт.
Калі надыходзіў крызіс, прадпрыемствы працягвалі плаціць работнікам незаробленыя грошы, карыстаючыся датацыямі з бюджэту. А калі грошай не хапала, людзей пераводзілі на няпоўны працоўны дзень або адпраўлялі ў неаплатныя адпачынкі, фармальна захоўваючы ранейшыя лічбы па занятасці.

Апошнія 10 гадоў дзяржава губляла ўладу над рынкам працы

З часам карміць прадпрыемствы бюджэту аказвалася ўсё складаней, датацыі скарачаліся. А значыць, магчымасцяў трымаць залішнюю колькасць работнікаў ў арганізацый зменшылася.
«Прадпрыемствы сутыкнуліся з больш жорсткімі бюджэтнымі абмежаваннямі. У мэтах павышэння сваёй эфектыўнасці яны былі вымушаныя так ці інакш памяншаць выдаткі на працу. Праўда, у асноўным скарачэнне занятасці адбывалася за кошт звальнення людзей пенсійнага ўзросту. Гэта аберагаючае рашэнне», — лічыць Глеб Шымановіч.
Пачынаючы з 2010 года дзяржсектар страціў 18% сваёй працоўнай сілы. Сёння на рынку працы дамінуюць прыватныя прадпрыемствы.

Цяпер работнікаў абараніць няма каму

Усё гэта значыць, што дзяржава больш не мае магчымасцяў актыўна рэгуляваць сферу занятасці, а інстытуты, закліканыя рабіць гэта замест яго на свабодным рынку, у Беларусі так і не запрацавалі. «Дапамога па беспрацоўі, прафсаюзны рух, мінімальная заработная плата, сістэма забеспячэння выканання кантракта не адыгрываюць важнай ролі ў сучаснай Беларусі», — сказаў эканаміст.
Абсалютна ўразлівымі беларускіх працаўнікоў робіць сістэма тэрміновых працоўных дамоваў, якая дазваляе лёгка звольніць работніка па заканчэнні кароткачасовага кантракту. І ў выпадку неабходнасці кампаніі пачнуць актыўна гэтай магчымасцю карыстацца.
Краіна павольна і непрыкметна пагрузілася ў новую працоўную рэальнасць, у якой нішто не здольна абараніць беларуса ад страты працы. Паўнавартасна ўсвядоміць гэтыя перамены нас прымусіць кожны моцны макраэканамічны шок.
Аднак адчуваць нядобрае грамадзяне пачалі яшчэ тады, калi новым крызісам нават не пахла. Глеб Шымановіч распавёў аб апытанні насельніцтва 2019 года, у якім страта працы названая трэцяй па вастрыні сацыяльна-эканамічнай праблемай. Больш востра людзей хвалявалі толькі іх нізкія даходы і рост цэнаў.

Няўжо дзяржава не здольная прадухіліць бяду?

Эканаміст пэўны, што ўжо ў бліжэйшыя месяцы мы ўбачым істотны рост беспрацоўя. Яго маштабы будуць залежаць ад глыбіні і працягласці эканамічнага спаду, аднак нейкім чынам прадухіліць рост беспрацоўя дзяржава не здольна.
Да здагадцы, што ўлады паспрабуюць «загадаць» прыватнікам не звальняць работнікаў, Глеб Шымановіч паставіўся скептычна. Калі з буйнымі, актыўна супрацоўнічаючымі з дзяржавай кампаніямі і атрымаецца дамовіцца, то з дробным бізнэсам зрабіць гэта нерэальна.
Адзінае, што здольна зрабіць дзяржава — гэта падтрымаць людзей, якія губляюць працу. «Цяпер стаіць задача сацыяльную функцыю выконваць напрамую. Не праз рынак працы, а праз сацыяльную палітыку дзяржавы», — падкрэсліў эксперт.
Для гэтага, па-першае, неабходна перафарматаваць дапаможнік па беспрацоўі і павялічыць яго памер. «Умовы атрымання гэтай дапамогі досыць жорсткія, яны патрабуюць актыўнага ўдзелу атрымальніка ў пошуку працы, у аплатных работах, якія прапануе дзяржава. Дзякуючы гэтаму дапамога не будзе скажаць стымулы насельніцтва да пошуку працы», — упэўнены эканаміст.
Таксама існуе адрасная дапамога для людзей, якія знаходзяцца за мяжой беднасці. Цяпер яна незапатрабаваная патэнцыйнымі атрымальнікамі, але калі ў выніку крызісу пачнецца рост экстрэмальнай беднасці, то гэты дапаможнік стане больш прывабным.
У выпадку вялікага ўсплёску беспрацоўя дзяржаве будзе неабходна накіроўваць грошы на стварэнне часовых працоўных месцаў, напрыклад, ствараць інфраструктурныя праекты, якія дазваляюць далучаць некваліфікаваныя працоўныя рэсурсы.
***
Новы крызіс можа апынуцца зацяжным і аднаўленне пасля яго вельмі доўгім. І ў гэтым выпадку беларускім грамадзянам застаецца спадзявацца, што дзяржава возьме на сябе нязвыклую ролю абаронцы непрацуючых.
Паводле ej.by