«Я абсалютна шчаслівы чалавек». Як справы ў настаўнікаў, якім давялося сысці са школы праз палітыку?

20 красавіка 2021 года пасля выбараў Аляксандр Лукашэнка заявіў, што ў школах не павінны выкладаць тыя, хто не падзяляе прынцыпы дзяржаўнай ідэалогіі. Пасля гэтага пачалася чарада звальненняў. Настаўнікі, якія адкрыта заяўлялі аб сваёй грамадзянскай пазіцыі, неўзабаве заставаліся без працы. Камусьці не працягвалі кантракт, кагосьці звальнялі па артыкуле або прасілі сысці «па пагадненні бакоў». Rebenok.by успомніў некалькі такіх гучных гісторый і спытаў у педагогаў, ці ёсць жыццё па-за дзяржаўнай сістэмай.

Ганна Севярынец: Увесь час каго-небудзь вучу

Мінулым летам настаўніца рускай мовы і літаратуры Ганна Севярынец са Смалявічаў стала адным з першых педагогаў, каму прапанавалі пакінуць працу з-за ідэалогіі. Непрыемнасці ў Ганны пачаліся пасля таго, як у чэрвені ў Facebook з'явіўся яе верш «Не думай пра мяне...», прысвечаны выказванням Аляксандра Лукашэнкі.

Неўзабаве пасля публікацыі Ганну Канстанцінаўну выклікалі «на размову» і паведамілі: 1-га верасня ў Смалявіцкай гімназіі, дзе педагог адпрацавала шмат гадоў, яе больш не чакаюць.

— Дырэктар патлумачыў, што ён як кіраўнік не можа працягваць супрацоўнічаць з настаўнікам, які дазваляе сабе крытыку ўлады, — распавядала тады настаўнік. Ганна Севярынец, вядомая не толькі як педагог, але і як пісьменніца, грамадская дзяячка.

Яна не баялася застацца без сродкаў да існавання. Адзінае, што турбавала настаўніцу, — гэта хуткае расстанне з вучнямі:

— За веды дзяцей я не турбуюся, але, вядома, мне б хацелася да канца ўкласці ў іх тое, што я пачала ўкладваць, бо навучанне — гэта сістэма. Калі я ўкладваю ў чалавека нейкія веды ў 5-м класе, я разумею, як гэта адгукнецца ў 11-м. А яшчэ я прывязаная да дзяцей, бо кожны чалавек — гісторыя. Цяпер я стараюся пра гэта не думаць, але яно думаецца, і гэта мацней за ўсё.

Ледзь навіна аб звальненні прасачылася за школьныя сцены, як Ганне пачалі прапаноўваць варыянты для працаўладкавання. Педагог ездзіла на гутаркі, і ў выніку выбар упаў на прыватную школу ў сталіцы.

— Зараз я выкладаю рускую і беларускую мовы, дзве літаратуры, — распавяла нам настаўніца ў перапынку паміж урокамі.

Графік у педагога даволі напружаны. Нягледзячы на гэта, Ганна працягвае і навукова-даследчую працу.

— Кнігі я заўсёды пісала, гэтага ў чалавека ніхто не можа адабраць, — жартуе суразмоўца. — Нядаўна выйшаў зборнік апавяданняў «Мая школа». Цяпер у працы яшчэ адна кніга — даследчага кшталту аб выданні «Советская Белоруссия» ў часы Міхася Чарота. Гаворка ідзе пра 20-я гады мінулага стагоддзя.

Настрой, прызнаецца Ганна, у яе сёння роўны. Падзеі, звязаныя са звальненнем, у свядомасці ўжо ўлягліся:

— Для мяне гэта не было нейкім шокам, але, вядома, калі цябе выдзіраюць са звыклага асяроддзя, калі ты павінен адаптавацца да кардынальна новых рэчаў, — гэта няпроста. Але добра, калі ў цябе ў руках прафесія, веды, калі ты сам па сабе дзейны чалавек. Тады без кавалка хлеба дакладна не застанешся.

Ганна рада, што ёй удалося захаваць сувязь са сваімі вучнямі: хлопцы прыходзяць да настаўніцы дадому — рыхтуюцца да ЦТ і проста маюць зносіны. У цэлым вольнага часу ў педагога практычна няма. Працоўны дзень можа скончыцца і ў 10 вечара.

«Увесь час каго-небудзь вучу», — усміхаецца настаўніца.

Аляксандр Крушаў: З ВНУ не разлічыўся, у дзяржструктуры не бяруць

У кастрычніку мінулага года настаўнік інфарматыкі Аляксандр Крушаў разам з калегам запісалі відэазварот супраць гвалту. А незадоўга да гэтага хлопец падтрымаў усеагульную забастоўку, абвешчаную Святланай Ціханоўскай.

Аляксандр напісаў тлумачальную, у якой распавёў, чаму адсутнічаў на працы. Праз некалькі дзён з'явіўся відэазварот. Пасля гэтага стала ясна, што застацца ў школе не атрымаецца.

— Праз тыдзень нас з калегам выклікалі і паставілі перад фактам, што мы звольненыя па артыкуле за прагул, — распавядаў нам Аляксандр восенню.

Звальненне абышлося Аляксандру вельмі дорага. Справа ў тым, што ён — малады спецыяліст, у мінулым —студэнт-мэтавік, у школе працаваў па размеркаванні. Пасля скасавання кантракту хлопец атрымаў апавяшчэнне з ВНУ — пра тое, што павінен дзяржаве больш за 9 тысяч рублёў за падрыхтоўку.

Дзе ўзяць грошы, настаўнік не ведаў. У сям'і не засталося крыніц даходу. Жонка таксама пакуль не працуе, яна ў «дэкрэце»: у сям'і двое маленькіх дзяцей.

Пасля нашай публікацыі чытачы не раз прасілі кантакты Аляксандра, хацелі дапамагчы з працай. Мы тэлефанавалі хлопцу ў спадзеве, што ў яго ўсё наладзілася, але аказалася інакш. Уладкавацца на працу педагог так і не змог.

Паводле слоў Аляксандра, яму прапаноўвалі працаваць ці за мяжой, ці ў Мінску, але хлопец не гатовы да пераезду з маленькімі дзецьмі на руках, да таго ж, ён вельмі любіць малую радзіму. Прымальны варыянт для яго сям'і — знайсці нешта бліжэй да дома.

— Я хацеў уладкавацца на працу ў адну з магілёўскіх прыватных фірм. Праходзіў выпрабавальны тэрмін, але ў выніку мяне не ўзялі. Хутчэй за ўсё, вышэйшае кіраўніцтва даведалася, што ў мяне доўг перад дзяржавай і размеркаванне не адпрацавана, а там — пасада не па спецыяльнасці. У кампаніі такая палітыка. Доўг перад ВНУ ўсё яшчэ вісіць дамоклавым мячом. Мне далі тэрмін да мая, — тлумачыць Аляксандр. — Я пакуль нічога не пагасіў. Якія будуць наступствы, не ведаю. Калі б валодаў маёмасцю, у мяне б яе спагналі, але такога ў мяне няма.

Педагог імкнецца размаўляць бадзёра, хоць становішча незайздроснае.

— У дзяржструктуры мяне не бяруць, я даведваўся, — працягвае Аляксандр. — Школы — гэта наогул асобная гісторыя... А «прыватнікам» людзі з маёй адукацыяй не патрэбныя... Ёсць праца па хаце пакуль. Мы ж у вёсцы жывём, круцімся неяк. Бацькі падтрымліваюць.

Юрый Хромін: Я стаў бліжэй да дзяцей

У лістападзе застаўся без працы і дырэктар ліцэя №1 Ліды Юрый Хромін — з ім не працягнулі кантракт. Зрэшты, Юрый сам пісаў заяву аб сыходзе яшчэ да выбараў, калі ад яго настойліва патрабавалі стаць старшынёй выбарчай камісіі. Тады заяве ходу не далі, старшынёй камісіі стаў іншы чалавек.

Пасля педагог удзельнічаў у несанкцыянаваных акцыях пратэсту, яго штрафавалі, а за месяц да заканчэння кантракта папярэдзілі, што на пасадзе дырэктара яго больш не бачаць.

Юрый Хромін працаваў у сістэме адукацыі з 1993 года, маральна сыход з ліцэя яму даўся няпроста, але цяпер настаўнік адчувае сябе выдатна.

— Займаюся рэпетытарствам, вучу дзяцей хуткачытанню. У маім жыцці ў плане запатрабаванасці асабліва нічога не змянілася. Я абсалютна шчаслівы чалавек у тым сэнсе, што сплю спакойна, займаюся любімай справай, маю зносіны з дзецьмі і больш якасна выкладаю. Адна справа — вучыць цэлы клас, і іншае —факусавацца на некалькіх вучнях.

З-за частых сустрэч з дзецьмі асаблівай тугі па школе ў педагога няма, хутчэй — лёгкая настальгія.

— У цяперашніх умовах я ўсё роўна не мог бы заставацца кіраўніком: абавязваць дзяцей да нейкіх мерапрыемстваў ідэалагічных, да тых жа суботнікаў... Не.

Цяпер педагог адчувае сябе больш свабодным.

— Не трэба быць прывязаным да працоўнага месца, даваць справаздачу перад кімсьці і распісвацца ў журналах, калі трэба адлучыцца. Ты не павінен цягнуць праграму, таму мы часта вучымся з дзецьмі ў гульнявой форме... Людзі баяцца, што яны не могуць зарабіць грошы па-за школай. Але я для сябе зразумеў, што калі адны дзверы зачыняюцца, то іншыя заўсёды адчыняюцца.

У Лідзе многія гараджане ведаюць гісторыю экс-дырэктара. Юрый часам адчувае да сябе асаблівае стаўленне.

— Здараюцца сітуацыі, калі землякі выказваюць павагу, але бывае і некаторае спачуванне. Апошняга не разумею. Людзі думаюць, што вось, у дырэктара была вялікая зарплата, а зараз яе няма. Не буду спрачацца, па нашых мерках даход кіраўніка школы, можа, і не нізкі. Але ніхто не думае аб тым, што чалавек на гэтай пасадзе траціць сваё здароўе і нервы... Цяпер жа я працую ў сваё задавальненне.

Юрый прызнаецца, што, толькі калі сыйшоў у рэпетытарства, злавіў сябе на думцы: ён стаў бліжэй да дзяцей.

— Калі вучні прыносяць грошы за заняткі, ты разумееш, хто табе плаціць. У школе ты можаш і «забыцца» пра тое, што дзеці — на першым месцы. Падчас урока думаеш пра абавязальніцтвы ці пра метадыста, які прыйшоў з праверкай. І перш за ўсё працуеш на гэта — старонняе. Тут жа ты дакладна разумееш, за чый кошт жывеш.

Марына Астрэйка: Шукаю сябе ў новай іпастасі — пенсіянеркі

Летась, перад летнімі канікуламі, настаўніца геаграфіі са школы № 6 г. Ліды Марына Астрэйка спакойна збіралася ў адпачынак і разлічвала пабачыцца з вучнямі 1 верасня. Яна ўжо паспела абмеркаваць з адміністрацыяй школы сваю нагрузку на наступны навучальны год. Але ўсё рэзка змянілася.

У жніўні педагог заявіла аб сваёй грамадзянскай пазіцыі на метадычным сходзе, пасля запісала відэазварот, у якім таксама звярнулася да настаўнікаў. Неўзабаве Марыну Астрэйка паставілі да ведама: працоўная дамова з ёй заканчваецца 31 жніўня.

Педагог палічыла, што яе актыўнасць і сыход са школы ўзаемазвязаныя:

— Гаварыць, што мяне звольнілі, складана. У мяне была тэрміновая працоўная дамова, і школа мела права скончыць са мной працоўныя адносіны, не папярэджваючы мяне. Але я раблю выснову, што такая раптоўная адмова супрацоўнічаць са мной стала вынікам маёй публічнай грамадзянскай пазіцыі, — разважае настаўніца адразу пасля скасавання кантракту.

Сыходзіць са школы, у якой 31 год адпрацавала, педагогу было няпроста. Тым больш, што ў яе было класнае кіраўніцтва.

— Да дзяцей, вядома, прырастаеш. Якія б там ні складваліся сітуацыі ў класе, мы заўсёды знаходзілі агульную мову і ўмелі дамаўляцца.

Улетку Марына была гатовая шукаць іншыя варыянты, але цяпер меркаванне памяняла. Настаўнік распавяла, што пошукам вакансій пакуль не займалася.

— У нас у горадзе ў сферы адукацыі, як вядома, адзін наймальнік — Аддзел адукацыі. Таму я нават не прэтэндую на тое, каб уладкавацца па спецыяльнасці ні ў сельскай мясцовасці, ні ў гарадской. Ведаю, што не возьмуць.

Марына паўжартам кажа, што пакуль шукае сябе ў новай іпастасі — пенсіянеркі (педагог выйшла на заслужаны адпачынак у 2016 годзе). Але ў той жа час разумее, што ў яе шмат рэсурсаў для працы, таму будуе планы на будучыню:

— Якія, пакуль казаць не буду. Магчыма, да наступнага навучальнага года вызначуся.

Вольга Сляпіца: Нельга нешта ўкладваць у дзяцей, знаходзячыся пад ціскам

Вольга Сляпіца — адна з удзельніц відэазвароту супраць гвалту, які запісалі настаўнікі 50-й гімназіі Мінска. У лютым яна сама напісала заяву аб сыходзе. Кажа, што не вытрымала псіхалагічнага ціску.

Пасля таго, як відэа трапіла ў сетку, педагогі прызнаваліся нам, што абстаноўка ў калектыве вельмі напружаная. Да некаторых работнікаў ужываліся спагнанні, у гімназію з прафілактычнымі гутаркамі прыходзілі прадстаўнікі пракуратуры і міліцыі. У выніку чацвёра настаўнікаў звольніліся, сярод іх і Вольга Сляпіца.

Калегі ўспрынялі сыход настаўніка як вялікую страту. Вось што яны распавядалі пра Вольгу ў сакавіку:

— Гэта выдатны педагог, яна ўдзельнічала ў міжнародных праектах па лініі ЮНЕСКА, цудоўна вяла онлайн-ўрокі, калі гэта было неабходна. Пасля таго, як з ёй скасавалі кантракт, вучні, бацькі і выпускнікі выступілі ў яе падтрымку, але гэта нічога не змяніла. Замест яе і іншых вопытных настаўнікаў у гімназію прыйшлі маладыя людзі — студэнты.

Сёння Вольга выкладае ў прыватнай школе. Кажа, што вакол яе вельмі шмат таленавітых і добрых людзей:

— Тут іншыя патрабаванні, працаваць складана, але цікава. Ёсць свабода думкі, дзеянняў, ёсць каманда — усё тое, што вельмі хацелася мець і што апошнім часам не адчувалася на ранейшым месцы. Але я па-ранейшаму вельмі сумую па калегах з 50-й гімназіі і перажываю за іх.

Пытаемся, ці шкадуе Вольга аб сыходзе. Яна цвёрда адказвае, што не.

— Пасля відэазвароту ў гімназіі было маральна цяжка знаходзіцца: пастаянныя праверкі, боязь пераследу. Нас увесь час вінавацілі ў тым, што выклікалі да школы пільную ўвагу, што дырэктара звольняць і гэтак далей. Гэта чыталася ў кожным поглядзе, у кожнай «няўсмешцы». Як можна было працаваць? Нельга нешта ўкладваць у дзяцей, знаходзячыся без сіл, пад такім ціскам. 

— Самым цяжкім было вырашыцца на сыход, — заўважае педагог. — Думала, што вось яны — твае людзі, побач, заробак ёсць, а што там, за дзвярыма? Там невядомасць, але я ўсё-ткі за гэтыя дзверы выйшла. Гэта быў выклік самой сабе, а цяпер я разумею, што ў такіх супярэчнасцях і праяўляецца рух наперад. Прапрацаваўшы ў дзяржструктуры шмат гадоў, я перастала адчуваць сваё асабістае развіццё — там перашкаджае сістэма, завальвае непатрэбным функцыяналам. Цяпер я працую ў зусім іншай атмасферы.

Наталля Булат: Вярнуцца ў клас я пакуль не змагла. Гэта балюча

Наталля — настаўніца малодшых класаў. Мінулая восень выдалася для яе цяжкай. Спачатку старэйшую дачку Вікторыю асудзілі за ўдзел у акцыі пратэсту. Затым з-за перажыванняў Наталля трапіла ў бальніцу. А неўзабаве сама правяла двое сутак у ізалятары на Акрэсціна: пайшла ў аўтазак услед за дачкой, якую зноў затрымалі на нядзельным маршы.

Настаўніцы выпісалі штраф, яе дачцэ, нягледзячы на здагадку пра цяжарнасць, далі 25 сутак. А пасля педагогу паведамілі аб тым, што давядзецца сысці са школы.

Настаўнік распавядала нам, што напісаць заяву ёй прапанаваў наймальнік.

— Магчыма, прычынай паслужыў зварот супольнасці «Сумленныя настаўнікі» супраць гвалту, які я падпісала. Я ледзь не з парога пачула: «Пішы заяву на звальненне. Табе плацяць нядрэнныя грошы, што яшчэ трэба, якія подпісы пад зваротам?» Я адказала, што не ўсё вымяраецца грашыма. Мяне папрасілі напісаць заяву з 24 снежня, перад вакацыямі, каб не афішаваць. Але бацькі маіх вучняў усё роўна даведаліся пра гэта і пайшлі на прыём да кіраўніцтва. Ім сказалі: «Для яе створаны ўсе ўмовы. Гэта яе рашэнне — сысці».

Для Наталлі звальненне было ўдвая хваравітым, таму што летам яна ўжо змяніла адно месца працы і, зноў жа, па ідэалагічных прычынах. Педагог лічыла, што там было шмат прапаганды, а ёй хацелася працаваць выключна з дзецьмі, не займаючыся староннімі рэчамі. Наталля спадзявалася, што на новым месцы ў яе гэта атрымаецца.

Зараз педагог пакуль без працы, хоць пасля звальнення ёй паступіла шмат прапаноў. Наталлю нават клікалі ў дзяржшколу, але ў яе пакуль няма рэсурсаў на тое, каб зноў ісці ў клас.

— Пасля дзвюх школ, пасля таго, як мне двойчы давялося пакінуць сваіх першаклашак, пайсці зноў да дзяцей я не змагла. Гэта вельмі цяжка маральна. Са многімі дзецьмі мы жывём у адным раёне. Да гэтага часу плачу, калі сустракаюся з імі. Мне патрэбны час, — апісвае свой стан настаўнік.

Наталля шмат часу аддае зносінам з сынам, пачала займацца самаадукацыяй. У педагога шмат планаў, праўда, дзяржаўныя школы ў іх не ўваходзяць («у існуючай сістэме адукацыі працаваць ужо не змагу»).

— Чакаю верасня. Ёсць розныя ідэі, у тым ліку прапанова ад бацькоў арганізаваць школьную кааперацыю. Магчыма, і рэпетытарства афармлю, але тут ёсць унутраны бар'ер: складана прыняць, што ў пачатковых класах камусьці можа быць патрэбны рэпетытар; як я магу браць грошы браць за тое, што дзецям павінна даваць школа?

Сяргей Стрэчка: Магчыма, пайду ў сферу IT

Дырэктар СШ №10 Полацка Сяргей Стрэчка пазбавіўся працы зусім нядаўна, у лютым. Але такі сцэнар педагог дапускаў яшчэ ў жніўні мінулага года, калі запісаў відэазварот да настаўнікаў краіны і старшыні Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Наталлі Качанавай з патрабаваннем пералічыць галасы.

Гаварыў ён і пра гонар школы:

— Паважаная Наталля Іванаўна! Вы — старшыня Савета Рэспублікі. Я прашу вас ініцыяваць правядзенне паўторных выбараў, каб не запляміць гонар нашага горада, гімназіі №1 (там вучылася Качанава). І каб на браме вашай гімназіі не віселі залатыя медалі выпускнікоў. Я не хачу, каб на плоце маёй школы віселі залатыя медалі выпускнікоў 10-й школы, я хачу з гонарам прыйсці 1 верасня на лінейку.

Праз некалькі месяцаў дырэктару давялося сысці са школы. Прычыну Сяргей Стрэчка растлумачыў коратка: «Звольнены паводле артыкула за чатыры дысцыплінарныя спагнанні з 5 студзеня да 6 лютага гэтага года».

Экс-дырэктар распавёў, што пакуль не фарсіруе падзеі з пошукам працы. Напісаў рэзюмэ, прайшоў адно сумоўе, «але нешта не склалася».

Пакуль настаўнік аднаўляе сілы: «18 гадоў кіраўніцтва проста так не праходзяць. Скінуць бы гэты груз і пачаць новае жыццё».

Сяргей Стрэчка дапускае, што можа змяніць прафесію.

— Задача педагога ў чым? Не ў тым, каб навучыць чалавека адзін раз на ўсё жыццё, а ў тым, каб навучыць яго вучыцца ўсё жыццё. Вось і я пайду перавучвацца. Магчыма, у сферу IT.

Тым часам з'яўляюцца свежыя навіны пра настаўнікаў, якіх звальняюць са школы па ідэалагічных прычынах.

Не так даўно стала вядома пра настаўніка гісторыі са Смаргоні Андрэя Пятроўскага. Ён пазбавіўся працы пасля «няправільнага» ўрока ў адзінаццацікласнікаў. У Белаазёрску звольнілі настаўніка вышэйшай катэгорыі з 26-гадовым стажам Таццяну Брыч. Афіцыйнай прычынай разрыву працоўных адносін стала здзяйсненне педагогам «амаральнай правіны» — удзел у несанкцыянаваных масавых мерапрыемствах і непадпарадкаванне супрацоўніку міліцыі. А Наталлю Лукашэвіч, настаўнікі гісторыі, звольнілі па артыкуле «за прагул». Прагулам наймальнік палічыў час, які педагог правяла ў ізалятары на Акрэсціна.