«Кожны дзень распавядаю, што адбываецца ў Беларусі». Як беларусы валанцёраць ва Украіне
Выданне «Украінская праўда» распавядае гісторыі ўцекачоў, якіх пераследуюць і рэпрэсуюць у родных краінах з-за палітычных перакананняў або веравызнання, і якія знайшлі прытулак ва Украіне, нягледзячы на бамбардзіроўкі і вайну. Сярод іх, канечне, беларуска.
Ірына Лукашэнка. Фота з "Украінскай праўды"
Вайна прымусіла амаль 5 мільёнаў украінцаў апынуцца ў статусе перасяленцаў – многія людзі страцілі дом, працу і звыклае жыццё. У той жа час Украіна стала другім домам для дысідэнтаў і актывістаў, якія праз пераслед павінны былі пакінуць родныя краіны. «Украінская праўда. Жыццё» распавяла гісторыі тых, хто пачаў жыццё нанова. Сярод іх — беларуска Ірына Лукашэнка.
«Кіеў — гэта горад маёй душы»
Ірыне Лукашэнка — 26 гадоў. Яна нарадзілася ў Віцебскай вобласці, пераехала ў Мінск, працавала менеджарам праектаў у ІТ-сферы. «Сям'я, дом, праца», – так Ірына апісвае сваё жыццё да 2020 года. Аднак пасля нелегітымных выбараў усё змянілася — праз палітычную сітуацыю ў краіне дзяўчына павінна была з'ехаць з родных мясцін.
«З 9 жніўня 2020 года я ўдзельнічала ў пратэстах і валанцёрыла. Увосень мяне затрымалі па адміністрацыйнай вытворчасці. Мне далі максімальны штраф на судзе. Суд я адцягвала як магла, спрачалася з імі. Зразумела, што там цяпер не працуюць ніякія законы», — распавядае Ірына.
Паводле яе, жыць у Беларусі было ўжо небяспечна і маральна цяжка.
«Выходзячы з дому, ты не ведаеш, ці вернешся дадому. Ты ходзіш з шкарпэткамі і зубной шчоткай у сумцы на ўсялякі выпадак. Я была гатовая, што мяне могуць забраць у любы момант. І цяпер людзі так жывуць», — распавядае дзяўчына.
У параўнанні з іншымі актывістамі, ёй адносна пашанцавала. Сілавікі не здзекаваліся з яе, не ўжывалі катаванняў. Але іншых затрыманых актывістаў білі, катавалі токам, выводзілі зімой на мароз. Стаўленне было бесчалавечным, успамінае дзяўчына.
«Са мной звярталіся яшчэ адэкватна. Калі мяне затрымаў АМАП, я спрабавала вывесці іх на дыялог, зразумець іх матывацыю, чаму яны працягваюць затрымліваць людзей. Але з многімі маімі сябрамі, якія сядзелі ў турме, паводзілі сябе вельмі жорстка».
Ірына не хацела з'язджаць, але разумела, што рана ці позна па яе «прыйдуць». Урэшце сябры прапанавалі ёй зрабіць гуманітарную візу ў Польшчу. У 2021 годзе з'ехаць з Беларусі было цяжка праз кавідныя абмежаванні. За дзень да ад'езду Ірына развялася з мужам і прыдумала легенду, што едзе «аднаўляцца пасля разводу».
«Я сабрала адну сумку, села на аўтобус і паехала сама. У мяне былі квіткі на самалёт, забраніраваны санаторый. Не ўсе з легенды спатрэбілася, але я ўсё распавяла памежнікам. Я нікому не сказала, бо не ведала, ці праеду мяжу. Нават патэлефанавала на працу і бацькам толькі тады, калі праехала.
Раней я была ў Кіеве толькі на экскурсіі і думала, што яшчэ вярнуся ў Беларусь. Я зняла самы танны хостэл, пайшла гуляць на Майдане і падумала: “Мне класна. Маё жыццё павінна быць тут”», — успамінае дзяўчына.
У Польшчу Ірына так і не паляцела — палюбіла горад і людзей, якія добразычліва да яе ставіліся. Улетку 2021 года дзяўчына звярнулася ў дабрачынныя фонды «Права на абарону» і «Ракада», якія з'яўляюцца партнёрамі агенцтва ААН па пытаннях бежанцаў (УВКБ ААН), і дапамагаюць тым, хто шукае абароны ва Украіне. Беларуская актывістка спрабавала будаваць кам'юніці з суайчыннікамі, якія змагаюцца супраць дыктатарскага рэжыму, удзельнічала ў акцыях. З працаўладкаваннем праблем не было, бо дзяўчына і раней працавала анлайн.
Глядзіце таксама
«Маё жыццё цяпер — гэта дапамога Украіне»
Аднак з пачатку поўнамаштабнай вайны Ірына звольнілася з беларускай працы і прысвяціла большую частку часу валанцёрству.
«Я пачала больш дапамагаць тут на вайне, чым беларусам. Маё жыццё цяпер — гэта дапамога Украіне. Я стараюся ўпісацца ўсюды, дзе можна», — кажа Ірына.
Яшчэ да поўнамаштабнай вайны дзяўчына ўдзельнічала ў Ozon-ініцыятыве Цэнтра грамадзянскіх свабод, які атрымаў Нобелеўскую прэмію міру. Актывісты OZON займаліся наглядам за мірнымі мітынгамі і судамі, а з лістапада мінулага года запусцілі кампанію па маніторынгу бамбасховішчаў.
«Мы распрацавалі такую схему, па якой правяралі бамбасховішчы і перадавалі даныя ў дэпартаменты мясцовай адміністрацыі. Я працавала толькі па Кіеве, але ўсяго гэта было ў 13 гарадах. Мы склалі форму з апісаннем таго, што павінна быць у бамбасховішчы, каб там некалькі дзён маглі быць людзі.
Мы бачылі бамбасховішчы, дзе нічога няма, ці проста затоплены склеп. Многія з іх зачыненыя — пра гэтую праблему ўсе ведаюць пасля таго, як чалавек загінуў. Таксама некаторыя хованкі пазначаныя на карце, але іх не існуе на самай справе. Цяпер мы актыўна спрабуем палепшыць гэтую сітуацыю», — кажа актывістка.
У сакавіку мінулага года Ірына дапамагала адкрываць шэлтэры ў Львове, уладкоўваць офісы і кватэры, якія людзі падавалі перасяленцам — вазіла матрацы і коўдры, купляла прадукты і сродкі гігіены. Потым вярнулася ў Кіеў.
«Улетку ўдзельнікі ініцыятывы" Марш жанчын" адкрылі хаб у Кіеве, і я збірала гуманітарную дапамогу жанчынам з дзецьмі. Тады не хапала каробак для гуманітаркі, таму ў мяне была яшчэ адна задача — дамаўляцца з кіеўскімі рэстаранамі і збіраць скрынкі, у якіх ім прывозяць прадукты.
Потым мы з сяброўкай ездзілі з гуманітарнай дапамогай у Херсон і Херсонскую вобласць пасля дэакупацыі. Там валанцёрылі вельмі шмат мясцовых, якія займаліся эвакуацыяй, і мы да іх далучаліся», — кажа Ірына.
Глядзіце таксама
«Я вельмі хачу ўключыцца ў працу над дэмакратычнымі зменамі ў Беларусі»
Цяпер дзяўчына працягвае дапамагаць і вайскоўцам, і грамадзянскім украінцам. Але таксама не забывае пра суайчыннікаў.
«Вядома, не ўсе нас разумеюць і падтрымліваюць беларусаў, якія супраціўляюцца рэжыму. Гэта вельмі балючая тэма, і людзі, якія не ў кантэксце рэпрэсій у Беларусі, не хочуць нічога чуць. Я кожны дзень камусьці распавядаю, што насамрэч адбываецца ў Беларусі.
Трэба, каб беларусы размаўлялі на беларускай мове, шанавалі сваю культуру. Вельмі важна быць бачнымі і паказваць, што мы на баку ўкраінцаў», – дадае Ірына.
Пасля 24 лютага Ірына цалкам адмовілася ад рускай музыкі і агучкі фільмаў, актыўна пачала вучыць украінскую мову.
«Я не так даўно перайшла на беларускую — у жніўні 2022 года. Пайшла ў Карпаты з украінскімі актывістамі і валанцёрамі, і яны размаўлялі толькі на ўкраінскай, а я на расійскай. Мне было так нязручна. Я яшчэ не магу свабодна размаўляць па-ўкраінску, таму пачала размаўляць па-беларуску.
Вядома, у крамах, грамадскіх месцах, калі выступаю на судах – стараюся гаварыць па-ўкраінску. А са жніўня гэтага года я паставіла новы чэлендж — цалкам перайсці на ўкраінскую мову», — кажа дзяўчына.
Пасля перамогі Ірына хоча будаваць грамадзянскую супольнасць у Беларусі.
«Мне падабаецца, як ва Украіне вырашаюцца праблемы. І дзяржава рухаецца ў бок лепшага, і людзі актыўныя. Яны не проста сядзяць, а будуць далучацца, нешта прапаноўваць. І я гэтак жа хачу.
Кіеў — гэта горад маёй душы. Але я вельмі хачу ўключыцца ў працу над дэмакратычнымі зменамі ў Беларусі. Напэўна, буду жыць на дзве краіны», — дадае Ірына.
Друкуецца ў скарачэнні. Цалкам матэрыял можна прачытаць па спасылцы.