Матолька: Улада ўсё яшчэ дзейнічае ў савецкім аўтарытарным фармаце

Якія ўрокі улады і бізнэс павінны вынесці з гісторыі будаўніцтва акумулятарнага завода ў Брэсце?

Старшыня Брэсцкага аблвыканкама Анатоль Ліс паабяцаў, што жыхароў Брэста і яго ваколіц «цкаваць не будуць, а акумулятарны завод «АйПауэр», што выклікаў незадаволенасць мясцовых жыхароў, не пачне працу да таго часу, пакуль не будуць выпраўленыя парушэнні, выяўленыя Мінпрыроды.
Жыхары Брэста і некаторых бліжэйшых пасёлкаў з пачатку 2018 года выступалі супраць будаўніцтва акумулятарнага завода, лічачы, што прадпрыемства ўзводзіцца з парушэннямі, будзе забруджваць навакольнае асяроддзе і шкодзіць здароўю мясцовых жыхароў. Удзельнікі руху «Не заводу АКБ ў Брэсце» рэгулярна выходзілі з мітынгамі на плошчу ў цэнтры горада. Спачатку мясцовыя ўлады пад рознымі падставамі не дапускалі актывістаў на плошчу, потым праваахоўныя органы сталі іх затрымліваць. А чыноўнікі яшчэ доўга настойвалі на тым, што прадпрыемства не парушае ніякіх нормаў і законаў.
За час пакуль кіраўніцтва горада і вобласці заставалася глухім да просьбаў берасцейцаў, актывісты заплацілі некалькі тысяч рублёў у выглядзе штрафаў, выпісаных за ўдзел у акцыях пратэсту, інвестары працягвалі марнаваць сродкі на ўзвядзенне завода (агульная сума інвестыцый планавалася ў памеры 25 мільёнаў даляраў), а мясцовая ўлада губляла давер народа.
Толькі праз амаль паўтара года старшыня Брэсцкага аблвыканкама сустрэўся з праціўнікамі завода, а крыху пазней паведаміў аб выяўленых парушэннях і распарадзіўся прыпыніць падрыхтоўку завода да запуску. Па словах чыноўнікаў, было зафіксавана перавышэнне нормы выкідаў.
Якія памылкі ўладаў прывялі да назапашвання прэтэнзій з боку грамадства і праблем для чыноўнікаў і бізнесу?

Будаўніцтва завода з людзьмі не абмеркавалі

Улады і прадстаўнікі бізнесу ўсё яшчэ не хочуць дзяліцца з насельніцтвам правам ўплываць на рашэнні, важныя для гараджан, лічыць грамадскі актывіст Антон Матолька.
— Асноўная праблема, якая ёсць ва ўсіх гісторый з будаўніцтвам новых аб'ектаў, якія могуць выклікаць пытанні ў насельніцтва, няхай гэта будзе будаўніцтва акумулятарнага завода ў Брэсце ці цэлюлознага — у Светлагорску, у тым, што ўлада ўсё яшчэ спрабуе дзейнічаць у савецкім аўтарытарным фармаце: «Мы лепш ведаем, што вам трэба», — кажа актывіст.
Калі ж чыноўнікі і бізнес да запуску значнага праекта праводзяць адпаведную інфармацыйную кампанію, прыводзяць доказы бяспекі і прычыны яго важнасці, калі дзяржава гарантуе кантроль выканання заканадаўства, людзі становяцца больш лаяльнымі да новаўвядзенняў.
Заканадаўства абавязвае абмяркоўваць з насельніцтвам падобныя ініцыятывы.
— У многіх краінах для такой камунікацыі выкарыстоўваюць лакальны рэферэндум: у людзей пытаюцца, ці згодныя яны, каб тая ці іншая вытворчасць з'явілася ў іх рэгіёне, — распавядае Антон Матолька.
Акрамя згоды або нязгоды, гэты інструмент дазваляе спытаць людзей, на якіх умовах яны пагадзіліся б на размяшчэнне спрэчнай вытворчасці ў іх мясцовасці.

Рух берасцейцаў — прэцэдэнт?

— Тое, што зрабілі брэсцкія хлопцы, у мяне выклікае вялікую павагу, — прызнаецца Антон Матолька.
Ён лічыць, што мясцовыя жыхары, актывісты і праваабаронцы сапраўды імкнуліся выкарыстаць усе даступныя спосабы, каб дагрукацца да чыноўнікаў, нягледзячы на якія з'яўляюцца перыядычна перашкоды і пагрозы ў выглядзе забаронаў сходаў, затрыманняў і штрафаў.
Поспех руху супраць акумулятарнага завода Антон Матолька бачыць у тым, што ў ім удзельнічалі не толькі актывісты, але і многія мясцовыя жыхары.
— Калі дзяржава думае пра пратэсты, яно арыентуецца на традыцыйную класічную апазіцыю, НДА, інтэлігенцыю. А на простых людзей, якіх сапраўды можа нешта «дастаць», яна арыентуецца рэдка, — кажа ён.
Такія рухі не ўдаецца спыніць старымі метадамі. Гісторыя ў Брэсце, магчыма, самая гучная, але не першая, калі народныя масы адстойваюць сваю пазіцыю. Падобная сітуацыя была з «Марш недармаедаў», калі дэкрэт абурыў не толькі жыхароў сталіцы і апазіцыю, але і насельніцтва абласных і раённых гарадоў. У сярэдніх у раённых гарадах на пратэсты выходзіла да 10% насельніцтва, успамінае актывіст.

Улады доўга ігнаравалі незадаволенасць мясцовых жыхароў

Калі ўлады не чуюць грамадскасць, гэта прыводзіць да напружання ў грамадстве, якое можа выяўляцца ў інтэрнэт-актывізме ці пераходзіць у вулічныя пратэсты і страйкі, адзначае кіраўнік праекта «Кошта урада» Уладзімір Ківалкін.
— Паколькі людзей не хочуць чуць, яны імкнуцца звяртацца да такіх метадаў, дзякуючы якім на іх пазіцыю звернуць увагу. Брэст — добры таму прыклад, — тлумачыць эксперт.
Чыноўнікі, зрэшты, як і бізнэс, маглі нівеліяваць вострыя куты нарастаючых праблем, калі б раней выслухалі пазіцыю мясцовых жыхароў і актывістаў, якія паказваюць на парушанае, на іх думку, прыродаахоўнае заканадаўства. Замест гэтага дзяржслужачыя зачыняліся ў сваіх кабінетах, а маючы дачыненне да будаўніцтва бізнес спрабаваў дыскрэдытаваць заявы актывістаў, лічачы іх інтрыгамі канкурэнтаў, адзначае Антон Матолька.
— Хоць адкрытыя размовы, магчыма, дапамаглі б вылучыць моманты, якія можна было выправіць, — дадае актывіст.

Мець зносіны канструктыўна ўладам і грамадству перашкаджае нявопытнасць

Уладзімір Кавалкін лічыць, што ў Беларусі не сфармаваная культура ўзгаднення інтарэсаў грамадства, органаў улады і іншых стэйкхолдэраў працэсу.
— Першая рэакцыя ўлады заўсёды — адмахнуцца, асабліва на пратэстныя акцыі. А калі адмахвацца больш не атрымоўваецца, атрымліваецца тое, што адбылося ў Брэсце, — адзначае стваральнік «Кошта урада».
З аднаго боку, у краіне няма палітычнай культуры, сярод чыноўнікаў няма ўмення і жадання размаўляць з грамадскасцю, з іншага — у людзей няма культуры ўзаемадзеяння з чыноўнікамі, умення абгрунтоўваць свае прэтэнзіі і патрабаванні.
— У цэлым у Беларусі і ў грамадстве, і ў бізнэсе, і ў дзяржаўных служачых, і ў мясцовых дэпутатаў вельмі нізкая культура ўзгаднення інтарэсаў, — падкрэслівае Уладзімір Ковалкин.
Калі б такая працэдура працавала, падобных складанасцяў з рознымі праектамі і звязаных з імі эканамічных і сацыяльных страт было б значна менш.

Як пазбегнуць новага вораху праблем, звязаных з адсутнасцю дыялогу?

Урок акумулятарнага завода пацвярджае, што ўладам і бізнэсу выгадней быць адкрытымі перад грамадствам, праводзіць абмеркаванні не для каўкі, а каб сапраўды быць пачутымі і панятымі.
— Трэба выходзіць да людзей, актыўна выкарыстоўваць лакальныя і недзяржаўныя СМІ, каб данесці інфармацыю і запрасіць насельніцтва да абмеркавання. Чым больш будзе адэкватнай, адкрытай, поўнай інфармацыі, тым больш шанцаў пазбегнуць крызіснай сітуацыі з разраду «мы не ведалі» і «мы супраць», — тлумачыць Антон Матолька.
Пачаты ж дыялог не спыняць разам з завяршэннем грамадскіх абмеркаванняў, а працягваць яго, калі ў насельніцтва ўзнікаюць сумневы і пытанні, і тым больш, калі людзі перакананыя, што парушаецца закон, раіць актывіст.
Прыслухоўвацца да меркавання грамадскасці — гэта не толькі абавязак чыноўнікаў, але і шанец пазбегнуць некаторых неабгрунтаваных рашэнняў, выдаткаў. У гэтым асабліва бываюць зацікаўленыя актывісты, мясцовыя экспертныя і грамадскія арганізацыі, якія ўносяць унёсак у развіццё горада або раёна і якім неабыякавы яго лёс.
Антон Матолька лічыць, што важным для мясцовых уладаў было б выкарыстанне такіх інструментаў, як мясцовы рэферэндум і афіцыйныя звароты грамадзян.
Паводле Заўтра тваёй краіны