«Можа прывесці да памылак, і досыць крытычных». Чым пагражае «сакрэтная» статыстыка?

Белстат закрыў доступ да дэталёвай інфармацыі аб тым, якімі таварамі Беларусь гандлюе ў гэтым годзе з іншымі краінамі. Разам з гэтым у апошні час сталі хаваць ад грамадскасці некаторую інфармацыю Мінфін, Нацбанк, ФСАН. Што адбываецца і чым пагражае праца дзяржструктур за зачыненымі дзвярыма?

Пра гэта найбуйнейшы беларускі партал, прызнаны «экстрэмісцкім» пагутарыў з эканамістам Кацярынай Барнуковай, якая займаецца аналізам такіх звестак.

Якую статыстыку хаваюць Белстат і іншыя дзяржструктуры

На сайце Белстата ёсць база дадзеных па знешнім гандлі. Там можна паглядзець, з якімі краінамі, якім таварамі і ў якіх аб'ёмах гандлявалі беларускія кампаніі. Яшчэ месяц таму можна было даведацца, што Беларусь у сакавіку гэтага года прадала ва Украіну прадукцыі хімічнай прамысловасці на 24,8 млн долараў. На продажы ў Германію некаштоўных металаў наша краіна зарабіла 33,9 млн долараў, а ад продажу гэтай жа прадукцыі ў Нідэрланды-26,5 млн долараў. Але цяпер грамадзян пазбавілі доступу да гэтай інфармацыі. Пры спробе выбраць групу або раздзел тавараў, сістэма не выдае дадзеныя.

Можна было б выказаць здагадку, што гэта збой, але калі змяніць год з 2022 на любы папярэдні, то разбіўка па таварах становіцца даступнай.

Самае простае тлумачэнне ў гэтай сітуацыі ў тым, што Белстат вырашыў больш не распавядаць грамадству, якімі менавіта таварамі і на якія сумы Беларусь гандлюе з іншымі краінамі. Такая выснова звязаная з тым, што раней структура ўжо хавала інфармацыю аб экспарце падсанкцыйнымі таварамі.

Маючы агульную інфармацыю аб экспарце тавараў у розныя краіны і доступ да разбіўкі па групах тавараў, у канцы траўня нам удалося вылічыць аб'ёмы схаванага экспарту, большую частку з якога складаюць падсанкцыйныя тавары. Так, у першым квартале гэтага года было ўтоена 86% вартаснага аб'ёму экспарту ў Нідэрланды і 80% — ва Украіну. Ад продажу тавараў па ўтоеных раней пазіцыях ва Украіне Беларусь зарабіла за першыя тры месяцы гэтага года 805 млн долараў. Прычым сумы, заробленыя на такім гандлі з асобнымі краінамі, якія не моцна ўпалі і ў першы месяц вайны ў Украіне.

Гэта значыць, Белстат становіцца яшчэ больш закрытай структурай. У мінулым годзе ў раздзеле па знешнім гандлі з разбіўкі па таварных пазіцыях экспарту і імпарту зніклі раздзелы з пятага па сёмы, шаснаццаты і сямнаццаты, звязаныя з галінамі, якія трапілі пад санкцыі.

Акрамя схаванай летась ад грамадскасці статыстыкі па экспарце падсанкцыйнай прадукцыі, у 2020-м Белстат перастаў публікаваць дадзеныя па нараджальнасці і смяротнасці. У пачатку гэтага года нашаму журналісту адказвалі, што гэтыя лічбы яшчэ былі «ў працэсе распрацоўкі». У базе дадзеных статкамітэта насупраць радка па смяротнасці паказана, што інфармацыя публікуецца «па меры гатоўнасці». Фармальна атрымліваецца, што структура за два гады ўсё яшчэ не змагла палічыць, колькі з тых часоў у Беларусі нарадзілася і памерла чалавек. Але хутчэй за ўсё, гэтыя дадзеныя перасталі публікаваць у сувязі з непрывабнай для ўладаў карцінай падчас пандэміі каронавіруса.

У Камітэце больш не публікуюць інфармацыю аб чаканай працягласці жыцця, колькасці пенсіянераў, міграцыі, няпоўнай занятасці, вымушаных адпачынках і прастоях.

Хавае інфармацыю аб эканамічнай і дэмаграфічнай сітуацыі не толькі Белстат. У сакавіку гэтага года Нацбанк перастаў апублікаваць вынікі апытанняў прадпрыемстваў рэальнага сектара эканомікі і інфляцыйныя чаканні насельніцтва (ці праводзяцца наогул такія апытанні цяпер, невядома). А Мінфін больш не тлумачыць грамадству дэталі выплат дзяржаўнай запазычанасці Беларусі і новых крэдытаў.

Пасля таго, як летась медыя апублікавалі звесткі са зборнікаў аховы здароўя, Міністэрства аховы здароўя і падначаленыя яму структуры прыбралі іх з адкрытага доступу. А Дзяржаўны мытны камітэт з мінулага года па запыце не дае інфармацыю мытнай статыстыкі знешняга гандлю.

«Утойванне статыстыкі можа прывесці да памылак чыноўнікаў»

— Ёсць пазіцыя, што СМІ і незалежныя аналітыкі раздзімаюць паніку, распавядаюць аб негатыўных з'явах у эканоміцы Беларусі. Каб гэтага пазбегнуць, дзяржструктуры пачынаюць хаваць усё, дзе можа быць нешта дрэннае. Акрамя таго, утойванне дрэнных навін вядзе да большага эканамічнага аптымізму. У выніку спажывецкі попыт падае не так моцна ці інвестыцыйная дэпрэсія аказваецца не такой глыбокай, як магла б у сітуацыі, калі з кожнага праса кажуць, што ўсё дрэнна. Плюс мы не ведаем, што адбываецца ў сувязі з санкцыямі, але калі выказаць здагадку, што нам удаецца іх абыходзіць, то ў інтарэсах урада схаваць гэта ў статыстыцы, каб ніхто не здагадаўся і не перакрыў выкарыстоўваныя шляхі, — каментуе акадэмічны дырэктар BEROC (Кіеў) Кацярына Барнукова.

Але ад утойвання інфармацыі пакутуюць бізнес, аналітыкі, а таксама самі чыноўнікі, бо ва ўсіх зніжаецца ўзровень разумення таго, што адбываецца ў эканоміцы, а апошнія ў выніку прымаюць больш няслушных рашэнняў.

Даследчыя цэнтры аналізуюць розныя дадзеныя і пераводзяць іх на чалавечую мову, такім чынам паказваючы таго ж бізнэсу, інвестарам, а таксама самім дзяржорганам асноўныя тэндэнцыі ў эканоміцы і грамадстве, звяртаючы ўвагу на важныя перамены і магчымыя перспектывы або цяжкасці. Пасля закрыцця доступу да часткі дадзеных аналітыкі стане менш.

— Мы ведаем, што да таго, як мы сталі палітычна непрымальнымі, наш аналіз выкарыстоўваўся ў тым ліку дзяржорганамі. Цяпер яны самі атрымліваюць менш аналітычнай інфармацыі, — каментуе Кацярына Барнукова і пераходзіць да ролі адкрытасці звестак. — Статыстыка тычыцца ўсіх, хто мае якое-небудзь стаўленне да эканомікі і бізнэсу: і прадпрымальніка, які думае, закупляць ці яму буйную партыю тавару або паменш, і буйнога бізнэсмэна, які ацэньвае, ці ўступаць яму ў шматгадовы інвестыцыйны праект. Усе яны хочуць разумець, што адбываецца з эканомікай і якія ў іх перспектывы. Калі ты не разумееш, што адбываецца ў эканоміцы, то, хутчэй за ўсё, ты вырашыш не інвеставаць ці рабіць гэта па мінімуму.

Даныя па знешнім гандлем зараз сярод найбольш запатрабаваных з-за санкцый і страты экспартных рынкаў. Іх закрытасць не дазваляе эканамічным агентам планаваць, абапіраючыся на рэальную сітуацыю, і тым самым узмацняе іх рызыкі. У выніку з-за адсутнасці інфармацыі прымаецца менш пазітыўных інвестыцыйных рашэнняў, тлумачыць эканаміст.

— Калі дрэнныя навіны замінаюцца і не абмяркоўваюцца, то тым жа чыноўнікам становіцца прасцей заплюшчваць на іх вочы. Гэта можа прывесці да таго, што яны не адрэагуюць своечасова на актуальныя праблемы. Яны не ўвядуць дапамогу па беспрацоўі, не дапамогуць прадпрыемствам, не змогуць адрэагаваць на фінансавыя працэсы, якія акажуцца для іх нечаканасцю, таму што яны не будуць разумець, напрыклад, чаму людзі раптам пабеглі ў банкі. Усё гэта можа прывесці да памылак [чыноўнікаў], у тым ліку досыць крытычных, — падкрэслівае Кацярына Барнукова.