«Скарб, які нельга згубіць». Як кінасцэнарыстка Ганна Тарасава ладзіць беларускія размовы ў Таліне

«Хто ў Таліне — запрашаю на беларускамоўныя гутаркі! Кідаем усе справы і бяжым на сустрэчу кожную пятніцу, 17:30–18:45». Такая абвестка зьявілася ў сацыяльных сетках сёлетняй вясною. 

Пад запрашэньнем стаяла імя Ганны Тарасавай. «Св*бода» папрасіла Ганну расказаць пра яе ініцыятыву, спосабы ўвасабленьня, першы досьвед арганізаваных сустрэч. Ну і крыху пра яе знакамітага бацьку, культавага пісьменьніка канца 1980-х — пачатку 2000-х Кастуся Тарасава.

«Без эстонскай мовы ў Эстоніі жыць складана»

— Шчыра кажучы, хацелася б адразу спытацца ў вас, чаму такая вельмі простая форма вашай ініцыятывы? Ня нейкія там супольныя адзначэньні беларускіх каляндарных датаў, не тэматычныя лекцыі ці дыскусіі, нават ня клюб па інтарэсах, а проста сустрэчы?

— Гэта атрымалася, можна сказаць, выпадкова. Мы проста трапілі ў гатовую структуру, якую іншыя ўжо стварылі да нас. Тут у Таліне ёсьць такая рэч, як «кавярні на эстонскай мове». У бібліятэках горада для ўсіх ахвочых некалькі разоў на месяц праходзяць сустрэчы-размовы на эстонскай мове. Дзяржава стараецца дапамагчы расейскамоўным і астатнім іншамоўным неяк інтэгравацца ў эстонскае грамадзтва. Непасрэдна ў Таліне расейскамоўных каля 40 адсоткаў, а мо і болей, я дакладна ня ведаю. І шмат хто зь іх альбо наагул не валодае эстонскай мовай, альбо валодае слаба. А без эстонскай мовы ў Эстонскай Рэспубліцы жыць складана. Паступіць у ВНУ ці атрымаць шмат якую працу бязь веданьня эстонскай мовы немагчыма альбо, прынамсі, вельмі цяжка.

І вось неяк у красавіку я надумала схадзіць на гэткую эстонскамоўную сустрэчу, паглядзець. Але на сайце ўбачыла, што менавіта ў бібліятэцы замежнай літаратуры робяць сустрэчы і на іншых мовах. А паколькі ў мяне нерастрачаная любоў да францускай мовы (калісьці пачынала вучыцца на перакладчыка), я эстонскую адклала і замест яе пайшла на францускую. Схадзіла некалькі разоў, а потым яшчэ і на дзьве ангельскія, проста ад цікаўнасьці. Акрамя францускай і ангельскай там ёсьць сустрэчы на польскай, швэдзкай, гішпанскай, на дыялекце выру паўднёва-ўсходняй часткі Эстоніі і, зь нядаўняга часу, на ўкраінскай. Гэтак пахадзіўшы, паглядзеўшы, я, натуральна, падумала: а што ж наша беларуская мова?.. Мы таксама хочам у гэтую інтэрнацыянальную кампанію.

Напісала ліст загадчыцы, і яна на наступны ж дзень адказала, што ў бібліятэцы будуць вельмі рады прыняць беларусаў у сябе. Вось так проста гэта і адбылося.

Думаю, што са мной ці безь мяне, раней ці пазьней гэткія беларускія сустрэчы мелі ўсе шанцы зьявіцца.

«Нацыянальная ідэя будзе безгаловай без беларускай мовы». Успамін пра Кастуся Тарасава

«Робім памылкі, не хапае словаў, але ніхто не зьвяртае на гэта асаблівай увагі»

— Колькі чалавек адгукнуліся на ваша запрашэньне? Ці пазнаёміліся вы крыху зь імі? Хто гэтыя людзі? Калі прыехалі ў Талін?

— На гэты момант было ўжо сем сустрэч. Некаторыя разы народу было мала, у іншыя — болей. Найбольш зацікаўленых, якія прыходзілі найчасьцей, набралася сем чалавек.

Большасьць людзей зь Беларусі. Выехалі ў розныя часы. Хтосьці яшчэ ў канцы 1990-х, іншыя — год, два назад... Па прафэсіі — айцішнікі, псыхоляг, філёляг...

Былі людзі і не зь Беларусі. Прыходзіла дзяўчына зь Піцера, у якой ёсьць продкі-беларусы, і хлопец з Адэсы, які выехаў ад вайны і таксама мае беларускія карані. І яны абое гаварылі па-беларуску. Не свабодна, праўда, але ўсё ж атрымлівалася даволі нядрэнна. Іх павага і цікавасьць да сваіх беларускіх каранёў была вельмі прыемнай. Для многіх беларусаў гэта было б павучальна.

Аднойчы прыходзіла дзяўчына па імені Дыяна, якая нарадзілася і вырасла ў Таліне. І пры гэтым яна свабодна гаварыла па-беларуску. Навучылі яе бацькі і бабуля з Палесься. Дыяна прыводзіла прыклады палескай гаворкі. Было вельмі цікава. Пасьля гэтай сустрэчы я захацела даведацца болей пра Палесьсе і натрапіла на дакумэнтальныя стужкі Зінаіды Мажэйкі. Усім раю паглядзець. Асабліва мне спадабаліся «Крывыя вечары». Мы паглядзелі фрагмэнт гэтага фільма на наступнай гутарцы.

Што тычыцца людзей, якія прыходзяць і не прыходзяць… Думаю, што некаторыя б і зайшлі «на агеньчык», але саромеюцца свайго слабога размоўнага ўзроўню. Я хацела б такім людзям сказаць, што гэтага рабіць ня варта. Мы там усе такія. Робім памылкі, не стае словаў, але ніхто не зьвяртае на гэта асаблівай увагі. Папраўляем адно аднаго — і паехалі далей.

«Гумар — скарб, які нельга згубіць»

— Ці вызначалі вы загадзя тэмы гутарак? Ці рабілі нейкія хатнія нарыхтоўкі? Ці мо спадзяваліся, што сама сытуацыя ў кожным разе падкажа, як і пра што пойдуць тыя размовы?

— На першай гутарцы мы проста размаўлялі: пазнаёміліся, пагаварылі пра беларускую мову, пра адэскі гумар, ангельцаў і іншае. Было пяць чалавек, якраз былі дзяўчына зь Піцера і хлопец з Адэсы.

Але потым я пачала задаваць сустрэчам тэмы. Быў Чарнобыль, гумар, лісты палітвязьням, віктарына.

Пасьля гутаркі пра беларускі гумар сама сабою зьявілася ідэя сабраць і надрукаваць зборнік нашых анэкдотаў. Усё ж вельмі мала прысутныя ведалі беларускіх жартаў. Гэта скарб, які нельга згубіць.

— А ці можаце ўжо рабіць першыя высновы пра эфэкт вашых сустрэч? Ці будзеце іх працягваць пасьля летніх вакацыяў? Магчыма, нешта можаце пажадаць у гэтай сувязі беларускім суполкам іншых гарадоў і краінаў?

— Працягваць трэба. Для беларусаў было б вельмі добра мець клюб, дзе яны могуць ужывую пазнаёміцца, абмеркаваць навіны і між тым папрактыкаваць мову. І, што важна, практыкавацца, гаварыць, не саромеючыся памылак.

Іншым суполкам, калі зладзяць што-небудзь падобнае, раю на кожнай сустрэчы дадаваць хоць маленькую гульню на словы. Гэта і весела, і карысна. Апошнім разам у нас была віктарына ня толькі на словы, а і аб гісторыі, культуры Беларусі. Я зайздросьціла прысутным, бо хацелася самой гуляць, а ведала адказы на ўсе пытаньні (сама ж гэтую віктарыну і прыдумляла). Наступным разам прапаную кожнаму прынесьці свае пытаньні для гульні. Зробім віктарыну разам.

Я часта зьяжджаю, таму не выключаю, што пазьней гутаркамі ўжо ня здолею займацца. Але зацікаўленыя людзі, думаю, знойдуцца. Тут, у Таліне, ёсьць вельмі актыўныя беларусы ў створанай пасьля 2020 году арганізацыі.

Апантаны любоўю да Беларусі

«Беларусы дораць беларускія кнігі эстонскім бібліятэкам»

— Дарэчы, кнігі якіх беларускіх пісьменьнікаў ёсьць у талінскай бібліятэцы замежнай літаратуры, у якой вы робіце свае сустрэчы? Ці ў арыгіналах, ці ў перакладах? І ці цікавяцца імі эстонскія чытачы?

— У бібліятэцы ёсьць прыгожае выданьне «Дзікага паляваньня караля Стаха» Ўладзімера Караткевіча на трох мовах, якое я брала пачытаць год таму. І на той момант ніякай іншай беларускай кнігі ў бібліятэцы для мяне не знайшлі. Але цяпер беларускіх кніг зьявілася шмат. Я сама брала «Мова 404», «Палескія рабінзоны», казкі. Самі беларусы прыносяць кнігі. І мясцовая арганізацыя беларусаў нядаўна падаравала бібліятэцы даволі вялікую колькасьць дзіцячых кніг. На расейскай мове, ведаю, што ёсьць Быкаў. І эстонскія чытачы яго дакладна чытаюць.

«Мая маці адбіла ад міліцыі Сяргея Вітушку»

— Вы сказалі, што выпадкова атрымалася тое, што беларускія гутаркі вы ладзіце ў бібліятэцы, але чамусьці думаецца, што сваю ролю тут неяк містычна адыграў факт вашага радаводу. Усё ж вы дачка аўтара «Памяці пра легенды» і «Пагоні на Грунвальд» Кастуся Тарасава, якімі зачытваліся беларусы канца 1980-х – пачатку 2000-х.

— Мне чамусьці ўспамінаецца крыху іншае. Не літаратура. Памятаю, як бацькі зь сябрамі, зараз ужо не скажу, з кім дакладна, прыйшлі дадому, вельмі ўсхваляваныя. Гэта быў, пэўна, нейкі зь першых у Менску мітынгаў. Можа, і першыя Курапаты. Не магу сказаць упэўнена. Але дакладна, што там быў хапун. І вось яны ўсе, мае дарослыя, дома абмяркоўвалі гэта, дзяліліся ўражаньнямі. І мама расказвала, як яна адбіла ад міліцыі Сяргея Вітушку. А мама, калі была разьюшаная, напэўна, магла ў самога чорта чалавека адбіць. Вось такімі яны былі. Ня толькі пісьменьнікамі, паэтамі, інтэлігентамі, людзьмі фантазіі. Яны ўсе, і бацька ў прыватнасьці, былі дзейнымі, сьмелымі, адданымі сваёй справе, людзьмі з палымянымі сэрцамі.

«Уплыў бацькі на ўсё маё жыцьцё велізарны»

— Таленавітыя дзеці таленавітых бацькоў — няпростая тэма. Звычайна дзеці ня хочуць быць у ценю бацькоў ці карыстацца, як крэдытнай карткай, іхным вядомым прозьвішчам. Ці адчувалі вы ўплыў свайго бацькі? Ці спрычыніўся ён да выбару вашай прафэсіі? Як склаўся ваш асабісты творчы лёс?

— Дзякуй за такое пытаньне! Але ж «творчы лёс», «таленавіты чалавек» — гэта ўсё для мяне занадта гучным здаецца.

Уплыў бацькі на ўсё маё жыцьцё велізарны, бо я яго вельмі любіла і паважала. Мы былі вялікімі сябрамі. Цяжка сказаць, ці паўплывала бацькава пісьменьніцтва на мае заняткі. Можа, і так. Гэта ўсё, безумоўна, таямніцы лёсу.

Мне зь дзяцінства падабалася кіно, асабліва прыцягвала яго «кухня». Яна мне падавалася суцэльным карнавалам, бясконцай італьянскай камэдыяй. Я скончыла кінаінстытут у Маскве, вучылася на сцэнарыста. Адзін мой сцэнар быў беларускай камэдыяй. Яна ўсім там у Маскве падабалася, бо для іх гэта экзотыка. Нейкія там ксяндзы, паны з люлькамі... Але калі даходзіла да справы, то казалі так: «Ведаеце што, давайце гэты кавалак выкінем, гэтага героя таксама лепш з усёй ягонай лініяй прыбраць. Ксяндза на папа памяняйце. І каб ня піў. І наагул лепей усё гэта перанесьці ў сучаснасьць, усю гісторыю. Вось тады будзе добра. І таньней. І пачнём тады шукаць грошы».

Гэта ўсё мне, маладой і ганарыстай, вядома, не падабалася. Сцэнар той беларускі надрукавалі ў часопісе «Киносценарии», і на гэтым я, можна сказаць, супакоілася. Самаўпэўнена вырашыла, што калі змагу, то сама здыму калі-небудзь свае гісторыі. А не, дык не. Перараблю сцэнары ў аповесьці.

Цяпер мы з мужам усё ж надумалі паспрабаваць зьняць кароткамэтражную камэдыйную, зноў жа беларускую гісторыю. Спадзяёмся, розныя нашыя якраз вельмі творчыя і таленавітыя сябры — акторы, мастакі і іншыя – нам дапамогуць. Муж — апэратар і, на маё шчасьце, таксама заўсёды падтрымлівае мяне ва ўсіх ідэях і плянах.