Уладзімір Янчук: Колькасць моладзі, якая хоча з’ехаць, паказвае стаўленне да таго, што адбываецца ў краіне
Па даных даследавання Нацыянальнага моладзевага савета «РАДА», амаль 40% маладых людзей хацелі б з'ехаць з Беларусі. Прычым моладзь даволі рэалістычна ставіцца да пакідання краіны — у абгрунтаванні жадання з’ехаць няма «эмацыйных» фактараў.
Тры галоўныя прычыны, якія падахвочваюць да ад'езду з краіны: больш магчымасцей добра зарабляць (54,7%), адсутнасць перспектыў у Беларусі (48,4), адсутнасць пачуцця бяспекі ў краіне (40,6%).
Гэтыя лічбы і тое, што за імі стаіць, «Філін» абмеркаваў з доктарам псіхалогіі, прафесарам Уладзімірам Янчуком.
— Наўрад ці гэта ўнікальная сітуацыя ў нашым рэгіёне. Адток назіраўся і ў той жа Літве, якая знаходзіцца ў Еўрасаюзе. І ўсё ж, пра што кажуць гэтыя лічбы?
— Наогул, гэта рэальнае адлюстраванне сітуацыі ў краіне. Тут казак распавядаць не трэба, лічбы, канешне, сумныя. Праўда, ёсць адно «але». Ёсць жаданне, а ёсць факт.
Паміж жаданнем, патэнцыйным імкненнем і рэальнасцю існуе вельмі вялікі зазор. Таму гэтыя лічбы патэнцыйна кажуць пра стаўленне да таго, што адбываецца, але яны не з’яўляюцца індыкатарам таго, што ўсе гэтыя маладыя людзі з'едуць.
У сацыяльнай псіхалогіі ёсць паняцці атыт’юда на аб'ект і на сітуацыю, якія гавораць пра тое, што сцвярджальны адказ на пытанне зусім не з'яўляецца гарантам адпаведнага дзеяння.
Не факт, што яны з'едуць. Таму што жыццё за мяжой ставіць чалавека ў прыкметна адрозныя ўмовы. Там трэба сур'ёзна працаваць, ніхто там з вамі асабліва насіцца не будзе. Прыстасуешся — добра, не прыстасуешся — твае праблемы.
У прынцыпе, што хаваць, наша моладзь у большай частцы досыць інфантыльная, яна не звыкла да цяжкасцей жыцця і актыўнасці па іх пераадоленні. Таму ёсць і зваротны адток адтуль.
Таму паміж жаданнямі і рэчаіснасцю зазор ёсць. Але сам факт сумны. Гэта канстатацыя таго, што перспектыў тут маладыя людзі не бачаць. Уласна кажучы, і падставы для гэтага ёсць. Якія тут перспектыўныя магчымасці?
Адукацыя дэградуе, вытворчасць дэградуе, рынак дэградуе. І гэтая дэградацыя відавочная. Трэба быць вельмі таўстаскурым ці валодаць ужо зусім тунэльнага зрокам, каб не заўважаць гэтых працэсаў. Так што, на жаль, гэта адлюстраванне ўнутранага стану.
— Дадатковым матывам для ад'езду з'яўляецца якасць адукацыі. Апошні скандал вакол цэнтралізаванага экзамену паказаў, што ўлады паводзяць сябе ў гэтай сферы, нібы слон у пасуднай краме. Гэта жаданне выцесніць найбольш актыўных з краіны ці, хутчэй, банальная некампетэнтнасць чыноўнікаў?
— Я ў большай ступені лічу, што адпаведная «кампетэнтнасць», а дакладней — яе адсутнасць. І ваша метафара з нагоды слана ў пасуднай краме таксама відавочная.
Калі казаць пра тэсціраванні, то да гэтай сітуацыі трэба ставіцца спакойна. Таму што, калі паглядзець тыя балы, з якімі чалавек паступае ў ВНУ, то час за галаву схапіцца. Бо ў прынцыпе бяруць фактычна любога, на многія спецыяльнасці людзі атрымліваюць магчымасць паступіць з вельмі нізкім балам.
Відавочна, што няма ўжо той планкі для паступлення, якая была яшчэ некалькі гадоў таму. Так што страхі тут у асноўным беспадстаўныя, як і прэтэнзіі да тэсціравання.
Я пра гэта даволі шмат пісаў. Тэсціраванне — рэч арыенціровачная. І ў развітых краінах гэта спосаб самаацэнкі: ёсць у цябе падставы для атрымання адукацыі ці не. Там ёсць поўны доступ да крытэраў ацэнкі. Атрымаўшы свой бал, ты можаш зразумець, ці ёсць у цябе аб'ектыўныя падставы для атрымання вышэйшай адукацыі, ці не.
Да таго ж, наяўнасць вышэйшай адукацыі не з'яўляецца гарантам жыццёвых пераваг. Можна быць паспяховым у бізнесе і без наяўнасці гэтага. А можна прабыць усё жыццё несамавітым клеркам. Тым больш што адсутнасць здольнасцей робіць адукацыю вельмі эканамічна затратнай. Як кажуць, грошы на вецер.
Але гэта там, а тут гэта не працуе. У нас тэсціраванне падобна атрыманню білета для паступлення ў ВНУ альбо за свой кошт, альбо за дзяржаўны, не больш. Возьмем тыя ж крытэры — што яны ацэньваюць пры паступленні? Як яны дапамагаюць чалавеку з самавызначэннем? Яны вельмі расплывістыя.
На жаль, з кампетэнтнасцю справы ідуць дрэнна. Дый адкуль ёй узяцца? Усе заціскаецца, агульная сітуацыя выглядае так: паступіў, цябе далей цягнуць, асабліва калі ты платнік. Бо ўніверсітэту патрэбны грошы, паколькі бюджэтнага фінансавання не хапае нават для выжывання.
А калі яны патрэбныя, то пачынаецца закрыццё вачэй на тое, як чалавек вучыцца. Эфектыўна або неэфектыўна, ці прыкладае ён намаганні, каб добра засвоіць веды, атрымаць кваліфікацыю, ці не. На ўсё гэта проста заплюшчваюцца вочы.
— Вернемся да вышэйзгаданага даследавання. Яно паказала, што ў 2022-м у параўнанні з 2020-м маладыя беларусы прыкметна больш сталі аддаваць часу дому і сям'і, уласнай адукацыі і заняткам спортам. Як бы вы пракаментавалі гэта змяненне ў паводзінах людзей?
— Агульная сітуацыя пераследу іншадумства выклікае асцярогі. Людзі разумеюць, што гэта багата нейкімі наступствамі для сябе.
Ну, а якая яшчэ перспектыва тут? Хто падтрымае і не здрадзіць пры разуменні таго, што з'ява даносу таксама нікуды не дзелася? Як гэта не сумна, даносчыкаў досыць шмат.
І калі няма даверу да навакольных, то што застаецца? Застаецца толькі закрывацца, сыходзіць у сваю абароненую прастору, у тым ліку і ў інфармацыйныя бурбалкі, якімі, як здаецца, можна кіраваць па ўласным меркаванні. Хоць на самай справе гэтыя бурбалкі пачынаюць кіраваць вамі, каналізуючы ваша ўспрыманне таго, што адбываецца.
А самая надзейная аснова — гэта сям'я, людзі, якія, па ідэі, не здрадзяць. Хоць таксама не факт. Таму што мы бачым адрозненні ў дачыненні да таго, што адбываецца паміж адным пакаленнем і іншым. І адрозненні часцяком кардынальныя.
Тое пакаленне, якое з'яўляецца дзецьмі Савецкага Саюза, вельмі хваравіта ўспрымае гэтыя працэсы. Яно замыкаецца, не хоча бачыць многіх рэчаў, якія могуць падвергнуць сумневу погляды, што фарміраваліся гадамі.
І людзі закрываюць вушы, заплюшчваюць вочы. Пераходзяць у глыбокую псіхалагічную абарону, расхістаць якую вельмі няпроста. Адсюль і спробы дыскрэдытаваць тое, што выклікае пагрозу вось гэтым унутраным падставам. Адсюль і такое азлобленае стаўленне да людзей, якія прытрымліваюцца іншых поглядаў.
— Але ці можна сказаць, што крызіс, у якім мы ўсе аказаліся, мае і станоўчыя наступствы? Людзі сталі аддаваць больш часу сям'і, спорту…
— Ведаеце, гэта тое самае — сыход у сябе. У тую сферу, у якой дасягненні не выклікаюць боязі. Хоць і са спортам не ўсё так проста. Вельмі шмат абмежаванняў, дэградацыя і тут, на жаль, таксама відавочная.
Бо да многіх відаў нам закрыты доступ, і ў прынцыпе спаборнічаць няма з кім. Вядома, святое месца пустым не бывае. Мы пачынаем спаборнічаць з краінамі, якія раней не выклікалі спартыўнай цікавасці, як гэта не сумна.
Але ўкладанні ў спорт ёсць. Больш за тое, укладанні бацькоўскія. Я ведаю шмат бацькоў, якія і трэніроўкі аплачваюць, і ўдзел у спаборніцтвах.
Для мяне было адкрыццём, што ўдзел у многіх турнірах рэспубліканскага, ды і міжнароднага, узроўню патрабуе бацькоўскіх фінансавых унёскаў, чаго ніколі раней не было. Раней гэта ўсё арганізоўвалі Федэрацыі, а цяпер гэта лягло на бацькоўскія плечы. Але гэтыя плечы ж не вельмі шырокія. І зусім не ва ўсіх ёсць такая магчымасць.