Год без Мішы

Два гады таму на парламенцкіх выбарах у Грузіі адбылася ўнікальная падзея — упершыню за 21 год пасля распаду СССР прайшла бяскроўная перадача ўлады. На Захадзе гэта называецца дэмакратыя, а ў Грузіі — феномен.



Фота blogs.voanews.com

«Пайшоў», «выгналі», «збег»

Праз год, у лістападзе 2013-га, чацвёртым прэзідэнтам Грузіі (пасля Гамсахудзіі, Шэварнадзэ і Саакашвілі) стаў Гіоргі Маргвелашвілі, прадстаўнік кааліцыі «Грузінская мара».

«Грузінская мара» складаецца з шасці карлікавых партый, якія раней не маглі выйграць ні адны парламенцкія выбары. Пасля аб'явы расійскім бізнэсмэнам Бідзінай Іванішвілі пра тое, што ён ідзе ў палітыку, вакол яго стоўпіліся людзі, які шчыра ненавідзяць рэфарматараў. Частка — паплечнікі нядаўна памерлага другога прэзідэнта Эдуарда Шэварнадзэ, іншыя — апазіцыянеры з рознымі поглядамі, уключаючы і відавочна прарасейскі настроеных людзей, якія бачаць будучыню Грузіі разам з Расіяй.

Усе гэтыя цяпер ужо былыя апазіцыянеры апошнія гады кіравання Саакашвілі ладзілі штогадовыя акцыі пратэсту, патрабаванні якіх дзіўным чынам супадалі з жаданнем Уладзіміра Пуціна.

Для расійскага прэзідэнта грузінскія рэфарматары былі як пятля на шыі. Поспехамі ў Грузіі захапляліся, у Тбілісі прыязджалі шматлікія ўрадавыя дэлегацыі з краін постсавецкай прасторы, некаторыя спрабавалі паўтарыць грузінскія поспехі. Рэфармаваная паліцыя ў Грузіі апынулася лепшай не толькі ў краінах былога СССР, але і ў свеце, адміністратыўнае рэфармаванне і аказанне паслуг для насельніцтва стала грузінскім ноў-хаў, істотна ад постсавецкіх адрозніваліся і рэформы аховы здароўя і адукацыі.

Уладзімір Пуцін ўсвядоміў небяспеку грузінскіх рэформаў для сваёй будучай імперыі яшчэ ў 2006 годзе. Ён увёў эмбарга грузінскага віна і мінеральнай вады, з Расіі пачалі дэпартаваць этнічных грузінаў, выпадкова быў узарваны газаправод, які забяспечваў Грузію расійскім газам. Грузія станавілася незалежнай краінай. І гэта вельмі не падабалася Раіі.

Асабліва пасля таго як Грузія стала яшчэ і энерганезалежнай, адмовіўшыся ад расейскага газу, купляючы больш танны азербайджанскі, выпрацоўваючы ўласную электраэнергію, якую цяпер прадае ў Краснадарскі край.

Нянавісць Пуціна да Грузіі стала рэальнай ў 2007 годзе. Расійскі мільянер Бадры Патаркацышвілі, сябар і паплечнік Барыса Бярозаўскага быў пасланы ў Тбілісі, каб правесці пераварот. Змяніць Саакашвілі не ўдалося, а Патаркацышвілі неўзабаве памёр у Лондане. У 2008 годзе было вырашана зрынуць Саакашвілі ўжо сілай — ў жніўні пачалася акупацыя Грузіі сіламі 58-й расійскай арміі. Авантура не ўдалася.

Праз два гады, у Грузіі зноў пачаліся акцыі прарасійскай апазіцыі. У 2011 годзе — чарговыя акцыі, ужо пад кіраўніцтвам Ніно Бурджанадзэ, якая да гэтага некалькі разоў наведвала Маскву і мела асабістыя сустрэчы з Пуціным. Набор прэтэнзій да Саакашвілі рос за кошт плётак і чутак, з задавальненнем распаўсюджваўся расійскімі СМІ.

Нарэшце, у лістападзе 2011 года на палітычнай арэне раптам з'явіўся Бідзіна Іванішвілі, які прадстаўляўся мільярдэрам. Ён пакінуў Расію ў 2005 годзе, атачыў сябе шматлікай аховай і да 2011 года ў твар яго ведала толькі абмежаванае кола людзей, а 99 адсоткаў насельніцтва пра яго толькі чулі, абмяркоўваючы, зноў з падачы расійскіх СМІ, міфы аб яго багацці і мецэнацкай дзейнасці. Хаця да гэтага часу невядома, наколькі ён багаты і адкуль з'явіліся яго грошы.
 

Смарагдавы горад за калючым дротам

Бідзіна Іванішвілі за тры месяцы стварыў кааліцыю «Грузінская мара». Перадвыбарчыя абяцанні сапраўды былі падобныя на мары — пенсіі падымуць ў тры-чатыры разы, тарыфы на газ і электрычнасць знізяць, бензін патаннее, іпатэку кампенсуюць, пабудуюць сто заводаў. Нічога з абяцанага не выканана. У краіне пачаўся калапс: з аднаго боку, тыя, хто прагаласаваў за «Грузінскую мару» зразумелі, што іх падманулі, з другога — на Каўказе не прынята прызнавацца ва ўласным ідыятызме.

Паміж парламенцкімі выбарамі, калі «Грузінская мара» атрымала большасць месцаў, але так і не змагла атрымаць дастаткова галасоў для змены Канстытуцыі або прыняцця канстытуцыйных законаў, і прэзідэнцкімі прайшоў роўна год. Міхеіл Саакашвілі быў прэзідэнтам у краіне, дзе ўрад ужо ўзначальваў Бідзіна Іванішвілі.

Гэта быў дзіўны год адкрыццяў і расчараванняў. Раптам аказалася, што Іванішвілі, якога вельмі мала хто бачыў і чуў, дрэнна гаворыць па-грузінску, прыкладна гэтак жа па-руску і зусім не гаворыць па-ангельску. Прыкладна такога ж узроўню яго веды ў эканоміцы і кіраванні дзяржавай. Седзячы ў тэлевізараў насельніцтва рагатала ад публічных выступленняў Іванішвілі, заадно падлічваючы страты ў эканоміцы.

Грузія адрозніваецца ад усіх постсавецкіх краін не толькі тым, што правёў прызнаныя ва ўсім свеце рэформамі, але і неверагодным узроўнем свабоды. Канстытуцыя краіны забараняе стварэнне і дзейнасць дзяржаўных СМІ, актывістам грамадзянскай супольнасці і палітычным партыям няма неабходнасці прасіць дазвол на правядзення мітынгаў шэсцяў і іншых акцый, а НДА сочаць за кожным крокам улады і бюджэтнымі выдаткамі. У выніку, скандал ішоў за скандалам, грамадства даведалася, што «Грузінская мара» вельмі падобная на КПСС, калі жыццё чыноўнікаў новай улады занята атрыманнем прэмій, падвышаных заробкаў, прыладай сваякоў на працу, пераследам палітычных апанентаў.

«Смарагдавы горад» створаны ў свядомасці выбаршчыкаў у 2012 годзе стаў ператварацца з міфа ў рэальную казку, у якой гаворыцца — «прынясі тое, не ведаю што». Адначасова пачаў разбурацца і міф пра мецэната Іванішвілі, які абяцаў ўсё, пра што марыла насельніцтва, але ў выніку не атрымала нічога. Пасля абрання ў 2013 годзе прэзідэнтам Гіоргі Маргвелашвілі, Іванішвілі сышоў з пасады прэм'ер-міністра, прызначыўшы замест сябе свайго бліжэйшага паплечніка Іраклі Гарыбашвілі, які таксама не меў ніякага вопыту публічнай палітыкі. Ва ўрадзе Іванішвілі ён быў кіраўніком МУС, якое лічыцца ў Грузіі самым уплывовым сілавым ведамствам.

Адстаўка Іванішвілі спарадзіла шмат чутак і здагадак. Але той не стамляўся паўтараць, што партыя Саакашвілі павінна знікнуць з палітычнай арэны Грузіі. Адначасова Іванішвілі рабіў усялякія рэверансы ў бок Крамля, прапанаваўшы гандляваць у Расіі віном, мінеральнай вадой і садавінай. Крэмль не супраціўляўся — прыняў і віно, і ваду.

Тым не менш, эканамічныя праблемы ў Грузіі назапашваліся ўсе гэтыя два гады. На 46 тысяч чалавек павялічылася беспрацоўе, цэны на неабходныя прадукты харчавання выраслі ў паўтара-два разы, інвестары, якія раней ўкладвалі велізарныя грошы, адмовіліся працягваць свае праекты ў Грузіі. Усё гэта на фоне абяцанняў салодкага жыцця і будаўніцтва 100 заводаў стала здавацца насмешкай. Перад сцвярджэннем дзяржаўнага бюджэту аказалася, што дэфіцыт за два гады утварыўся ў 1 мільярд 200 мільёнаў лары, што складае 7–8 працэнтаў ад агульнага аб'ёму гадавога бюджэту. Да гэтага варта дадаць узросшы ўзровень крыміналу, а таксама паводзіны Расеі, чые памежнікі знаходзяцца на тэрыторыі акупаванай «Паўднёвай Асеціі» (па Канстытуцыі Грузіі гэтая тэрыторыя называецца Цхінвальскі рэгіён). Усе гэтыя два гады яны самавольна перасоўвалі «мяжу», адхопліваючы ад Грузіі ўсё больш і больш зямлі.
 

Еўрапейская будучыня

У любой іншай сістэме з традыцыямі постсавецкай дыктатуры, лёс Грузіі быў б прадвызначаны, на што, уласна, і разлічвалі ў Крамлі. Але з 2008 года, калі на рэферэндуме жыхары Грузіі прагаласавалі за еўраінтэграцыю і сяброўства ў NАТО, колькасць людзей, якія аддаюць перавагу еўрапейскай будучыні павялічылася і складае больш за 70-80 адсоткаў адпаведна. Па ўсёй бачнасці, гэта галоўная перашкода дэклараванай «Грузінскай марай» палітыкі збліжэння з Расіяй. У сваю чаргу, і Крэмль насцярожана разглядае адносіны з Грузіяй, разумеючы, што насельніцтва не даруе акупацыі Абхазіі і «Паўднёвай Асеціі», дэпартацыі грузін з Расіі ў 2006 годзе, інфармацыйнай вайны, якая доўжыцца ўсе гэтыя гады.

Як непрыемнасць для Расіі можна расцэньваць і адсутнасць у Грузіі «пятай калоны» і антырускіх настрояў. Антыкрамлёўскія — існуюць, але антырускіх няма і быць не можа: тыя этнічныя рускія, што жывуць у Грузіі з пачатку ХІХ стагоддзя настолькі інтэграваліся, што спробы настроіць іх супраць грузінаў заўсёды правальваліся. Небяспеку хутчэй ўяўляюць прарасійскія палітыкі і НДА, з відавочна прарасійскімі поглядамі, але іх няшмат, яны складаюць усяго некалькі адсоткаў насельніцтва.

Ці зможа «Грузінская мара» змяніць грамадства? Хутчэй за ўсё, не. Па-першае, праведзеныя за 9 гадоў рэформы і створаная сістэма дзяржаўнага кіравання не дае шанцаў вярнуць Грузію пад расейскі ўплыў. Насельніцтва прызвычаілася да таго, што чыноўнікі не бяруць хабару і любы такі выпадак расцэньваецца як цяжкае злачынства. Сістэма публічнага сэрвісу, калі любы грамадзянін без чэргаў і «падарункаў» можа хутка аформіць куплю-продаж нерухомасці, зарэгістраваць НДА ці палітычную партыю, хутка атрымаць пашпарт або зарэгістраваць шлюб — даброты, ад якіх ніхто ў Грузіі не хоча пазбавіцца, а любы замах на гэта расцэньваецца як злачынства супраць свабоды грамадзян.

Калі Грузію параўноўваць з чалавекам, ён безумоўна — заўзяты рамантык. Грузія перажыла расійскую акупацыю ў 1801 годзе, захоп Чырвонай арміяй ў 1921 годзе, анэксію Абхазіі і «Паўднёвай Асеціі», вайну 2008 года, захоўваючы прагу да свабоды. Такой яна і застанецца. Зразумець ўнутраную палітыку маленькай, але з багатай гісторыяй краіны не пад сілу нават тым, хто ў ёй жыве. Самае галоўнае — ў Грузіі сваю будучыню вырашае сам народ, які перажыў за сваю гісторыю дзесяткі заваёўнікаў. Сёння шмат хто ўсведамляе памылку выбару два гады таму, але не адчайваецца. Прыйдзе час выбараў і памылка будзе выпраўлена. А Міша, батона прэзідэнта, застаецца ў гісторыі чалавекам, які дапамог маленькай краіне ўсвядоміць сваё месца ў свеце.
 

***

У Грузіі прынята называць людзей па імёнах, у тым ліку і ў скарачэнні, якое выкарыстоўваецца ў сям'і. Таму для ўсіх грамадзян Міхееў Саакашвілі — проста Міша. Афіцыйна, вядома, «батона Міша» — «спадар Міша», зусім афіцыйна — «батона прэзідэнта». Міхеіл Саакашвілі цяпер жыве ў ЗША, дзе выкладае ў Школе правы і дыпламатыі імя Флетчара пры Універсітэце Тафтса. Пасля Майдана па згодзе новага ўрада Украіны Саакашвілі запрасіў частку сваёй каманды рэфарматараў, якія прапанавалі свае рэформы ўжо для Кіева.