«Шал, кет!» «Дзед, сыходзь!»
Падзеі ў Казахстане — гэта таксама правал палітычнай рэформы, якая дазваляла Назарбаеву кіраваць, фармальна не будучы прэзідэнтам краіны.
Па стане на сераду карціна таго, што адбываецца ў Казахстане вельмі фрагментарная, незразумелая і супярэчлівая. Аднак некаторыя высновы ўжо можна рабіць.
Прынамсі, задумацца пра вытокі бунту. Падаецца, задумаліся пра гэта таксама і ў рэзідэнцыі прэзідэнта Казахстана. Адтуль бравурна адрапартавалі пра затрыманне дырэктара завода, па ініцыятыве якога быццам былі ўзнятыя цэны на газ. Новыя тарыфы, як вядома, і сталі трыгерам паўстання.
Аднак наўрад ці той арышт дазволіць стабілізаваць край. Як і адстаўка ўрада — сапраўдны аўтар пастановы адправіць звадкаваны газ для аўтамабіляў «у вольнае плаванне». Пасля гэтага манапалісты спекулятыўна задралі цэны. Паліва падаражэла з 60 да 120 тэнге (да 20 рублёў) за літр.
А далей запрацаваў апісаны ў шматлікіх творах рэвалюцыйны працэс, калі выпадковыя абставіны і часам непрадказальныя фактары (у тым ліку глупства чыноўнікаў) імкліва электрызуюць сацыяльную атмасферу.
Ну хто б мог падумаць, што адной з ахвяр росту тарыфаў будуць жыхары менавіта горада Жанаазен і працоўныя мясцовых нафтаздабываючых кампаній, якія карыстаюцца аўтамабілямі на газе? Гаворка пра той самы Жанаазен, які мае моцныя традыцыі працоўнага супраціву. Яшчэ свежыя ўспаміны пра расстрэл удзельнікаў лакальнай забастоўкі ў снежні 2011 года. Не дзіўна, што пасля ўвядзення новых тарыфаў народ змог хутка мабілізавацца на калектыўныя акцыі ў выглядзе перакрыцця дарог.
З Жанаазена «газамайдан» перакінуўся спачатку на абласны цэнтр Актаў, дзе жыхары акупавалі цэнтральную плошчу, а пасля пашырыўся на ўсю краіну. На вуліцы сталі выходзіць працоўныя і жыхары Акцюбінска, Уральска, Кызыл-Арды, Туркестана, Шымкента, Какшатаў, Кастаная, Талдыкоргана, Экібастуза, Алмацінскай вобласці, Тараза і іншых гарадоў і раёнаў Казахстана. Набылі больш радыкальны характар патрабаванні: спачатку выключна сацыяльна-эканамічныя. Цяпер частка працоўных з ліку моладзі запатрабавала адстаўкі прэзідэнта і ўрада.
Пры гэтым спадарожнікамі пратэсту хутка сталі сутычкі з сілавікамі, якія не прыпынялі спроб разагнаць мітынгі, у тым ліку з выкарыстаннем спецсродкаў. Сваёй кульмінацыі спіраль гвалту дасягнула ў Алмаце, дзе ў мінулую ноч спецназ таксама намагаўся разагнаць натоўп на вуліцах. Аднак у выніку сілавікі змаглі толькі адціснуць пратэстоўцаў на ўскраіны. Зранку тыя зноў рушылі ў цэнтр і нават захоплівалі адміністрацыйныя будынкі.
Улады для прадухілення каардынацыі намаганняў пратэстуючых заблакавалі інтэрнэт, мабільную сувязь і фактычна закрылі шэраг электронных СМІ. Прэзідэнт Такаеў аб'явіў надзвычайнае становішча ў Алматы, Мангістаўскай вобласці, Нур-Султане.
Праўда, наўрад ці гэта хутка астудзіць эмоцыі. З гэтым пагаджаюцца практычна ўсе назіральнікі. А вось магчымыя сцэнары развіцця сітуацыі пакуль незразумелыя. Спектр прагнозаў на гэты конт вельмі шырокі. Ад фантастычнай перспектывы паўстання новага ўрада пад кіраўніцтвам Мухтара Аблязава (бізнесмена, які ўцёк у іміграцыю) і аж да прапановы разглядаць усё, што адбываецца, у ракурсе банальных моладзевых беспарадкаў, якія ў сілу сацыяльнай спецыфікі яе ўдзельнікаў не здольныя выйсці на нейкі канструктыў. Хаця ёсць версія, што пагромшчыкаў на сцэну па замове або аўтаномна выводзяць ценявыя крымінальна-радыкальныя групоўкі. Пайшлі плёткі пра магчымы ўваход у Казахстан войскаў АДКБ.
У каментарах на тэму Казахстана часта ўзгадваюць Беларусь. У лаяльнай Крамлю благасферы пішуць, што казахстанская адміністрацыя не зрабіла патрэбных урокаў з «беламайдана». Напрыклад, своечасова не зачысціла грамадзянскі сектар.
Між тым, магчыма, больш карысна рабіць паралелі паміж Казахстанам і Сінявокай, аналізуючы, якое месца ў пратэстах займае фігура Нурсултана Назарбаева. Як вядома, фармальна ён ужо не пры штурвале ўлады. Некалькі гадоў таму Елбасы перадаў аператыўныя функцыі кіравання новаму прэзідэнту Жамарту Такаеву, а сам заняў пост старшыні Саўбеза (органа, які, па сутнасці, кантралюе вертыкаль, уключаючы офіс прэзідэнта).
Так выглядаў мясцовы варыянт палітычнай рэформы, які ў тым ліку павінен быў вырашыць праблему палітычнай стомленасці людзей ад асобы Назарбаева. Аднак, як бачым, такая камбінацыя не спрацавала. Нягледзячы на палітычную рэформу, дасюль народ упарта лічыць менавіта Назарбаева адказным за тое, што адбываецца. Больш за тое, сама асоба экс-гаранта выступае як моцны негатыўны раздражняльнік. Недарма адзін з самых папулярных лозунгаў на пратэстах — «Шал, кет!» («Дзед, сыходзь!»)