Вынаходнікі з Беларусі, якія змянілі свет да лепшага

 Гісторыя сведчыць, што беларусы — таленавітая нацыя. У сілу тых жа гістарычных перадумоў многія былі вымушаныя шукаць і праяўляць сябе ў новых краінах. Хоць, магчыма, менавіта гэта і прыводзіла да выніку ў больш спрыяльных яму ўмовах. Tochka.by сабрала гісторыі вынаходнікаў, што маюць беларускія карані. 

Прабацька электронных масмедыя

Давід Сарноў нарадзіўся ва Узлянах пад Мінскам у 1891 годзе. У 10 гадоў ён з бацькамі эміграваў у ЗША. А ўжо ў 15 уладкаваўся аператарам у кампанію «Марконі» — да вынаходніка бесправаднога тэлеграфа.

Гэта Сарноў 14 красавіка 1912 года злавіў сігнал SOS ад «Тытаніка», а затым некалькі сутак падтрымліваў сувязь з судамі, што спяшаліся да месца гібелі карабля.

У 1919 годзе выхадзец з Беларусі перайшоў у «Радыёкарпарацыю Амерыкі» (RCA) і за некалькі гадоў зрабіў яе адной з самых багатых.

У 1926-м Сарноў заснаваў першую сетку камерцыйнага радыёвяшчання — NBC. Праз яшчэ 13 гадоў у медыяхолдынг дадалося тэлебачанне, якое стала пасля каляровым.

У 1964 годзе пад кіраўніцтвам беларуса быў зняты першы ў гісторыі тэлевізійны мастацкі відэафільм.

Абраз стылю

Мала хто ведае, што знакаміты мадэльер Ральф Ларэн — беларус. Яго мама родам з Гродна, а тата — з Пінска. Сапраўднае прозвішча сям'і — Ліфшыц. Ральф нарадзіўся ў 1939-м у Нью-Ёрку.

Ён здабыў імя, працуючы на брэнд Polo. У 1968 годзе куцюр'е выпусціў жаночую калекцыю Ralph Lauren Women's wear.

Але сапраўдную славу ў пачатку 1970-х яму прынеслі мужчынскія кашулі пола, якія сталі ў выніку намінальнымі.

У 1983 годзе з лёгкай рукі майстра пачалася вытворчасць пасцельнай бялізны з навалачкамі для падушак на гузіках.

Пасля Ларэн стварыў дзясяткі паспяховых калекцый і атрымаў ад журналістаў характарыстыку: «Ён адкрыў Амерыцы Амерыку».

Праславілі ў свеце сябе і Айчыну

Дыхаць на поўныя грудзі

Іда Разенталь (у дзявоцтве — Кагановіч) нарадзілася ў горадзе Ракаў пад Мінскам. Свабодай руху ёй павінны быць удзячныя многія жанчыны.

Будучая вынаходніца бюстгальтара транзітам праз Варшаву эмігравала ў Злучаныя Штаты ў 18 гадоў (у 1904 годзе) разам з жаніхом і будучым мужам Уільямам Разенталем.

Перш за ўсё пара купіла швейную машынку. А сарафаннае радыё дапамагло Ідзе зарабіць добрую рэпутацыю і мноства кліентаў.

Узрослы дастатак дазволіў пераехаць у больш багаты раён і ўладкавацца ў атэлье вядомай у шырокіх колах Энід Бісэт. Сумесна з ёй у 1921 годзе сужэнцы Разенталь адкрылі магазін адзення Maiden Form.

Цікава, што першапачаткова станік сканструявалі, абапіраючыся на падказкі мужа Іды. Больш за тое, бялізну задумалі як сродак палепшыць пасадку сукенак. Але тавар стаў настолькі папулярным, што яго пачалі прадаваць асобна. Да гэтага жанчыны насілі гарсэты.

У 1925 годзе ў Нью-Джэрсі адкрыўся першы завод па вырабе бюстгальтараў. Пазней кампанія пашырыла вытворчасць да купальнікаў і жаночай бялізны ў цэлым.

Кампанія Maiden Form першай пачала прадаваць спецыяльныя бюстгальтары для цяжарных.

Уільям вынайшаў стандарты для памераў кубачкаў, а Іда атрымала патэнт на рэгуляваную зашпільку.

Сапраўдны бум на бюстгальтары прыйшоўся на час пасля вайны, і сужэнцы Разенталь сталі мультымільянерамі. Прасоўванню брэнда спрыяла і досыць смелая па тых часах (нават для Амерыкі) рэклама ў газетах — з мадэлямі ў ніжняй бялізне. Асабліва ўдалай была рэкламная кампанія з выявамі паўапранутых жанчын на білбордах уздоўж дарог — з-за гэтага часта ўзнікалі заторы.

Духі свабоды

Яшчэ адна беларуска, Сафія Гройсман, нарадзілася ў Любчы (гарадскім пасёлку ў Гродзенскай вобласці) у 1945 годзе. І таксама спачатку пераехала ў Польшчу, а потым у 20 гадоў — у ЗША.

Сёння гэта адна з самых вядомых парфумераў, віцэ-прэзідэнт кампаніі International Flavors & Fragrances (IFF).

Гройсман атрымала пяць парфумерных аналагаў «Оскара» — Fifi Awards. У свой час была атрымала ўзнагароду Асацыяцыі жанчын-кіраўнікоў касметычнай індустрыі (Cosmetic Executive Womens) за ўклад у парфумерную галіну.

Газета The New York Times назвала Сафію «найлепшым носам Амерыкі».

Гройсман стварыла дзясяткі вядомых і запатрабаваных водараў. Сярод іх — Eternity for Women для Calvin Klein, Sun Moon Stars для Karl Lagerfeld, White Diamonds для Elizabeth Taylor. Самымі знакамітымі, верагодна, варта лічыць духі Tresor для Lancome. У продажы яны складаюць рэальную канкурэнцыю культавым Chanel №5.

Бухгалтар мафіі

Мэер Ланскі (або Меер Сухаўлянскі) нарадзіўся ў 1902 годзе ў Гродне. У дзевяць гадоў з братам і маці на караблі ён перабраўся ў ЗША, дзе пасля стаў вядомы як рахункавод амерыканскай мафіі.

Але ў гэты спіс ураджэнец Беларусі трапіў як чалавек, які прыклаў руку да стварэння сталіцы ігральнага бізнесу.

Ланскі ўбачыў у Лас-Вегасе велізарны патэнцыял і пераканаў босаў мафіі ўкласці прыстойныя грошы ў будаўніцтва гатэляў і казіно ў закінутым мястэчку ў пустыні Невада. «Флагман» ігральнага свету — гатэль «Фламінга» -- адкрыўся ў 1947 годзе.

Мэер быў ініцыятарам стварэння яшчэ аднаго праекта для аматараў рызыкі і шукальнікаў удачы. Ён хацеў ператварыць Кубу ў ігральны цэнтр свету. На Востраве свабоды актыўна будавалі казіно і гатэлі на грошы мафіі. Але ў 1959 годзе грымнула рэвалюцыя — і ўстановы былі разрабаваны.

Цікава, што пры ўсіх падазрэннях і верагодным сачэнні Ланскі трапіў на лаву падсудных толькі аднойчы, у 1974-м, калі яму было ўжо 72 гады. І быў апраўданы па абвінавачванні ў нявыплаце падаткаў.

Апошнія гады жыцця Ланскі правёў як звычайны амерыканскі пенсіянер і памёр у 1983 годзе, пакінуўшы спадчыннікам усяго $57 тыс. Па некаторых звестках, «бухгалтар мафіі» страціў усе грошы на Кубе.

Бунтар-фатограф

Леон Варнерке — гэта новае імя Уладзіслава Малахоўскага, які нарадзіўся ў 1837 годзе ў вёсцы Мацы пад Кобрынам. У 1863-м ён стаў адным з правадыроў паўстання Кастуся Каліноўскага, з якім вучыўся ў Санкт-Пецярбургу.

Пасля падаўлення пратэстаў беларус перабраўся ў Лондан і адкрыў фірму «Варнерке і Ко», якая займалася фатаграфіяй.

Менавіта выхадзец з Беларусі першым падзяліў працэс здымкі і апрацоўкі фотаматэрыялу, а таксама прыдумаў перфарацыю для прывада лічыльніка кадраў.

У 1870-я гады фірма Варнерке пачала вырабляць фотаапараты, касеты якіх зараджаліся святлоадчувальнай рулоннай плёнкай на 100 здымкаў. Па сутнасці, такі механізм выкарыстоўвалі ў фотаапаратах амаль усё XX стагоддзе.

Таксама Варнерке здабыў вядомасць з-за абвінавачванняў у фальшываманецтве. Па некаторых даных, на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў ён вырабляў і перапраўляў у Расію падробленыя грошы, якія немагчыма было адрозніць ад сапраўдных.

Вельмі загадкавай была смерць Малахоўскага. У кастрычніку 1900 года жонка паведаміла англійскай паліцыі, што муж застрэліўся ў Жэнеўскім гатэлі. Але цела як быццам ніхто не бачыў. Невядомым засталося, дзе і калі быў пахаваны Варнерке.

«Пястун нацыянальнага гонару сярод чужых народаў»

Касмічны Кіт

Барыс Кіт нарадзіўся ў 1910 годзе ў Пецярбургу ў беларускай сям'і. Яго бацька перабраўся ў горад на Няве з Карэлічаў дзеля вялікіх заробкаў.

У васьмігадовым узросце будучы навуковец з сям'ёй вярнуўся на радзіму. У 1933 годзе ён скончыў фізіка-матэматычны факультэт Віленскага ўніверсітэта, пасля чаго выкладаў у Віленскай беларускай гімназіі.

У 1939-м Кіт пераехаў бліжэй да родных мясцін — у Наваградак, дзе ўзначаліў мясцовую беларускую гімназію.

Падчас Другой сусветнай вайны педагога арыштавала гестапа па падазрэнні ў сувязях з партызанамі. Але праз некалькі месяцаў яго адпусцілі па шматлікіх просьбах вучняў.

З-за небяспекі трапіць пад рэпрэсіі ў СССР Барыс Кіт са сваёй сям'ёй эміграваў у 1944-м. Спачатку асеў у Мюнхене, а праз чатыры гады перабраўся ў ЗША.

У 1950-я Барыс Кіт стаў удзельнікам амерыканскіх касмічных даследаванняў. І на распрацаваным ім ракетным паліве лёталі караблі праектаў «Апалон»і «Шатл».

Ён жа ўдзельнічаў у разліку траекторыі палёту амерыканскіх астранаўтаў на Месяц. І стаў аўтарам першага ў гісторыі падручніка па ракетнай тэхніцы і касмічным паліве, выдадзенага ў 1960 годзе.

Барыс Кіт: я заўжды называў сябе беларусам

У 62 гады навуковец вярнуўся ў Германію. А ў Беларусі пабываў толькі ў 1993-м, пасля развалу СССР.

Памёр Барыс Кіт у 2018 годзе, калі яму было 108 гадоў.

Месяц чароўнага шчасця

Цікава, што засваенне космасу па іншы бок «жалезнай заслоны» таксама вялося пры ўдзеле беларускага навукоўца.

Ураджэнец Слуцка Сямён Косберг стварыў апошнюю, трэцюю прыступку ракеты, якая вывела на арбіту Юрыя Гагарына.

Нарадзіўся вынаходнік у сям'і, дзе было дзевяць дзяцей. Ён працаваў у кузні бацькі, па вечарах хадзіў у школу, паспеў адслужыць у войску перш, чым адвучыўся ў Ленінградскім політэхнічным інстытуце і Маскоўскім інстытуце авіяцыі.

У 1931 годзе Сямён Косберг быў накіраваны на працу ў Цэнтральны інстытут авіяцыйнага маторабудавання. Талент заўважылі і прызначылі намеснікам галоўнага канструктара доследна-канструктарскага бюро завода №33 у Маскве.

З пачаткам вайны ДКБ з супрацоўнікамі эвакуіравалі ў горад Бердск Новасібірскай вобласці. І беларуса прызначылі галоўным канструктарам.

У 1946 годзе прадпрыемства пераехала ў Варонеж. Менавіта тут па даручэнні Сяргея Каралёва распрацавалі рухавік для першай у гісторыі адпраўкі касмічнага апарата на Месяц. А потым і тую самую трэцяя ступень для карабля першаадкрывальніка космасу.

Адзін з месяцовых кратараў цяпер носіць імя цяпер ужо рассакрэчанага беларускага навукоўца.